Ko'cha va yo'llarning muhandislik tarmoqlari reja: Shahar ko`cha yo`l tarmogining qisqacha tavsifi va umumiy tushunchalari

KO'CHA VA YO'LLARNING MUHANDISLIK TARMOQLARI
Reja:

1.Shahar ko`cha yo`l tarmogining qisqacha tavsifi va umumiy tushunchalari
2. Shahar bosh rejasida ko`cha yo`l tarmog`ini rejalashtirish
3.Shahar ko`cha yo`l tarmog`i bilan tashqi avtomobil yo`llarining bog`lanish rejasini tuzish


1.Shahar ko`cha yo`l tarmogining qisqacha tavsifi va umumiy tushunchalari
Bugun mustaqil O‘zbekiston uchun halqaro va mahalliy yo‘llarni rivojlantirish dolzarb ahamiyat kasb etadi. Chunki davlatimizning jahon iqtisodiyotiga jadal integratsiyalashish jarayoni bevosita yo‘l tizimining samarali ishlashi bilan bog‘liqdir. BMT Taraqqiyot dasturi O‘zbekistondagi ekspertlarining fikricha, bugungi kunda yuk va yo‘lovchi tashishning asosiy qismi aynan avtomobil yo‘llariga to‘g‘ri kelmoqda. Xususan, avtomobil yo‘llari orqali yuklarning qariyb 85%, yo‘lovchilarning 95%dan ortig‘i tashilmoqda. Bu shundan dalolat beradiki, avtoyo‘llar mamlakatimizning ijtimoiy-iqtisodiy hayotida muhim o‘rin tutadi. Shu bois O‘zbekistonda iste’molchilarni ishonchli, qulay, xavfsiz va rentabelli transport aloqasi bilan ta’minlaydigan transport-kommunikatsiya tarmog‘ini tashkil etish vazifasi muhim ahamiyat kasb etadi.
Shahar yo‘l-transport tarmoqlarini rejalashtirish rivojlantirishning asosiy maqsadi va vazifalari - bu shaharlardagi transport muammolari: ko‘cha va yo‘l tarmoqlarini kuchli yuklanish bilan ishlashi, shahar yo‘llarida transportlarni o‘tkazish qobiliyatini pasayishi, aholini avtotransportlardan foydalanishida ko‘p vaqt sarflashi hamda shahar hududida yangi yo‘llarni qurish uchun hudud muammolarini o‘rganib, tahlil etish hamda shahar yo‘llari va ko‘chalari tarmog‘ini loyihalashda shahar transportining ta’siri, yo‘llardan suvni chetlatish tarmoqlarini loyihalash, shahar hududi sharoitlarini hisobga olgan xolda muhandislik yer osti tarmoqlarini loyihalash, yo‘llarda xavfsiz harakatni tashkil etishdan iboratdir.
Shaharsozlik nuqtai nazaridan shahar deb, ma’lum chegaralangan hududda turar joy, boshqaruv organlari, ishlab chiqarish korxonalari va boshka binolar, hamda turli korxonalar, ijtimoiy, madaniy, sog‘liqni saqlash va boshqa muassasalar
jamlangan joyga aytiladi.
Transportlarni rivojlantirish nuqtai nazaridan shahar bu - temir yo‘l va avtomobil yo‘llari, havo va suv transportlari tugunlari joylashgan markazdir.
Transport tugunlari hududida yo‘lovchilarni va yuklarni harakati va taqsimlanishi jarayonlari sodir buladi.
Shahar ko‘chalari tarmoqlarining rejasi ishlab chiqarish korxonalari, turar joy mavzelari, jamoat binolari, vokzallar, pristanlar, shuningdek, shahar tashqarisidagi yo‘llarning tutashishlarini joylashtirish bilan belgilanadi.
