Kompyuter injiniring ” fakulteti Kompyuter injiniring

Nazorat savollari:

1. 
   HDFS xususiyatlari?
   
2. 
   Hadoop-dan foydalanishdagi qiyinchiliklar?
   
3. 
   Chakana savdo sohasida Hadoop ilovalarini sanab o‘ting?
   
4. 
   Xavfsizlik masalasi nima?
   

Javoblar:
1. HDFS (Hadoop Distributed File System), Apache Hadoop ekosistemi ichidagi ma'lumotlar tizimining asosiy qismidir va yirik miqdordagi ma'lumotlarni o'z ichiga oladi. Quyidagi, HDFSning asosiy xususiyatlari:

1. **Yirikli saqlash:** HDFS, ma'lumotlarni bir nechta serverlarda yiriklash imkoniyatini ta'minlaydi. Bu, ma'lumotlarning iste'mol qilish va ma'lumotlar tashash operatsiyalarini parallel bajarishga imkon beradi, shuningdek ma'lumotlarni xavfsiz va chegirma sifatida saqlashni ta'minlaydi.

2. **Taqsimlash va Qayta tiklash:** HDFS, ma'lumotlarni bloklar (o'rtacha o'lchamda ko'proq o'xshash qism) ko'rinishida taqsimlaydi. Har bir faylni ko'proq blokda saqlash, paralel ishlash va qayta tiklash (replication) imkonini ta'minlaydi. Bu, serverlarning qo'llab-quvvatlanishi bilan xavfsizligi oshiradi.

3. **Replication (qayta tiklash):** Ma'lumotlar, HDFSda qayta tiklash (replication) jarayoni orqali saqlanadi. Har bir blok, qo'shni replikatsiyalar (nusxalar) orqali boshqa serverlarga ko'chiriladi, bu esa ma'lumotlarning yo'qotilmaganlik va xavfsizlikni ta'minlashda yordam beradi.

4. **Fault Tolerance (xato tolarantligi):** HDFS, xato tolarantligi xususiyatiga ega. Agar bir serverda ma'lumotlar yo'qotilgan bo'lsa yoki server xato qilgan bo'lsa, shu serverdagi ma'lumotlar boshqa replikatsiyalar orqali topshirib beriladi. Bu, tizimning xato tolarantligini ta'minlashda yordam bera olishi uchun muhimdir.

5. **Scalability (qo'llab-quvvatlashiladiganlik):** HDFS, katta miqdorda ma'lumotlarni qo'llab-quvvatlash imkonini ta'minlaydi. Yangi serverlar qo'shish va tarmoqlarni kengaytirish orqali, tizimni kengaytirish va o'sish oson bo'ladi.

6. **Interactivity (yoqimsizlik):** HDFS, ma'lumotlarni izlaydigan (query) dasturlar uchun yoqimsizlikni ta'minlaydi. Ma'lumotlarni bloklar ko'rinishida saqlash va parallel ishlovchi imkoniyati, yoqimsiz so'rovlar va boshqa ma'lumotlar tahlillari uchun ma'lumotlarga tez va samarali murojaat qilish imkonini ta'minlaydi.

HDFS, Hadoop ekosistemining tashkil etuvchi qismidir va ko'p ma'lumotlar bilan ishlash uchun yaxshi tanlanadi.

2. Hadoop, yirik miqdordagi ma'lumotlarni saqlash, qayta tiklash (replication), va paralel ishlovchi operatsiyalarni bajarish imkonini ta'minlaydigan yirikli ma'lumotlar tizimi va qo'llab-quvvatlash tizimi bo'lib, bir qancha katta va muhim ma'lumotlarni ishlovchilar uchun idealdir. Biroq, Hadoop-dan foydalanganing qiyinchiliklari ham mavjud:

1. **O'zgarish va O'rganish:** Hadoop ishlatish uchun, xossalarining o'zgarishga ega bo'lishi kerak. Ma'lumotlarni tuzish, so'rovlar va ma'lumotlarni boshqa tarmoqlardan olishda Hadoopning hodisalarini tushunish uchun vaqtingizni sarflamoq kerak.

2. **Xavfsizlik:** Hadoop, ma'lumotlarni qayta tiklash (replication) jarayoni orqali xavfsizligini ta'minlaydi. Bunga qaramay, xavfsizlikni oshirish uchun qo'shimcha ta'sir etuvchi vositalarni qo'llash mumkin.

