«Kompyuter injiniringi» fakulteti «Kompyuter injiniringi»

Wi-max texnologiyası : global tarmaqqa shıǵıwdıń evolyutsiyası
Sońǵı jıllarda tarmaq texnologiyalarınıń rawajlanıwı personal kompyuterlerdiń birden-bir tarmaqqa jalǵaw, hám de umumjahon Internet tarmaǵına shıǵıw múmkinshiligi usılların asırıp jiberdi. Házirgi kúnde derlik barlıq túrdegi kompyuterlerde tarmaqqa jalǵanıw yohud internetge chqish múmkinshiligi bar. Keling áne sol házirgi kúnde derlik barlıq paydalanıwshılar paydalana alıwı múmkin bolǵan tarmaqqa jalǵanıw usılların azmaz kórip shıǵamız.
1. Dial-Up. Telefon liniyasi arqalı kommutatsiyalangan jalǵanıw. Bul texnologiya jalǵanıw daǵı ápiwayılıq sebepli jaratılǵanınan berli isletilip kelinip atır. Eki modem bir-biri menen telefon liniyasini isletgen halda baylanıs ornatadı. Ápiwayı halda jalǵanıw birge-bir ámelge asıriladı hám de maǵlıwmat uzatıw ushın barlıq ámeldegi dawıs diapazonı chastotasınan paydalanadı. Lekin bul texnologiyanıń kóplegen kemshilikleri bar. Mısalı : maǵlıwmat uzatıw daǵı tómen tezlik, sırtqı tásir sebepli jiberilip atırǵan paketlerdiń bólegi joǵalıp ketiw extimoli, jalǵanıwdıń úzilip qalıw extimoli hám de jalǵanıw dáwirinde telefon liniyasining pútkilley bánt bolıwı.
2. Keń polosali maǵlıwmat uzatıw texnologiyası XDSL. Bul texnologiya statsionar obiektler ushın oǵırı maqul túsetuǵın bolıp tabıladı. Ámeldegi telefon tarmaǵından paydalanǵan halda biymálel bul texnologiya arqalı joqarı tezlikke ıyelew múmkin. Jańa liniyasini paydalanıwshı adresige shekem aparıw, oǵırı qımbatqa túsiwi anıq. Onıń ústine bul texnologiyanı hár bir jańa paydalanıwshına ornatıw ushın da paydalanıwshı da uzatıwshı liniyasi tárepte málim ornatıw hám ońlawlar ámelge asırılıwı kerek.
3. Ethernet texnologiyası. Lokal tarmaq texnologiyasınıń eń keń tarqalǵan túri bolıp, 10 Mbit/s, 100 Mbit/s (Fast Ethernet), 1 Gbit/s hátte 10 Gbit/s tezlik menen ulanib turıw múmkinshiligine iye esaplanadı. Ethernet dıń jetiskenligi tarmaq strukturası tańlanıwındaǵı qolaylıǵı bolıp tabıladı. Biraq bul texnologiya kemshiligi, bul onıń málim aralıqdagina isley alıwı bolıp tabıladı. Egerde vitaya para kabelin alatuǵın bolsaq, ol halda tarmaq aralıǵı 100 metrden aspawı anıq. Uzaytırıw ushın bolsa hár 100 metrde qurılma qoyıwǵa tuwrı keledi yamasa optikalıq toladan paydalanıw zárúr. Lekin qońsılas ımaratlardı bir tarmaqta jámlew ushın bul júdá qıyın hám de qımbatqa túsiwi múmkin.
