Kompyuter injiniringi” fakulteti “Axborot texnologiyalari” kafedrasi “Zamonaviy Iqtisod” fanidan Mustaqil ishi

3. Одатда, давлатнинг инфляцияга қарши сиёсатининг иккита асосий йўналиши ажратилади: мослашувчан сиёсат инфляцияга тузатиш киритиш, унинг оқибатларини юмшатиш ва фаол сиёсат инфляция сабабларини бартараф этишга қаратилган. Мослашувчан сиёсатнинг моҳияти шундан иборатки, давлат томонидан аҳоли доимий даромадларининг асосий турлари (энг кам иш ҳақи, пенсиялар, стипендиялар ва бошқалар) маълум бир частотада индексланади. Одатда, индексация инфляция даражасининг 60-70% ни ташкил қилади. Бу, бир томондан, аҳоли даромадларининг минимал этарли даражасини сақлаб қолиш учун, иккинчи томондан, 30-40% фарқ туфайли, аста-секин, бир ярим йилдан икки йилгача, миллий бозорда талабни камайтириш ва шу орқали инфляцияни ўчириш. Инфляция билан курашишнинг бу усули ҳам афзалликларга, ҳам камчиликларга эга. Унинг яққол устунлиги жамиятдаги ижтимоий барқарорликдир. 6 Камчилик сифатида биз инфляция ҳодисаларига қарши курашда ушбу ёндашувни амалга ошириш учун зарур бўлган вақтни қайд этишимиз мумкин. Муомаладаги пул миқдорини сезиларли даражада камайтириш асосида инфляцияга қарши фаол кураш сиёсати олиб борилади. Бу мусодара туридаги пул ислоҳотини амалга оширишни назарда тутади; пул муомаласини назорат қилиш; давлат буджетининг эмиссиявий молиялаштиришга йўл қўймаслик; пул-кредит сиёсатини амалга ошириш доирасида пул массаси ҳолати устидан жорий назорат.
Бу чора-тадбирлардан ташқари, талаб инфляцияси ва таклифдаги инфляцияга қарши курашиш учун бир қатор бошқа чоралар кўрилмоқда: солиқларни ошириш ва давлат харажатларини қисқартириш; бюджет тақчиллигини камайтириш; валюта курсини барқарорлаштириш; омил даромадларининг ўсишини чеклаш (ишлаб чиқариш омиллари эгаларининг даромадлари - тўлов иқтисодий ресурслар); иқтисодиётда монополияга қарши кураш ва бошқа чора-тадбирлар.
Инфляцияга қарши фаол кураш сиёсатини амалга ошириш қисқа вақт ичида инфляцияни деярли нолга тушириш имконини беради. Бироқ, юқорида тавсифланган чора-тадбирларни амалга ошириш рақобатбардош ва паст рентабелли фирмаларнинг оммавий равишда вайрон бўлиши билан бирга келади, ишсизликнинг кўпайишига олиб келади, жамиятда ижтимоий кескинликни келтириб чиқаради. Дарҳақиқат, ҳукумат кўпинча инфляцияга қарши курашнинг иккала йўналишини иккаласининг ҳам тарқалиши билан бирлаштирган сиёсат олиб боради.
Инфляция жиддий ижтимоий-иқтисодий оқибатларга олиб келади. Бу, биринчи навбатда, даромадларнинг қайта тақсимланишига олиб келади ва энг кўп таъсир кўрсатадиган меҳнат даромадлари (белгиланган соатлик иш ҳақи, пенсиялар, стипендиялар ва бошқалар) бўлганлардир. Бу биринчи навбатда ходимларга тегишли бюджет соҳаси бюджетдан даромад олувчилар (пенсионерлар, талабалар ва бошқалар).
Ишчиларни иш ҳақи ва бошқа рағбатлантириш тизимлари билан эксплуатация қилиш кучаймоқда. Назарий жиҳатдан, улар иш ҳажми ва унумдорлигини ошириш орқали реал иш ҳақининг пасайишини маълум даражада қоплаши мумкин. Бироқ, инфляциянинг юқори суръатларида уларнинг меҳнат интенсивлигининг ўсиши пулнинг қадрсизланишига мос келмайди. Бундан ташқари, қувватлардан фойдаланиш пасаяди ва иш этарли эмас, унумдорлик пасаяди.
