Комплекс бирикмалар эритмасидаги мувозанат. Барқарорлик ва қарорсизлик доимийлари

β=β₁·β₂…..·β (7.3)
Агар (ўта суюлтирилган эритмалар каби) реагентларнинг фаоллик коэффициентлари 1 га тенг бўлса, мувозанат фаолликлари мувозанат концентрацияларига тенг. У ҳолда комплекснинг барқарорлик доимийси унинг концентрацион барқарорлик доимийсига тенг бўлади:
(7.4)
бу ерда барча концентрациялар мувозанат концентрацияларидир.
Ион кучининг катта (J_к=1-4) ва доимий қийматида фаоллик коэффициенти 1 дан кескин фарқ қилса ҳам, эритма ўта суюлтирилган бўлмаса ҳам, барқарорликнинг концентрацион доимийси ўзгармас булади.
Барқарорлик доимийси қанча катта бўлса, комплекснинг эритмадаги барқарорлиги шунча катта бўлади ва металл ионлари М комплексга тўлиқроқ боғланади.
Умумий ҳолда комплекснинг диссоциацияси (зарядлари кўрсатилмаган):
ML_n = M+ nL (7.1´)
қуйидаги тўлиқ, хақиқий термодинамик мувозанат доимийси (қарорсизлик доимийси, беқарорлик доимийси, комплекснинг диссоциация доимийси) билан тавсифланади К_қ:
К_{қ =}  (7.5)
Юқоридаги каби босқичли қарорсизлик доимийлари:
ML_n=ML_n-1+L К_{қ,n =}
ML_n-1= ML_n-2+L К_{қ, n-1=}
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
ML= M+L К_қ=
Табиийки (тўлиқ ёки босқич) барқарорлик доимийлари, қарорсизлик (беқарорлик) доимийсининг тескари қийматига тенг:
β=1/ К_қ (7.6)
Барча босқичлар қарорсизлик доимийларини кўпайтмаси комплекснинг тўлиқ қарорсизлик доимийсига тенглигини кўрсатиш қийин эмас:
К_қ,1· К_қ,2… К_қn= К_қ
Комплексларнинг барқарорлик доимийлари одатда жуда катта сон бўлгани сабабли уларни асл қийматларини ўрнига ўнли логарифмлари келтирилади lgβ. Қарорсизлик константаларини кўрсаткичларда ифодалаш қабул қилинган:
рК_қ =-lg К_қ
Айтиш лозимки, адабиётларда турли муаллифлар барқарорлик доимийси ва қарорсизлик доимийсини турлича белгилаганлар. Биз эса барқарорлик доимийсини β харфи орқали (индексли ёки индекссиз), қарорсизлик доимийсини К_қ каби (тегишли индекси билан ёки индекссиз) белгилаб борамиз.
Хақиқий термодинамик барқарорлик ва қарорсизлик доимийлари (агар улар мувозанат фаолликлари орқали ифодаланган бўлса) фақат реагентлар, эритувчи табиати ва ҳароратгагина боғлиқ бўлиб, концентрацияга боғлиқ эмас. Концентрацион барқарорлик ва қарорсизлик доимийлари (яъни мувозанат концентрациялари орқали ифодаланган доимийлик) юқорида келтирилган омиллардан ташқари эритманинг концентрацияси ва ион кучига ҳам боғлиқ бўлади. Шунинг учун комплекснинг барқарорлик ёки қарорсизлик доимийсининг сон қиймати келтирилганда мувозанатнинг тегишли тенгламасидан ташқари фақат ҳароратнигина эмас, балки ион кучини J_к ҳам кўрсатиш керак.
Баён этилган фикрларни тушунтириш мақсадида баъзи комплексларнинг 20-30⁰С ҳароратда сувли эритмаларда тўлиқ барқарорлик константалари логарифмни қийматларини келтирамиз:
Cu²⁺+4NH₃=[Cu(NH₃)₄]²⁺ (1)
β=[[Cu(NH₃)₄]²⁺]/[Cu²⁺][NH₃]⁴; lgβ=12,03 J_k=0
Al³⁺+4OH^- = [Al(OH)₄]^- (2)