4. Wi-Fi texnologiyası arqalı maǵlıwmat uzatıw. Bul texnologiya Wi-Fi (802. 11 a/b/g/n standartında ) islep, jay ishinde 45 metr uzaqlıqta, 100 metr aytaqırda biymálel úlken tezlikte stabil tarmaqqa jalǵanıw imkaniyatın beredi. Lekin úlken aymaqta sapalı tezlikti támiyinlew ushın bolsa oǵırı kóp Wi-Fi noqatları ornatılıwı kerek boladı. Bul bolsa texnologiyaǵa bolǵan ǵárejetti asıwına alıp keledi. Máselelerden taǵı biri mınada, abonent, yaǵniy paydalanıwshın bir noqattan ekinshi noqatqa ko'chganida, maǵlıwmat almasınıw hám de jalǵanıwda to'xtovlar payda bolıwı bolıp tabıladı. Joqarıda kórip shıǵılǵan tarmaq texnologiyaları búgingi kúnde qóyılıp atırǵan joqarı ótkezgishlik, isenimlilik hám de mobillik dárejelerin ózinde qızman yohud tolıq sáwlelendira alǵanı menen, baha boyınsha búgingi operatorlarǵa tuwrı kelmeydi. Áyne bul mashqalanı sımsız texnologiyanıń jańa áwladı bolǵan IEEE 802. 16 standartlı Wi-MAX (Worldwide Interoperability for Microwave Access) texnologiyası sheshiwi múmkin.
Wi-MAX texnologiyasın keńeytiw hám rawajlandırıw maqsetinde 1999 -jılda Wi-MAX-forumı ashıldı hám Wi-MAX texnologiyasına tómendegi talaplar qoyıldı :
1. Úlken bolmaǵan aymaqlarǵa sol qatarı ajıratılǵan rayonlar, shettegi (chetlashtirilgan) obiektler Wi-MAX texnologiyası tiykarında kommunikatsiya hám informaciya xızmetlerinen paydalanıwǵa ıyelewi, rawajlanıp atırǵan mámleketlerdegi 1, 5 million xalıqtı sol esap ishinen 100 dane adam ATs larga jalǵanbaǵan hám iri qalalar menen sımlı baylanıs arqalı informaciya, maǵlıwmat almaslaw sharayatına iye bolmaǵan xalıqtı kommunikatsiya hám informaciya xızmetlerinen paydalanıw múmkinshiligin jaratıw.
2. Wi-MAX texnologiyası arqalı jer kurrasidagi xalıqtıń teń yarımın kommunikatsiya hám informaciya xızmetlerinen paydalanıwǵa erisiw. Wi-MAX texnologiyasınıń tiykarǵı maqsetlerinen biri universal sımsız baylanıs arqalı úlken aymaqlarǵa isenimli, sapalı kommunikatsiya hám informaciya xızmetlerinen paydalanıw sharayatın jaratıw boldı. Bul arqalı Wi-MAX texnologiyası tómendegi ayırmashılıqlarǵa iye boldı :
3. Sımlı baylanıs hám joldaslı baylanıs sistemaları daǵı servis-provayderlarga ekonomikalıq tárepden effektivligini sheshiw jáne bul arqalı tek potencial abonentlerge erisipgine qalmay, bálki bir orından paydalanıwshı, (statsionar) abonentler sanın asırıw menen birge olarǵa kommunikatsiya hám informaciya xızmetlerinen paydalanıwdı sapalı jolǵa qoyıw.

4. Sımsız baylanıs sistemaları basqa sımlı texnologiyalar menen maslasıwshılıǵı. Bul arqalı sımsız baylanıs maydanın keńeytiw (masshtablastırıw ) múmkinshiligi payda boladı.

5. Ornatıw, jalǵanıw ápiwayı arxitekturası bul arqalı oǵan ketetuǵın ǵárejetlerdi kemeytiriliwine alıp keledi.
6. Radioaloqa sistemalarında baylanıs qamtıp alıw aymaǵı uzaqlıǵı zárúrli esaplanadı. Házirgi dáwirde joqarı maydanlarǵa mólsherlengen kóp sımsız baylanıs tarmaqlarında obiekt hám tarmaq aralıǵinda tuwrıdan-tuwrı kóriniske ıyelewi kerek.
7. Wi-MAX texnologiyası quramında IP protokolları bolǵanlıǵı sebepli lokal hám korporativ tarmaqlarda qollanılıwı múmkin.