Kompyuter injineringi fakulteti elektronika va sxemalar fanidan mustaqil ish

---

 
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMODAGI 
TOSHKENT AXBOROT 
TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI 
FARG`ONA FILIALI
KOMPYUTER INJINERINGI FAKULTETI
 ELEKTRONIKA VA SXEMALAR FANIDAN
MUSTAQIL ISH 
 
 
 
 
 
Bajardi: 

 
611-21 guruh talabasi Abdurashidov Abduxalil 
 
Qabul qildi:
 
Jo`rayeva Gulnozaxon Fazlitdinovna 
 
2022-yil 

---

 
REFERAT 
MUSTAQIL MANBALI O‘ZGARMAS TOK 
ZANJIRINI HISOBLASH. ELEKTR ZANJIRNING 
KOMPLEKS UZATISH FUNKSIYASINI 
HISOBLASH
Reja:
1. Elektr toki. Qarshilik. 
2. Elektr tokining energiyasi va quvvati. 
3. Elektr texnikasining asosiy qonunlari. Joul-Lens qonuni.
4. Elektr uzatish liniyalari simlarida kuchlanish isrofi. 
Om qonuni. Qarshilik. Elektr toki - bu zaryad tashuvchi 
zarrachalarning yo‘naltirilgan tartibli harakatidir. Tok kuchi vaqt 
birligida o‘tkazgichning ko‘ndalang kesimi orqali o‘tuvchi elektr 
(zaryad) miqdori bilan aniqlanadi : I = Q / t Tok kuchining birligi amper 
( A) : 1A =1Kl /1s Tok zichligi ( A / mm2 ) J=I/S bu yerda I − 
o‘tkazgichdagi tok kuchi; ( A) ; S o’tkazgichning ko‘ndalang kesim 
yuzasi, ( mm2 ) . Zanjirning bir qismi uchun Om qonuni: Zanjirning bir 
qismidan o‘tuvchi tok kuchi shu qismdagi U kuchlanishga to‘g‘ri 
proporsional va uning R qarshiligiga teskari proporsional, ya’ni: I=U/R 
bu yerda U voltda (V ) ; R - Om birlikda o’lchanadi. Butun zanjir uchun 
Om qonuni: I = E / ( R + r) tenglama bilan ifodalanadi va bu yerda E − 
elektr energiya manbasining elektr yurituvchi kuchi, (V ) ; R − tashqi 
zanjir qarshiligi, ; r – manbaning ichki qarshiligi, 
O‘tkazgichning elektr qarshiligi: R=U/I tenglama bilan 
ifodalanadi. Qarshilikka teskari kattalik o‘tkazuvchanlik G deb ataladi 
va simens birlikda (Cm) o’lchanadi. 1Cm 1/ ; G=1/R O’tkazgichning 
elektr qarshiligi: tenglama bilan ifodalanadi, bu yerda: solishtirma 
qarshilik,( mm 2 / m) ; l o‘tkazgich uzunligi, o‘tkazgichning ko‘ndalang 
kesimi yuzasi quyidagi tenglama bilan ifodalanadi: Rezistorlarni ketma-