3. **Qulaylik va Qulaylik:** Hadoop, ma'lumotlar bilan ishlovchilarga katta miqdorda ma'lumotlarni boshqarish imkonini beradi. Shuningdek, Hadoop tizimlari, qo'llanilgan jarayonlarni tizimga moslashtirish va boshqa dasturlar bilan integratsiyasini osonlashtirish uchun qulayliklar ta'minlaydi.

4. **Ma'lumotlar Strukturasining O'zgaruvchanligi:** Hadoop, ma'lumotlar bazalarida o'zgaruvchan ma'lumotlarni qo'llash imkonini ta'minlaydi. Biroq, u, qayta tiklash jarayonining o'sishiga olib kelishi mumkinligi sababli, real-time (haqiqiy vaqtda) ma'lumotlar bilan ishlash uchun eng qulay emas.

5. **Ta'minot va Qo'llanuvchi O'zgaruvchiliklar:** Hadoop ekosistemi keng doirada bo'lgani uchun, o'zgaruvchilik va ta'minot masalalari kelishib borishi mumkin. Qo'llanuvchi tarmoqlar, xar bir yangi versiyasi chiqqanida, tizimda ozod ma'lumotlar, texnologiyalar va qo'llaniladigan protokollar bo'lishi mumkin.

6. **Shuningdek, Qo'llaniladigan Ma'lumotlar Turiga Bog'liqlik:** Hadoop, aksariyatining NoSQL (not only SQL) ma'lumotlarni qo'llab-quvvatlashi mumkin, lekin boshqa ma'lumot turlari (masalan, relational ma'lumotlar) uchun kerakli ishlovchi vositalarni qo'llash kerak bo'ladi.

Yana bir necha ta'riflar, kompaniya strukturasiga va dastlabki miqyosdagi harakatlariga bog'liq xizmatlarning uchraydigan qiyinchiliklarni belgilab berishi mumkin. Hadoopdan foydalanganing qiyinchiliklari, asosan, kerakli bo'lgan texnologiyalarni va qo'llanilayotgan ma'lumotlar turlarini tushuntirish, o'rganish va qo'llab-quvvatlashni osonlashtirishni talab qiladi.

3. "Hadoop" ekosistemi, muhim ma'lumotlar tahlilini, boshqa ma'lumotlarni qo'llashni, va distributiv ma'lumotlar analitikasini osonlashtirish uchun yaratilgan yirikli tizimlarni o'z ichiga oladi. "Chakana" (retail) savdo sohasida Hadoop ilovalari quyidagi muhim tashkil etishlarni bajargan, yoki bajarish imkonini ta'minlagan:

1. **Ma'lumot Analitikasi:** Hadoop, savdo sohasidagi chakana ma'lumotlarini tahlil qilish va ma'lumotlarni boshqa platformalar bilan integratsiyasini osonlashtirish uchun ishlatiladi. Bu, savdo jarayonlari, mijozlar, mahsulotlar, va boshqa chakana ma'lumotlarining boshqa tashkilotlarning tizimlari bilan o'zaro bog'lanishini tahlil qilishga yordam beradi.

2. **Mijozlar bilan Munosabatlar (Customer Relationship Management - CRM):** Hadoop, mijozlar tomonidan tashkil etilgan ma'lumotlarni (rezeyalar, savdo tarixi, preferanslar, shikoyatlar) yaxshi tahlil qilish uchun ishlatiladi. Bu, chakana tashkilotlarining mijozlariga eng sozlovchi va qiziquvchilarini aniqlash, uning talablari va kerakliliklarini tushunish va boshqa personalizatsiya va CRM jarayonlarini o'rganishga imkon beradi.

3. **Mijozlar bilan Interaktiv Hamkorlik (Customer Engagement):** Hadoop, mijozlar bilan interaktiv munosabatlarni tahlil qilish va keyingi marketing, reklama, va tanlov jarayonlarini rivojlantirishga yordam beradi. Bu, mijozlar bilan doimo bog'lanish, ularning tanlovlarini tushunish va savdo tajribalarini yaxshi ko'rib chiqishga osonlashtirish uchun foydalaniladi.

