Koagulyatsiyasi. Koagulyatsiya tezligi. Dlfo nazariyasi

 
11.5. Zolning koagulyatsiya chegarasi va uni aniqlash 
Kolloid eritmaga ma’lum miqdorda elektrolit qо‘shilgandagina 
koagulyatsiya yuzaga keladi. Elektrolitning bu miqdorini koagulyatsiya 
konsentratsiyasi yoki koagulyatsiya chegarasi (ostonasi) deyiladi.
Masalan, Al
3+ 
> Mg
2+ 
> Na
+
qatorida kationlarning koagulyatsiyalash 
qobiliyati kamayib boradi. Bir xil anionlar (masalan, NO
3
–
) bilan birikkan bir 
valentli Li
+
, Na
+
, K
+
, Rb
+
, Cs
+
kationlarning manfiy zaryadli kolloid 
zarrachalarni koagulyatsiyalash qobiliyati quyidagi tartibda kamayib boradi:
Cs
+ 
> Rb
+ 
> NH
4
+ 
> K
+ 
> Na
+ 
> Li
+
Cs
+
dan Li
+
ga tomon kationlarning gidratlanish qobiliyati ortib 
borganligi sababli kationlarning koagulyatsiyalash qobiliyati kamayib boradi. 
Bir xil kationlar bilan birikkan Cl
–
, Br
–
, NO
3
–
, J
–
anionlarning musbat zaryadli 
kolloid zarrachalarni koagulyatsiyalash qobiliyati quyidagi tartibda kamayib 
boradi, chunki ularning gidratlanish qobiliyati ortib boradi:
J
– 
> NO
3
– 
> Br
– 
> Cl
– 
> F
–
Bu kabi qatorlar kolloid kimyoda ionlarning liotrop qatorlari deyiladi. 
Ilgari kolloid eritmaga elektrolit qо‘shilganda kolloid zarrachalarning 
zaryadi nolga teng bо‘lib qoladi, deb faraz qilinar edi. Lekin Povis va Ellis 
tekshirishlarining kо‘rsatishicha, bu xulosa tajribada tasdiqlanmadi. Povis 
koagulyatsiya sodir bо‘lishi uchun kolloid zarrachaning zaryadi va dzeta-
potensiali batamom nolga teng bо‘lishi shart emasligini As
2
S
3
zoli misolida 
kо‘rsatdi; dzeta-potensialning qiymatini ma’lum qiymatgacha kamayganda 
koagulyatsiya vujudga keladi. Zol sezilarli tezlik bilan koagulyatsiyalana 
boshlagan vaqtdagi dzeta-potensialning qiymatini kritik dzeta-potensial 
deyiladi. Kо‘pchilik zollar uchun kritik dzeta-potensialning qiymati 25-30 
milli-voltga teng. Odatda, barqaror zollarning dzeta-potensialni qiymati 
koagulyatsiya vaqtida 70 mv dan 30-25 mv gacha pasayadi. Lekin dzeta-
potensialning pasayishi koagulyatsiyaning asosiy sababi emas: ba’zan dzeta-
potensial koagulyatsiya vaqtida kam о‘zgaradi.