Марксистик иқтисодий назария инфляцияни синфий ҳодиса, меҳнатни эксплуатация қилишни кучайтириш механизми сифатида ҳақли равишда тавсифлади. Пул олувчилар ва чайқовчилар инфляциядан фойда кўрадилар. Кўпгина йирик пойтахтлар гиперинфляция йилларида соянинг қайта тақсимланиши натижасида бирлаша бошладилар. Шунинг учун унга қарши кураш ҳатто бир оз қаршиликка ҳам дуч келди.
Инфляция капиталнинг корхоналар (тадбиркорлар) ўртасида қайта тақсимланишига олиб келади. Кредиторлар инфляциядан ютқазиши мумкин ва қанча кўп бўлса, кредит шунчалик узоқроқ бўлади (амортизация қилинган пул қайтарилади). Гарчи инфляция прогноз қилинган бўлса-да, кредиторлар уни фоиз ставкаси ва кредит муддатида ҳисобга олишади. Пулга бўлган талабнинг ўсиши банк фоизларини оширади.
Банк инвестиция қилинган капитал бўйича фоизларни олиши ва шу билан бирга қарзга олинган пулнинг қадрсизланишидан кутилаётган йўқотишларни қоплаши керак. Шу сабабли, инфляция даврида кредит фоизлари мос равишда ошади ва кредит муддати қисқартирилади.
Корхоналар тўловларни кечиктириш, шу жумладан иш ҳақи тўловларини кечиктириш орқали фойда олишлари мумкин (шунинг учун қарзларнинг кескин ўсиши). Аммо улар иқтисодий циклнинг давомийлиги туфайли йўқотадилар, сотиб олинган ишлаб чиқариш воситалари нархининг ошишига жавобан нархларни кўтаришга улгурмайдилар.
Давлат кредитлар ва депозитларнинг қадрсизланишидан ҳам фойда кўради давлат банклари, буджетдан молиялаштириш нархларни оширишдан орқада қолиши ва ҳоказо. Инфляциянинг яна бир салбий таъсири мамлакат тўлов баланси ва соф экспортнинг ёмонлашиши бўлиб, импорт ва экспорт ўртасидаги фарқни ифодалайди.
Фараз қилайлик, бир-бири билан савдо қилувчи ва импорт ҳажмига тенг экспорт ҳажмига эга (соф экспорт = 0) бир қанча давлатлар бор. Агар ушбу мамлакатлардан бири нархларнинг аста-секин доимий ўсишини бошласа, бу ғалати мамлакатдан экспорт пасая бошлайди ва импорт ўсади. Тўлов баланси салбий бўлади. Агар бу ҳолат янада ривожланса, бу давлат тақчилликни қоплаш учун ё олтин-валюта захираларидан фойдаланиши ёки миллий валютасини қадрсизлантириши керак. Фойдаланиш олтин-валюта заҳиралари чекланган ўлчамлари туфайли этарлича узоқ давом эта олмайди.
Девалвация миллий валюта биринчи босқичда тўлов балансининг экспорт-импорт мутаносиблигини сақлаб қолиш ва ҳатто маҳаллий товарларнинг хорижда рақобатбардошлигини маълум даражада ошириш имконини беради. Бироқ, миллий валюта курсининг пасайиши бир мунча вақт ўтгач, иқтисодиётда номутаносибликка олиб келади, чунки экспорт маҳсулотини ишлаб чиқаришга йўналтирилган тармоқлар устунликка эга бўлади, импорт товарларни истеъмол қилувчи тармоқлар эса таназзулга юз тутади. Бундан ташқари, миллий валютанинг қадрсизланиши хорижий кредитларни қайтариш муаммосини келтириб чиқаради, чунки хорижий валютани қайтариш учун миллий валютанинг кўпроқ бирликлари талаб қилинади.
Инфляция туфайли ишлаб чиқаришнинг секинлашиши аҳолининг харид қобилиятининг пастлигидир. Нархларнинг кўтарилиши узоқ вақт давомида иш ҳақи ва аҳолининг бошқа даромадлари ўсишидан сезиларли даражада ошиб кетади. Нархларнинг кўтарилиши, жумладан, озиқ-овқат, уй-жой ва коммунал хизматлар каби муҳим товарларнинг харид қобилиятини пасайтиради. Юқори инфляция туфайли юзага келган пасайиш ва тушкунликнинг энг оғриқли ижтимоий оқибати ишсизликдир.
