Книга узб испр! gjck!indd

Razminka
Treningga kirish
Inson boshqa inson bilan qanday 
muloqot qilishiga, suhbatdoshiga, 
hodisalarga va holatlarga nisbata 
qanday so’zlar bilan o’z fikrini ifo- 
dalayotganiga qarab, uning ush-
bu ko’rsatilgan jihatlarga munos-
abatini aniqlash mumkin. Bizning 
3 MAVZU. «NAFRFAT TILI» 

---

92
 ASOSIY QISM
O’yin nimani ko’rsatdi? Tavsiya etilgan mumkin bo’lgan javoblardan 
tinglovchilarning bir qismi «laqabni» ni tekislab, tajovuzkor emas, yumshoq 
deb atash mumkin bo’lganlarni tanladilar, masalan: «Men apelsinman va bu 
menga yoqadi».
Javoblarning ikkinchi toifasi - bu oqlovchi yoki ishtirokchi uning boshqacha 
ekanligini isbotlashga urinadigan javoblar: «Men apelsin emasman - men 
binafshaman». Shu bilan birga, ha, to’g’ridan-to’g’ri tajovuzkorlik yo’q, 
lekin ba’zi bir xafagarchilik bor, deyishadi, men umuman siz o’ylagan odam 
emasman, men boshqacha.
Uchinchi toifa - bu tajovuzkor javoblar: «siz o’zingiz apelsinsiz», «Men 
apelsin bo’lsam ham, siz kaktussiz». Ya’ni, bir holatda ishtirokchi uni apelsin 
deb atashini haqoratli deb biladi, ikkinchisida - kaktus haqorat ekanligini 
namoyish etadi.
Ushbu o’yinni o’tkazish natijasida biz “nafrat nutqi” kabi holatni shakllantirdik. 
Uning boshqacha nomi – “xeyt spich” («hate speech» – tarjima qilinganda
«nafrat nutqi»ni anglatadi).
«Nafrat nutqi» fenomen sifatida keng tarqalgan muammo bo’lib, u 
davlatlardan, jamiyatlardan, hayot darajasidan qat’i nazar, barchamizga ta’sir 
qiladi. Qoida tariqasida, «nafrat so’zlari» ma’lum xususiyatlarga, xususan, 
millati, irqi, dini, yoshi, jinsi, jinsiy orientatsiyasi, nogironligi, OIV holati va 
boshqalarga asoslangan farqlarga asoslanadi.
Bugungi axborot maydonining haqiqati shundan iboratki, «nafrat nutqi» 
ommaviy axborot vositalarida ham, ijtimoiy tarmoqlarda ham, turli xil 
Internet-platformalarda ham, tezkor xabarlarda ham, kundalik aloqada ham 
qo’llaniladi.
«Nafrat nutqi» bo’yicha mutaxassislar odatdagi «muxolifl ar» ga nisbatan 
salbiy ma’noga ega bo’lgan turli xil lingvistik shakllarni - alohida so’zlar, 
iboralar, jumlalar, nutq kliklarini anglatadi. «Nafrat nutqi» o’zini irqchilik, 
ksenofobiya, millatlararo adovat va murosasizlik, gomofobiya, seksizm kabi 
shakllarda namoyon qilishi mumkin.
Bu, ayniqsa, yosh avlod uchun juda jiddiy muammo. Buni 2016 yilda anglagan 
Yevropa Kengashining Yoshlar departamenti hatto yoshlarni Internetda nafrat 
so’zlariga qarshi kurashish va inson huquqlarini qo’llab-quvvatlashga safarbar 
qilish uchun «Nafratlanmang» yoshlar kampaniyasini boshladi.
2016 yil 31 mayda Yevropa Komissiyasi Facebook, Twitter, YouTube va 
Microsoft vakillari bilan birgalikda noqonuniy onlayn «nafrat so’zlariga» 

---

93
qarshi kurashish bo’yicha odob-axloq qoidalarini imzoladi. Kodeksga 
muvofiq, Internet-korporatsiyalar so’z erkinligi qadriyatlarini himoya qilishda, 
shuningdek, onlayn-makondagi asosiy huquqlarni saqlashda korporativ 
javobgarlik mavjudligini tan oladilar. Shu bilan birga, korporatsiyalar «nafrat 
so’zlari» tushunchasi bilan ajralib turadigan va ham shaxslarga, ham bir guruh 
shaxslarga qaratilgan bayonotlar va nashrlarning salbiy ta’sir ko’lamini tan 
oladilar.
Facebook kompaniyasi hattoki 2018 yilning may oyida o’tkazilgan «fuqarolik 
huquqlari auditi» natijalari bo’yicha «zararli ma’lumotlar» tarqalishiga qarshi 
harakatlar rejasini e’lon qildi. Ijtimoiy tarmoq rahbariyati hozirda «zararli 
tarkib» bilan faol kurash olib bormoqda, «nafrat so’zlari» deb aniqlangan 
ba’zi so’zlar va iboralarni o’z ichiga olgan yozuvlar va sharhlarni bloklash va 
o’chirish yo’li bilan.
МP 2 
Тrener auditoriyaga murojaat qiladi: sizning fikringizcha, “nafrat 
nutqi” nima sababdan paydo bo’ldi va undan nima uchun faol 
foydalanishmoqda?