Kommunal va mehnat gigiena kafedrasi O‟quv uslubiy majmua toshkent

Ma'lum tarzidagi (kattalikdagi) jismoniy ish bajarganda organizmda bo„ladigan 
fiziologik reaksiyalarning o„rganish bo„yicha tajriba. 
Tajriba bajarish uchun guruhdan 1 yoki 2 talaba tekshiriluvchi sifatida tanlab olinadi. 
Buning uchun guruhdagi talabalar barcha o„zlashtirilgan fiziologik uslublarni o„za'ro 
taksimlab olib, tekshiriluvchi organizmining barcha a'zo va tizimlarining (yurak-qon tomir, 
nafas, mushak, markaziy asab tizimi) fiziologik reaksiyalarini aniqlashadi. Keyin 
tekshiriluvchi ma'lum vaqt (3-5 daqiqa) veloergometrda ma'lum dozadagi ishni bajaradi. 
Ishning oxiriga yaqin yurak qon-tomir va nafas tizimlarning asosiy ko„rsatkichlari (puls, qon 

---

bosimi, nafas tezligi) aniqlaniladi. Undan keyin tekshiriluvchi ishini to„xtatgach, barcha 
tizimlarining ish paytidagi fiziologik reaksiyalari aniqlanadi.
Tekshiriluvchi ishni to„xtatgandan 10 daqiqadan keyin organizmdagi funksiyalarning 
tiklanish jarayoni qanday bo„layotgani aniqlash uchun 3 marta tekshiriluvchi tiklanish 
davomidagi funksional holati aniqlanadi. 
Tajriba davomidagi barcha olingan natijalar maxsus shaklga kiritilib, tahlil qilinib, 
bajarilgan ish og„irligi va keskinligi to„g„risida xulosa chiqariladi. 
Mehnat og„irligi va keskinligini baholash. 
Gigiyena vrachining muxim vazifalardan biri, bu mehnat toliqish darajasini aniqlash
xamda jarayonning ratsionalligini baholashdan iboratdir. Mehnatning og„irligi va keskinligi 
degan tushunchalar SanQvaM № 0049-96 y. «Mehnat gigiyenik tasnifi» da kuydagicha ta'rif 
berilgan – mehnatning og„irligi mehnat jarayonining ko„prok xarakat-tayanch apparati va 
funksional tizimlarga (yurak qon-tomir, nafas, va boshqalar) tushadigan og„irlikni aks 
ettiruvchi tavsifdir. 
Mehnat keskinligi – mehnat jarayonining ko„proq markaziy asab tizimiga tushadigan 
og„irlikga aytiladi,ammo bu tushunchalar shartli tushunchalardir, chunki xar qanday jismoniy 
mehnat ma'lum darajada markaziy asab tizimining faoliyatsiz amalga oshmaydi va aksincha 
xar qanday akliy mehnatda ma'lum darajada xarakat-tayanch tizimi ishtirok etadi.
Mehnat faoliyatlarning turli-tumanligi, ularning funksiyalariga, ya'ni a'zo va tizimlarning 
faoliyatlariga turlicha ta'sir qilib, xilma-xil o„zgarishlar chakirishi barcha xil mehnat 
faoliyatlarini chuqur o„rganib, ularni sistemaga solib klassifikatsiyalashtirishni taqozo qiladi. 
Bunday klassifikatsiya avvalombor, kator amaliy masalalarni jumladan, mehnatni 
me'yorlashtirish, mehnat va dam olish tartibini ratsionallashtiruvchi tadbirlarni ishlab chiqish, 
turli imtiyozlarni asoslash va boshqalar uchun zarur. 
Ishlab chiqarish faoltyati jarayonida mehnatning uning tavsifi va fiziologik funksiyalarning 
siljishiga qarab kompleks baholash uchun SanKvaM № 0049-96 y. «Ishlarning og„irlik va 
keskinlik darajasi bo„yicha gigiyenik klassifikatsiyasi» dan foydalanish mumkin. Undan 
tashqari yuqorida aytib utilgan «Mehnatning gigiyenik klassifikatsiyasi (ishlab chiqarish muxit 
omillarining, mehnat jarayoni og„irligi va keskinligining xaflilik va zararlik ko„rsatkichlari 
bo„yicha)». 
Birinchi keltirilgan klassifikatsiya bo„yicha ishlar og„irligi va keskinligi bo„yicha quyidagi 
kategoriyalarga bo„linadi: