Книга узб испр! gjck!indd

№1 variantning hamda Timur gapirib bergan haqiqiy hikoyaning 
farqi va o’xshashligi nimada:
- asosiy g’oya o’xhash: Timur skeytbordingga qiziqib, skeyt sotib olishga 
qaror qildi;

---

58
- u ota-onasi bilan vaziyatda ayyorlik qildi: ko’proq pul so’rashni 
boshladi;
- u qos’shimcha pul ishlab topishni boshladi, lekin boshqacha usul 
bilan;
- ma’lum paytda qo’simcha daromad topish qiyinlashdi;
- Тimur xamyonni topdi, lekinuni egasiga bermadi, pulning bir qismini 
o’ziga olib, xamyonni tashlab yubordi;
- yigit skeyt sotib oldi.
№2 variantning hamda Timur gapirib bergan haqiqiy hikoyaning 
farqi va o’xshashligi nimada:
- Тimur skeyt sotib olishga qaror qildi;
- yigit o’zida pul tejashni istamadi;
- u bir jamoani to’plab, ular o’g’irlik qilishni va pul ishlab topishni 
boshladi;
- jamoa metal buyumlarni yig’ish va sotish bilan shug’ullandi;
- buyumlar insonlarga hali kerak bo’lishi mumkin edi;
- Timur pullarning katta hajmini o’ziga qoldirdi;
- kerakli mablag’ to’plandi, lekin yigit skeyt sotib olish fi kridan bosh 
tortdi va pullarni onlayn-o’yinlarga sarfl adi.
ASOSIY QISM
Trener o’qigan tarixning birinchi variantida axborot qisman Timurning asl 
hikoyasida aytib o’tilgan axborot bilan o’xshashligni ta’kidlash mumkin. Bu 
yerda ham skeytning xaridi haqidagi g’oya asosiy rolni egallaydi. Lekin u 
qanday usul bilan amalga oshirilishi natijasida, – hikoyalar farq qiladi. Bir 
qator detallarni trener shunchaki o’ylab topgan yoki asl ma’lumotlarni 
o’zgartirgan. Ya’ni, umuman olganda, trenerning birinchi hikoyasi haqiqatga 
to’g’ri kelmaydi, bir qator rost ma’lumotlar bo’lishiga qaramay.
Trenerdan hikoyaning ikkinchi variant deyarli 100% ga – uydirma. Unda faqat 
Timurning o’zi bor. Lekin skeyt, pullar qanday ishlab topilgani va hammasi 
nima bilan tugagani Timurning asl hikoyasidan butunlay farq qiladi. Bir 
tarafdan, bu bir yigit skeyt sotib olmoqchi bo’lgani haqidagi hikoya. Boshqa 
tarafdan esa – umuman boshqa hikoya.
Trener hikoyasining birinchi, hamda ikkinchi variant – bu feyk, soxta 
ma’lumot.
Feyk – bu qisman yoki butunlay o’ylab topilgan axborot. Facebook kabi 
ijtimoiy tarmoqning analitiklari, hamda Oksford yuniversitetining bir 

---

59
guruh mediaekspertlari o’tkazayotgan tadqiqotlar shundan xabar beradiki, 
40% feyklar ishonchli dalillarga asoslanadi (lekin ularni boshqacha tarzda 
o’zgartirib taqdim etadilar), 60% – bu tamoman o’ylab chiqilgan, uydirma 
yangiliklar, xabarlar va hokazo. 
Axborotning har qanday turi feyk bo’lishi mumkin – ijtimoiy tarmoqlardagi 
postlar, sahifalar, izohlar, yangiliklar, xabarlar, maqolalar, media vositalaridagi 
fotosuratlar, ijtimoiy tarmoqlardagi roliklar, tovush elementlari. Ko’pincha 
ilmiy axborot ham soxtalashtiriladi: soxta ilmiy maqolalar, tadqiqotlar nashr 
etilmoqda.
Feyklarni “yashirish” uchun odatda, ishonish oson bo’lgan, rost axborotning 
elementlaridan foydalanishadi. Misol tariqasida trenerning Timur haqidagi ilk 
hikoyasini keltirish mumkin. U yerda, ma’lum bo’lganidek, rost ma’lumotlar 
kame mas, lekin ular uydirmalar bilan to’ldirilgan. Haqiqat elementlari bizni 
o’ylab chiqilgan axborotni ham ishonch bilan qabul qilishga majburlaydi.
Zamonaviy texnologiyalar yordamida har qanday axborotni soxtalashtirish 
mumkin. Misol uchun,axborotni soxtalashtirishning so’nggi “zamonaviy 
urfdagi” usuli – bu dipfeyk. Bu nimani anglatadi? Bu texnik ravishda bir 
shaxsning yuzini boshqa shaxsning yuziga joylashtirish. Bir tarafdan, bu juda 
maroqli va qiziqarli. Lekin boshqa tarafdan – buning natijasida ma’lum bir 
shaxsga, hamda butun bir jamiyatga katta zarar keltirish mumkin.
Misol uchun, trenerning Timur haqidagi ikkita hikoyasini eslang. Asl hikoyada 
biz ijobiy ko’rinishda – halol pul ishlab topadigan, do’konda vijdoniga quloq 
solgan bolani ko’rgan bo’lsak, trenerning birinchi hikoyasida u bir oz ayor, 
uddaburon bo’lib ko’rinmoqda. Uchinchi hikoyada esa u umuman salbiy 
qahramonga aylandi.
МP 2 
Trener auditoriyaga murojaat qiladi: «Keling biz Timur va skeyt 
haqidagi hikoyani trener taqdim etgan variantlarda kimdir eshitganini 
faraz qilaylik. Timur uchun bu qanday oqibatlarga ega bo’lishi mumkin 
(javoblar flipchartda qayd etiladi)?»