Инфляция узоқ муддатли келишувларни, ишлаб чиқаришни режалаштиришни, молиявий натижаларни ва инвестицияларни мураккаблаштиради. Бундан ташқари, кредитлар нархи (фоизлар) кучли ўсиб бормоқда. Шунинг учун, қоида тариқасида, инвестицион фаоллик гиперинфляция даврида ўлади.
Инфляция иқтисодиёт учун ҳам ижобий оқибатларга олиб келиши мумкин.
Шуни ёдда тутиш керакки, пул таклифининг кўпайиши, ҳатто инфляцияни келтириб чиқарса ҳам, талабсиз содир бўлмайди. Назарий жиҳатдан таклиф ҳар доим талабга тенг. Бундай ҳолда, агар пул массаси товар таклифидан ошса, бу объэктив зарурат билан боғлиқ. Бу иссиқ қонли биологик организмнинг ҳароратининг кўтарилишига ўхшаш иқтисодиётнинг ҳаётийлигини сақлаб қолишни таъминлайдиган хўжалик организмининг шикастланишга реакцияси. Агар бу мудофаа реакцияси мавжуд бўлмаса, тана ўлади. Шунинг учун, сиз билганингиздек, ҳароратни кескин пасайтирмаслик керак. Худди шу тарзда, ишлаб чиқаришнинг пасайиши шароитида иқтисодиёт пулга бўлган ортиб бораётган талабни қондириш имкониятидан маҳрум бўлмаслиги керак, яъни. инфляцияни бутунлай бостириш мумкин эмас. Акс ҳолда ишчилар ва уларнинг оила аъзолари очликдан ўла бошлайди, алоқа узилиб қолади, бинолар, автомобиллар, мураккаб жиҳозлар қулаб тушади. Бу ижтимоий-иқтисодий организмнинг емирилиши ва ўлимидир. Монетаристларнинг инфляцияни фақат пул таъминотини секинлаштириш орқали энгиш бўйича тавсиялари юқори ҳароратли беморни музли сувга чўмиш орқали даволашга уринишларга ўхшайди. Демак, инфляция маълум даражада ресурсларни қайта тақсимлаш орқали ҳимоя вазифасини бажаради.
Бу назария циклик инфляция ортиб бориши билан машҳур. Тикланиш инвестиция фаолияти ишлаб чиқаришнинг тикланиши эса пулга бўлган талабни оширади, қўшимча товар массаси таклифи эса орқада қолмоқда. Нархлар кўтарилмоқда. Келажакда бу ўсиш товарлар массасининг кўпайиши билан тўсқинлик қилади. Агар бу жараён бостирилса, пул массасининг кўпайишига йўл қўйилмаса, ишлаб чиқаришнинг ўсиши содир бўлмайди, гарчи инфляция ривожланиши билан инфляция назоратдан чиқмаслиги учун тормозлаш эффектини кўрсатиш керак бўлади. Бундай ҳолда, пул массаси ўсишининг маълум бир секинлашиши ўзини оқлайди. Аммо ўртача инфляция объэктивдир.
Инфляциянинг салбий ижтимоий-иқтисодий оқибатларини бартараф этиш учун давлат инфляцияга қарши тартибга солишни амалга оширади. Пул муомаласини барқарорлаштиришнинг асосий усуллари инфляцияга қарши сиёсат ва пул ислоҳотидир. Антиинфляция сиёсати - бу инфляцияни чеклашга қаратилган иқтисодиётни давлат томонидан тартибга солиш бўйича чора-тадбирлар мажмуидир. Ушбу чора-тадбирларни узоқ муддатли характерга эга бўлган мақсад ва усулларни ўз ичига олган стратегик ва қисқа муддатли натижаларга эришишга қаратилган тактик чора-тадбирларга бўлиш мумкин.