Eski shaharlarning rejalashtirilishi ijtimoiy, topografik va iqlim sharoitlarining ta’sirida tarixan yuzaga kelgan (tarkib topgan). Yangi shaharlarni rejalashtirishda aholi uchun eng yaxshi qulayliklar yaratishdek asosiy tamoyildan kelib chiqiladi. Yangi shaharlarni rejalashtirish, mavjud shaharlarni rivojlantirish va qayta qurish kabi, sanoat, transport aloqalarini joylashtirishni, turar joy mavzelari uchun eng yaroqli uchastkalar tanlashni va yashil massivlar yaratishni har tomonlama o‘rganishga asoslanadi. Ishlab chiqarish korxonalari, muassasalar, vokzallar, pristanlar va jamoat foydalanadigan joylarning joylashuvi haqidagi ma’lumotlarni tahlil qilib, yuk oqimlarining yo‘nalishi va miqdori belgilanadi. Birinchi navbatda, eng qisqa yo‘nalish bo‘yicha asosiy magistrallar loyihalanadi. Qolgan ko‘chalar turar joy mavzelarini sanoat korxonalari, muassasalar, vokzallar va hokazolar bilan qulay transport aloqasi bilan bog‘lash shartiga ko‘ra asosiy magistrallarga yordamchi yo‘llar tarzida joylashtiriladi.
Yuqoridagilarni inobatga olgan holda, shahar yo‘l-transport tarmog‘ini rejalashtirishning asosiy maqsad va vazifalari quyidagilardan iborat:
- Transport tarmoqlari iqtisodiyot uchun muhim ahamiyat kasb etib, uning rivojiga xizmat qilishi kerak;
- Yuklarni va yo‘lovchilarni manzilga qisqa muddatlarda elitish masalasi hal etilishi kerak;
- Transportning va yo‘lovchilarning uzluksiz, xavfsiz harakatlanishi uchun zarur imkoniyatlar yaratilishi lozim;
- Haydovchilar va yo‘lovchilarga yetarlicha qulayliklar yaratilishi lozim;
- Aholining sog‘ligi va hayotiga zarar yetkazmaslik;
- Atrof-muhitga zararni imkon qadar kamaytirish, ekologiyani himoyalash.
Yo'nalishlar bo'yicha transportni tashkil etishda hal qiluvchi omil-shaharning rejalashtirish tuzilishidir. Shahar rejalashtirish tuzilmalarining barcha turlarini qamrab oladigan sakkizta asosiy geometrik sxemalar mavjud: erkin; radial; radial-halqa; uchburchak; to'rtburchak; to'rtburchak-diagonalli; olti burchakli va aralash.
Erkin sxema-past tezlikda harakatlanadigan tartibsiz ko'cha-yo'l tarmog'i bo'lgan eski shaharlar uchun xosdir. Shahar ko'chalarini trassalashni asosi bu ko'p asrllik karvon yo'llaridir. Ko'chalarning o'zi tor, reja bo'yicha egri, tez-tez chorrahalar uchrashi natijasida shahar yo'lovchilari va yuk tashish harakatini tashkil etishga jiddiy to'siq bo'lmoqda. Bugungi kunda qishloqlarni va dam olish shaharlarini loyihalashda erkin rejalashtirish tuzilmasidan foydalanish, eng yaxshi moslashuvni, yuqori iqtisodiy va rejalashtirish yechimlarining aniqligini ta'minlaydi.
Radial sxema-yo'llar tugunlari atrofida paydo bo'lgan kichik eski shaharlarda joylashgan. Ushbu sxemada atrof-muhit hududlari o'rtasidagi aloqalarlik juda murakkab bo'lganligi sababli, markazning sezilarli darajada qayta harakatlanishi va ortiqcha yuklanishiga olib keladigan ushbu sxemani qo'llash, kichik aholi punktlari bilan chegaralanib, juda kam yashash joylari va transport oqimlarining past zichligi bilan ajralib turadi.
Radial-halqa sxemasi-bu halqa yo'llari transport tugunini chetlab o'tish uchun shaharning periferik hududlari o'rtasida zarur transport aloqalarini ta'minlaydigan sxemasi. Tarixiy jihatdan rivojlangan yirik shaharlar uchun odatiy. Radial-halqa sxemasining klassik namunasi Moskva rejalashtirish tuzilmasidir.
Uchburchak sxema-juda ko'p tarqalmagan. Bundan tashqari, uchburchak sxemasi eng faol yo'nalishlarda ham qulay transport aloqalarini ta'minlamaydi. Uchburchak sxemaning elementlari London, Parij va boshqalarning eski qismlarida joylashgan.