Kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi toshkent axborot texnologiyalari universiteti "boshqaruv hisobi"

Xarajatlarni to`liq va o`zgaruvchan xarajatlar bo`yicha tannarx 
kalkulyatsiyasi 
Xarajatlarni to`la taqsimlash (Abzorshn kosting) tannarx kalkulyatsiyasi bilan 
o`zgaruvchan xarajatlarni tannarx kalkulyatsiyasi (Direkt kosting) orasidagi farqni 
o`zlashtirib olish uchun quyidagi sxemani keltiramiz.
Xarajatlarni to`la taqsimlash bilan tannarx kalkulyatsiyasi (Abzorshn kosting) 
O`zgaruvchan xarajatlar bo`yicha tannarx kalkulyatsiyasi (Direkt kosting)

---

1-misol. «Nigora» kompaniyasi avtomashinalar uchun svechka ishlab chiqaradi va 
har dona svechka uchun qilinadigan xarajatlar quyidagicha:
1. Bir dona mahsulotning sotish narxi 10 so`m 
2. Sarflanadigan asosiy materiallar 3 so`m 
3. Sarflanadigan asosiy ish haqi 2 so`m
4. O`zgaruvchan ustama xarajatlar 1 so`m 
5. Bir oylik doimiy ustama xarajatlar 10000 so`m 
6. Bir oylik ishlab chiqarilgan mahsulot 5000 so`m
Vazifa: 
1. Xarajatlarni to`la taqsimlash bilan tannarx kalkulyatsiya qilinsin 
(Abzorshn kosting) 
2. O`zgaruvchan xarajatlar bo`yicha tannarx kalkulyatsiya qilinsin (Direkt 
kosting) 
1-vazifani bajarish uchun quyidagicha hisob-kitob qilinsin: 
Xarajatlarni to`la taqsimlash bilan tannarx kalkulyatsiyasi (Abzorshn kosting) 
Xarajat moddalari 
Mahsulot 
birligiga. 
Jami mahsulot 
1. Asosiy materiallar 
2. Asosiy ish haqi
3. O`zgaruvchan ustama xarajatlar 
4. Doimiy ustama xarajatlar 
Mahsulot tannarxi 
2-vazifani bajarish uchun quyidagi hisob-kitob qilinsin: 
O`zgaruvchan xarajatlar bo`yicha tannarx kalkulyatsiyasi 
Таннарх 
И/ч харажатлари 
Ноишлаб/ч харажатлари 
Материаллар 
Устама харажатлар 
Меҳнат харажатлари 
Тугалланмаган и/ч 
харажатлари 
Тайёр маҳсулот 
захираси 
Фойда ва зарарлар 
счети 
Ўзгарувчан устама 
харажатлар 
ўзгармас, доимий устама 
харажатлар 

---

Xarajat moddalari 
Mahsulot 
birligiga. 
Jami mahsulot 
xajmiga 
1. Asosiy materiallar 
2. Asosiy ish haqi
3. O`zgaruvchan ustama xarajatlar 
4. Doimiy ustama xarajatlar 
Mahsulot tannarxi 
2-misol. «Nigora» Firmasi bo`yicha hisobot davri oxiriga quyidagi ma`lumotlar 
berilgan: 
1. Mahsulot sotishdan tushgan tushum 
1000d. 
2. Sotilgan mahsulot tannarxi
600d. 
3. Tijorat xarajatlar 
100d. 
4. Ma`muriy xarajatlar
200d. 
Vazifa: 
Quyidagi shaklda moliyaviy natijalar to`g`risida hisobot tuzilsin 
Ko`rsatgichlar 
Daromad 
Xarajat 
1. Sotishdan tushgan tushum 
2. Sotilgan mahsulot tannarxi 
3. Tijorat xarajatlari 
4. Ma`muriy xarajatlar 
5. Sof foyda
3-misol. «Nigora» firmasining keyingi oy bo`yicha ma`lumotlari quyidagicha: 
1. Mahsulot sotishdan tushgan tushum 
1000d. 
2. O`zgaruvchan xarajatlar:
a) ishlab chiqarish
360d.
b) tijorat
100d.
v) ma`muriy 
20 d.
Jami
480d. 
3. Doimiy xarajatlar: 
a) ishlab chiqarish 
240d.
b) tijorat
120d.
v) ma`muriy 
60d.
Jami
420d. 
Vazifa: «Direkt kosting» usuli bo`yicha moliyaviy natijalar hisoboti quyidagicha 
tuzilsin: 
Ko`rsatgichlar 
Summa, dona 
1. Mahsulot sotishdan tushgan tushum 
2. O`zgaruvchan xarajatlar 
3. Marjinal daromad 
4. Doimiy xarajatlar 

---

5. Sof foyda 
Eslatma: Marjinal daromad – bu mahsulot sotish xajmi bilan o`zgaruvchan 
xarajatlar farqi. 
4-misol. «Nigora» firmasi agar oy davomida 5000 dona svechka ishlab chiqarib 
4800 donasini sotsa, moliyaviy natijalar to`g`risidagi hisobot qanday tuziladi? 
Vazifa: 
1. «Abzorshn kosting», ya`ni xarajatlarni to`liq taqsimlash usulida moliyaviy 
natijalar to`g`risida hisobot tuzilsin. 
2. «Direkt kosting», ya`ni majinal usulida moliyaviy natijalar hisoboti tuzilsin. 
1-vazifani echish uchun quyidagicha hisob-kitob qilinsin: 
Xarajatlarni to`liq taqsimlash bo`yicha moliyaviy natijalar hisoboti 
Ko`rsatgichlar 
Summa, dona 
1. Mahsulot sotishdan tushgan tushum 
2. Ishlab chiqarish xarajatlari 
3. Oy boshiga qolgan qoldiq 
4. Oy oxiriga qolgan qoldiq 
5. YAlpi daromad 
2-vazifani echish uchun bo`yicha quyidagicha hisob-kitob qilinsin: 
Xarajatlarni «Direkt kosting», ya`ni marjinal usulida moliyaviy natijalar 
to`g`risidagi hisobot 
Ko`rsatgichlar 
Summa, dona 
1. Mahsulot sotishdan tushgan tushum 
2. Sotilgan mahsulot tannarxi: 
a) oy boshiga qoldiq 
b) ishlab chiqarish xarajatlari 
v) oy oxiriga qoldiq 
3. Marjinal foyda 
4. Doimiy ustama xarajatlar
5. YAlpi daromad 
5-misol. «Nargiza» firmasi navbatdagi oy davomida 6000 dona svechka ishlab 
chiqardi. SHundan 4800 donasi sotildi va 1200 donasi omborda sotilmay qoldi. 
Barcha xarajatlar rejadagiga teng bo`lgan. 
Vazifa: 
1. Xarajatlarni to`liq taqsimlash usulida moliyaviy natijalar to`g`risidagi hisobot 
tuzilsin 
2. Marjinal usulda moliyaviy natijalar to`g`risidagi hisobot tuzilsin 
3. Ikki hil foyda xajmini taqsimlovchi hisobot tuzilsin. 

---

Birinchi va ikkinchi vazifalarni bajarish tartibi oldingi 4-misolda berilgan 
Uchinchi vazifani bajarish uchun quyidagi ma`lumotlar keltirilsin:
Ikki hil foyda xajmini taqqoslash 
Ko`rsatgichlar 
To`liq taqsimlash 
usuli 
Marjinal usuli 
1. Foyda summasi 
2. Oy oxiriga qolgan qoldiq