Инфляцияга қарши стратегия қуйидагиларни ўз ичига олади:
бозор механизмларини (институционал ўзгаришлар мажмуасини) мустаҳкамлаш орқали инфляцион кутилмаларни камайтириш ва бошқарув органларининг ваколатларини ошириш орқали бошқариб бўлмайдиган инфляцияни йўқ қилиш;
пул массасининг йиллик ўсишига қатъий чекловлар жорий этиш орқали пулга талабни тартибга солишни (пул массасининг ўсишини тартибга солиш) кўзда тутувчи узоқ муддатли пул-кредит сиёсати;
бюджет тақчиллигини камайтиришга, миллий иқтисодиётни ташқи инфляцион таъсирлардан ҳимоя қилишга қаратилган бюджет сиёсати (инфляция импортини чеклаш сиёсати).
Инфляцияга қарши тактика инфляция сабабларини бартараф этишга эмас, балки қисқа муддатли, аммо кучли таъсир чораларини қўллашга қаратилган, яъни жорий инфляция босимини пасайтириш ва узоқ муддатли стратегик стратегияларни қўллаш учун йўл очишдир. чора-тадбирлар.
Инфляцияга қарши чора-тадбирларнинг асоси пул бозоридаги узоқ муддатли номутаносибликни бартараф этиш ва пировардида барча бозорларда нисбатан узоқ муддатли мувозанатга эришишдир. Шу билан бирга, инфляцияга қарши кураш очиқ шаклларда бўлса, энг самарали ҳисобланади.
Шу билан бирга, инфляция таъсирини юмшатиш бўйича чора-тадбирларни, аслида, инфляцияга қарши чоралардан фарқлаш керак ( ижтимоий ҳимоя аҳоли, компенсация, даромадларни индексация қилиш) ва псевдоинфляцияга қарши чора-тадбирлар (давлат таъсири чоралари - нархлар устидан умумий давлат назорати, талаб ва таклифни тўғридан-тўғри маъмурий тартибга солиш ва бошқалар), улар инфляция сабабларини бартараф этмайди, балки фақат трансферни амалга оширади. очиқ шаклдан яширин шаклга ўтади.
Жаҳон амалиётида инфляцияга қарши сиёсатнинг шакл ва усуллари бўйича бой тажриба тўпланган. У пул-кредит, бюджет, солиқ чора-тадбирлари, даромад сиёсати ва пул-кредит ислоҳотларини амалга оширишгача бўлган барқарорлаштириш дастурларини кенг кўламли ўз ичига олади. Монополияга қарши кураш ҳам инфляцияга қарши сиёсатнинг муҳим йўналишларидан бири сифатида қаралиши керак.
Сифатда асосий нуқта пул муомаласини барқарорлаштириш масаласида марказий банк томонидан пул массасининг ўзгариши устидан назоратни ўрнатиш. Марказий банк пул массасига таъсир кўрсатиб, унинг ҳажмига таъсир қилиш имкониятига эга. Марказий банкнинг тўғридан-тўғри назорати фақат давлат қимматли қоғозларига қарши амалга ошириладиган банкнотлар муомаласи устидан мумкин. Шу билан бирга, уларнинг хусусий, тижорат векселларига, чет эл валютасига, шунингдек тижорат банкларининг депозит-чек эмиссиясига фақат билвосита таъсир кўрсатиши мумкин.
Пул муомаласининг бузилиши, инфляция жараёнлари иқтисодиёт учун жуда оғир оқибатларга олиб келади ва ўз тарихида у ёки бу даражада у ёки бу муаммоларга дуч келмаган давлат деярли йўқ. Шу билан бирга, инфляция даражаси ва унинг назорат қилиниши сезиларли даражада фарқланади турли мамлакатлар.
Умумий иқтисодий билан бир қаторда узоқ муддатли стратегия инфляцияни жиловлаш ва уни тартибга солинадиган инфляцияга айлантириш учун шошилинч чоралар кўриш зарур, чунки инфляцияни дарҳол, бир кечада енгиб ўтишнинг иложи йўқ, бу йиллар давом этади. Шу муносабат билан замонавий тажриба иқтисодиётнинг ҳолатига қараб инфляцияни тартибга солишнинг иккита вариантини таклиф қилади:
* пул массаси, кредитлар, иш ҳақи ва пировардида самарали талабнинг ўсишини чеклаш билан боғлиқ дефляцион сиёсат.