4. **Zamonaviy Savdo Tosqinlarini Boshqarish:** Hadoop, savdo sohasidagi yangi to'sqinlarni (trendlar) o'rganish va tahmin qilish uchun ishlatiladi. Bu, savdochilar uchun qanchalik buyurtma qilishingiz kerakligini aniq tushunish, qanday mahsulotlarning qanday vaqtda ishqiboz qilinishi kerakligini tahlil qilish va boshqa qanday to'sqinlarning ma'lumotlarini aniqlash uchun yordam bera olish imkonini ta'minlaydi.

5. **Stokni Boshqarish:** Hadoop, stokni boshqarish uchun yaxshi tahlil qilish va savdochilar uchun kerakli miqdorlarda mahsulotlarni taqdim etishga yordam beradi. Bu, tovarlar va xizmatlarni ishlab chiqarish, omborlarni boshqarish, va stoklar orqali mijozlarga tez yetkazishni optimallashtirish uchun ishlatiladi.

Hadoop, chakana savdo sohasida yaxshi natijalarga erishish uchun muhim bir vosita bo'lib, ma'lumotlar tahlilini va boshqa ma'lumotlarni samarali boshqarishni osonlashtiradi.
4. "Xavfsizlik" masalasi, bir tizim, tarmoq, dastur yoki boshqa ma'lumotlar tuzilmasining yaxshi muhofazasi, ma'lumotlarining himoyalanganligi va mumkin bo'lgan xavf va hujumlarga qarshi himoyalanganligi haqida bo'lgan umumiy mulozimdir.

Xavfsizlik, tizimning yuzlabki vaqtida turli xil usullar va tizimlardan foydalanib, hujumlar va boshqa zararli faoliyatlar bilan kurashishni o'z ichiga oladi. Xavfsizlikni ta'minlashning keyinchalik masalalari va umumiy yo'nalishlari quyidagilardir:

1. **Ma'lumotlar Himoyalanganligi:** Tizimdagi ma'lumotlar himoyalanganligi, ma'lumotlarni yashirish, ularga xavfsizlik tizimlari yaratish, shifrlash va boshqa texnologiyalardan foydalanib, ma'lumotlarni mumkin bo'lgan zararli muhofazadan himoyalashni o'z ichiga oladi.

2. **Tarmoq Xavfsizligi:** Tarmoq xavfsizligi, ma'lumotlarni tarmoq orqali jo'natish va qabul qilish jarayonini himoyalashni o'z ichiga oladi. Bu tarmoqni boshqa xavfsizlik yo'nalishlari, masalan, faol monitoring, hujumlar va zararli faoliyatlar bilan kurashni tashkil qilish, sinov va sinovlarni o'tkazish, tarmoq segmentlarini izlash va boshqa qarorlarni olishni o'z ichiga oladi.

3. **Dasturiy Xavfsizlik:** Dasturiy xavfsizlik, dasturlarning hujumlar va zararli faoliyatlar qarshi himoyalanganligini ta'minlashni o'z ichiga oladi. Bu, dasturlar va operatsion tizimlar uchun xavfsiz kodni yaratish, yangi dasturlar olish va o'rnatish jarayonlarini xavfsiz bajarish, foydalanuvchilarni yaxshi ta'lim etish va boshqa usullar orqali amalga oshiriladi.

4. **Fizikaviy Xavfsizlik:** Fizikaviy xavfsizlik, tizimdagi fizikaviy qurilmalarni (serverlar, kompyuterlar, tarmoq vositalari) hujumlar va fizikaviy xavfsizlik voqealariga qarshi himoyalashni o'z ichiga oladi. Bu, fizikaviy qurilmaning joylashgan joylarini himoya qilish, kirish-kelish jarayonlarini boshqarish, va boshqa fizikaviy xavfsizlik tadqiqotlarni o'z ichiga oladi.

5. **Ishonchli Tasdiqlash va Kimlik Tizimi:** Foydalanuvchilar va tizimdagi qurilmalar orasida ma'lumot almashish jarayonini himoyalash, foydalanuvchi haqida ma'lumotni himoya qilish, ishonchli tasdiqlash va kimlik tizimlari o'rnatib, himoya qilish ham xavfsizlik masalalari orasida keladi.

Xavfsizlik masalasi, har bir sohada juda muhimdir, chunki hujumlar va xavfli faoliyatlar tarmoq va dasturiy yaratilmagan taqdirida zararlar keltirib chiqarishi mumkin. Xavfsizlikni ta'minlash, tizim va ma'lumotlar tuzilmasining ishlashini, xizmat ko'rsatishini va biznes faoliyatlarini qo'llab-quvvatlashni osonlashtiradi.