---

ket, parallel va aralash ulash usullari. Ketma-ket ulangan rezistorlar 
qatorining ekvivalent qarshiligi har bir rezistor qarshiliklarning 
algebraik yig‘indisiga teng: Rezistorlarni ketma-ket, parallel va aralash 
ulash usullari. Ketma-ket ulangan rezistorlar qatorining ekvivalent 
qarshiligi har bir rezistor qarshiliklarning algebraik yig‘indisiga teng: R 
=R1+ R2+ ...+ Rn Parallel ulash deb rezistorlarning shunday ulanishiga 
aytiladiki, bunda elektr zanjirining ikki tuguni orasida bir nechta 
rezistorlar ulangan bo‘ladi. Bu zanjir qismining ekvivalent 
o‘tkazuvchanligi barcha parallel shoxobchalar o‘tkazuvchanliklari 
yig‘indisiga teng bo’lib, quyidagicha ifodalanadi: Har bir shoxobchadagi 
qarshiliklar o‘zaro teng bo‘lsa, ya’ni bo’lib, n ta shoxobcha parallel 
ulaganda umumiy qarshilik: Ikkita rezistorlar parallel ulanganda 
ularning ekvivalent qarshiligi: Rezistorlarni aralash ulash deganda 
rezistorlar yoki zanjir qismlari ketma-ket va parallel ulanishlardan iborat 
bo‘ladi. O‘tkazgich qarshiligining haroratga bog‘liqligi bu yerda R1 
haroratdagi o‘tkazgichning qarshiligi, R2 haroratdagi o‘tkazgichning 
qarshiligi, qarshilikning harorat koeffitsienti bo’lib, son jihatdan 
o‘tkazgichni 10C haroratga qizdirishda qarshilikning nisbiy o‘zgarishiga 
teng. Zanjirning bir qismida, t vaqt davomida Q zaryadni ko‘chirishga 
sarflangan ish tenglama bilan ifodalanadi va bu yerda A bajarilgan ish 
Joul birligida o’lchanadi E.Yu.K E bilan elektr energiya manbasining 
bajargan ishi: Yuklama iste’mol quvvati: tenglama bilan ifodalanadi va 
bu yerda P - quvvat (W ) birlikda o’lchanadi. Manba yoki generatorda 
ishlab chiqariladigan quvvat: Energiyaning saqlanish qonuni bo‘yicha 
generatorning quvvati iste’molchilar quvvatlarining algebraik 
yig‘indisiga teng bo’lib, uni elektr zanjirlaridagi quvvatlar balansi 
deyiladi va quyidagicha ifodalanadi: O‘tkazgichdan o‘zgarmas tok 
o‘tganda ajralib chiqqan Q issiqlik miqdori ( J ) : tenglama bilan 
ifodalanadi va bu yerda Q − issiqlik miqdori kaloriya birlikda 
o’lchanadi. Kirxgofning birinchi qonuni. Tugunga kiruvchi toklarning 
algebraik yig‘indisi, tugundan chiquvchi toklarning algebraik 
yig‘indisiga teng, yoki tugundagi toklarning algebraik yig‘indisi nolga 
teng bo’ladi va tugundagi toklarning algebraik yig‘indisi nolga teng 
bo’ladi va quyidagi Tugunga yo‘naltirilgan (kiruvchi) toklarni shartli 
ravishda musbat,tugundan chiquvchi toklar “-” manfiy deb qabul 
qilinadi. Kirxgofning ikkinchi qonuni. Elektr zanjirining berk konturida 
E.Yu.K larning algebraik yig‘indisi, shu konturdagi qarshiliklarda 
kuchlanishlar tushuvining algebraik yig‘indisiga teng: Buqonun 
bo‘yicha tenglama tuzilganda manba yurituvchi elektr kuchi (E.Yu.K) 

---

“+” belgi bilan yoziladi, qachonki uning yo‘nalishi konturni aylanish 
yo‘nalishi bilan mos tushsa. Kuchlanish tushuvi yo‘nalishi “+” belgi 
bilan yoziladi, qachonki rezistor orqali o‘tuvchi tokning yo‘nalishi 
konturni tanlangan aylanish yo‘nalishi bilan mos tushsa. Liniyadagi 
kuchlanish tushuviga teng bo‘lgan va liniya boshidagi U1 hamda 
oxiridagi U2 kuchlanishlarning U 1U2 farqiga kuchlanish isrofi deyiladi 
va quyidagi tenglama bilan ifodalanadi: liniya simlarining qarshiligi: 
bitta simning uzunligi, ( m) ; S – simning kesim yuzasi, ( mm2 ) . 
Liniyadagi quvvat isrofi birligi quyidagi tenglama bilan ifodalanadi: bu 
yerda P1 – liniya boshidagi quvvat, (W ) ;P2 – liniya oxiridagi quvvat, 
(W ) Elektr zanjirining ayrim qismlarini to’rt qutblik bilan tasvirlash 
mumkin. TQ - bu elektr zanjiri (yoki uning qismi) ikkita kirish va ikkita 
chiqish uchlari bilan ifodalanadi. 1,İ1 - ta’sir 2,İ2 –ta’sirga javob TQni 
o’z uzatish funksiyasi orqali tasvirlash mumkin. TQning kompleks 
uzatish funksiyasi bu TQdagi chiqish kompleks funksiyasining kirish 
kompleks funksiyasiga nisbatidir: H(ω) - ACHX (amplituda- chastotaviy 
xarakteristika) ψ(ω) - FCHX(faza-chastotaviy xarakteristika) H(jω)u= 
U2(jω)/U1(jω) - kuchlanish bo’yicha kompleks uzatish 
funksiyasiH(jω)i = I2(jω)/I1(jω) - tok bo’yicha kompleks uzatish 
funksiyasi.