Бироқ, дефляция сиёсати шароитларда қўлланилади иқтисодий ўсиш ҳар доим ҳам содир бўлмайдиган иқтисодиётнинг "ҳаддан ташқари қизиб кетиши" ни ўз ичига олиш учун. Натижада, дефляция чоралари ишчилар, банкирлар, тадбиркорларнинг адолатли салбий реакциясини келтириб чиқаради;
* стагфляция даврида қўлланиладиган даромад сиёсати (инфляциянинг ишлаб чиқаришнинг пасайиши билан қўшилиши) ва давлат назорати ва воситачилигида иш ҳақи ва нархларнинг ўсиш суръатларини мувофиқлаштириш ва боғлашни ифодалайди.
Иккинчи вариант инфляция ва рецессиядан босқичма-босқич чиқишнинг янада мақбул ва ишончли усули ҳисобланади.
Турли режимларда амалга оширилиши мумкин бўлган пул ислоҳотлари ҳам пул муомаласини барқарорлаштириш ва инфляцияни чеклашга қаратилган. Ҳозирги вақтда пул ислоҳотларини "шок терапияси" шаклида амалга ошириш кенг тарқалди. Характерли жиҳати шундаки, ўзига хос антиинфляция стратегияси ва тактикасига қараб, пул ислоҳоти пул муомаласини барқарорлаштиришнинг бошланғич ёки якуний босқичи бўлиши мумкин. Бироқ, бошқа антиинфляция чоралари билан ўзаро боғланмаган ҳолда, пул ислоҳоти инфляцияни жиловлаш муаммосини стратегик ҳал қилмайди.
Ҳозирги вақтда инфляцияга қарши сиёсатнинг истиқболли йўналишларидан бири бу инфляцияни нишонга олишдир. Инфляцияни нишонлаш - бу амалга оширилган чора-тадбирлар мажмуидир давлат органлари мамлакатдаги инфляцияни назорат қилиш учун ҳокимият.
Инфляцияни нишонлаш бир неча босқичлардан иборат:

• 
  1. Муайян давр (одатда бир йил) учун мақсадли инфляция даражасини белгилаш;
  
• 
  2. Инфляцияни назорат қилиш учун мос пул воситаларини танлаш;
  
• 
  3. Ҳозирги эҳтиёждан келиб чиқиб, ушбу пул воситасини қўллаш;
  
• 
  4. Ҳисобот даври охиридаги инфляция даражасини режалаштирилган инфляция билан солиштириш ва самарадорлигини таҳлил қилиш. пул-кредит сиёсати.
  

Режалаштирилган инфляция даражасини ушлаб туриш учун пул-кредит сиёсатининг асосий воситаси дисконт фоиз ставкаси (қайта молиялаш ставкаси) билан манипуляция ҳисобланади. Шундай қилиб, дисконт ставкасининг ошиши ортади депозит ставкалари тижорат банкларида ва пул сарфлашдан кўра тежашнинг жозибадорлигини оширади.
Бундан ташқари, дисконт ставкасининг ошиши банкларда кредитлаш учун фоиз ставкалари даражасини оширади ва кредитлашга бўлган талаб даражасини пасайтиради. Чегирма ставкасини пасайтириш имконини беради кредит ташкилотлари кредитлаш фоиз ставкаси даражасини пасайтириш. Шундай қилиб, дисконт ставкасини пасайтириш инфляция даражасини оширади. Дисконт ставкасининг ошиши инфляция даражасини пасайтиради.
Ҳар қандай топшириқни тан олиш керак иқтисодий дастурлар маълум бир турга нисбатан конвенциянинг катта даражаси бор, чунки амалда ҳукуматлар иқтисодий сиёсатнинг барча арсеналидан фойдаланадилар. Шу билан бирга, тадқиқотчилар дастурларни, уларнинг фикрича, барқарорлаштириш дастурининг асосий, асосий элементи бўлган нарсага асосланиб таснифлашади.
Пул-кредит назарияси ва амалиётида инфляцияни тартибга солиш муаммолари муҳим ўрин тутади. сиёсат, чунки инфляция кўрсаткичлари ва унинг ижтимоий. оқибатлар тенгликни баҳолаш учун кўрсаткичлардир. мамлакат ҳолати.