Kolloid zarrachalarning tuzilishi haqida misellyar nazariya

K o l l o i d z a r r a ch a 
M i t s e l l a
bu yerda: 
m - agregat qismiga kiradigan molekulalarning soni. 
n - potensial hosil qiluvchi ionlarning soni. 
(n-x) - adsorbsion qavatga kiradigan qarshi ionlarning soni.
x - diffuzion qavat hosil qilgan qarshi ionlarning soni. 

---

 
m, n va x lar xar xil bo‘lishi mumkin. Bularning qiymatini o‘zgarishi zollarning 
olinish usullariga bog‘liq. Odatda har doim m
≥n. Yadro adsorbsion qavat bilan 
birgalikda kolloid zarrachani yoki granulani tashkil etadi. Elektroneytral 
mitsellalarga qaraganda kolloid zarracha zaryadga ega, biz keltirgan misolda u 
manfiy zaryadga ega. Kolloid zarracha bilan diffuzion qavat o‘rtasidagi chegara - 
sirg‘anish chegarasi (yoki sirti) deb ataladi. 
Keltirilgan formulada adsorbsion qavat bilan diffuzion qavat o‘rtadagi 
keltirilgan katta qovusga to‘g‘ri keladi. 
Sirg‘anish chegarasi shunday geometrik yuzani bildiradiki, u qaysiki broun 
harakati natijasida mitsellaning kolloid zarracha bilan diffuzion qavatining uzilishi 
(ajralishi) natijasida hosil bo‘ladi. 
 
KOLLOID SISTEMALARNING TUZILISHI HAQIDA MITSELLYAR 
NAZARIYA 
Rus olimlari A.V.Dumanskiy, N.P.Peskov, S.M.Lipatov, A.N.Frumkin 
hamda chet ellik olimlar Fayans, Kroyt va boshqalar qo‘sh elektr qavat 
nazariyalari asosida kolloid zarrachalarning tuzilishi haqida mitsellyar nazariya 
yaratishga muvaffaq bo‘ldilar. Dastlab bu nazariyani kolloid kimyoda 
o‘rganiladigan barcha obektlar (shu jumladan, liofil zollar) uchun tatbiq etish 
mumkin, deb faraz qilindi. Lekin keyinchalik olib borilgan tekshirishlar 
mitsellyar nazariyaning faqat liofob kolloidlarga taalluqli ekanligini aniq 
ko‘rsatdi. Liofil zollar, ya’ni yuqori molekulali va polimer moddalarning 
eritmalari tamomila boshqa tuzilishga ega ekanligi aniqlandi. 

---

Mitsellyar nazariyaga muvofiq, har qanday liofob (gidrofob) kolloid 
eritma ikki qismdan iborat: ularning biri – mitsellalar bo‘lib, ikkinchisi 
intermitsellyar suyuqlikdir. 
Mitsellalar – alohida kolloid zarrachalar bo‘lib, ular zolning dispers 
fazasini tashkil etadi. Intermitsellyar suyuqlik esa o‘sha zolning dispersion 
muhitidan iborat. Uning tarkibida dispersion muhitdan tashqari yana boshqa 
erigan moddalar (elektrolit va elektrolitmaslar, mitsella tarkibida uchramaydigan 
birikmalar) bo‘ladi. 
Mitsella – oddiy molekulalarga qaraganda ancha murakkab tuzilishga 
ega. Unda ikki qism – neytral modda – agregat va qo‘sh qavatdan iborat sirtqi 
ionogen qism 
mavjud. 
Mitsellaning 
agregati 
juda 
ko‘p 
atom 
yoki 
molekulalardan tarkib topgan neytral modda bo‘lib, unga tarkibida bor birorta 
adsorblangan ionlar qurshab turadi. Qarama-qarshi ionlar dispersion muhitda 
ikkinchi elektr qavatni hosil qiladi. Liofob kolloid eritma tarkibida bo‘lgan 
elektrolit ionlari zolni barqaror qilib turadi. Shuning uchun ham ular ionli 
stabilizatorlar deb ataladi. Agregat va unga adsorbilangan ionlar birgalikda 
yadro deyiladi. Qarshi ionlarning bir qismi yadroga kuchliroq tortilib, 
adsorbsion qavatni hosil qiladi. Yadro va adsorbsion qavat birgalikda granula 
yoki kolloid zarracha deyiladi.Granula ma’lum zaryadga ega bo‘lgani uchun 
uning atrofida qarama-qarshi zaryadli ionlarning qolgan qismi yig‘iladi, lekin bu 
ionlar zarrachaga zaifroq tortilib turadi va dispersion muhitni tashkil qiladi. 
Shunday qilib mitsella - granuladan va uning atrofidagi qarama- qarshi 
zaryadli ionlardan iborat sistemadir. Mitsella Broun harakati ta’sir etmagan 
sharoitda elektroneytral bo‘ladi. Uni intermitsellyar suyuqlik qurshab turadi.

---

Misol tariqasida silikat kislota zolini ko‘rib chiqamiz. Bu sistemada yadro 
rolini SiO2, ionli stabilizator rolini nHSiO3
- 
o‘taydi. Silikat kislota 
molekulalari quyidagi sxema bo‘yicha juda kam dissotsilanadi: 
nH2SiO3↔nHSiO3
- 
+ nH
+
Shuning uchun silikat kislota zolining mitsellasida qarshi ion (H
+
) 
larning soni nHSiO3
- 
teng bo‘ladi; bu yerda: 
m [SiO2] - yadro 
m [SiO2] nHSiO3
- 
- agregat 
{m[SiO2]n nHSiO3
- 
(n –x) H
+
}
x– 
- kolloid zarracha (granula) 
xH
+ 
- diffuzion qavat