«kompyuter injiniring»tálimbaǵdarı 2-kurs3001-21 toparstudenti Pirjanov Miyirbek

Jumıs principi
Eń ulıwma formada radio qabıllaǵıshdıń islew principi tómendegishe kórinedi:
• elektromagnit maydan daǵı terbelisler (paydalı radio signalınıń qospası hám hám hár qıylı kelip shıqqan shawqımlar qospası ) antennada ózgeriwshen elektr tokın keltirip shıǵaradı ;
• buning nátiyjesinde payda bolǵan elektr terbelisleri kerekli signaldı kereksiz (to'suvchi) signaldan ajıratıw ushın filtrlenedi;
• undagi paydalı maǵlıwmatlar signaldan alınadı (anıqlanadı );
• natijada alınǵan signal paydalanıw ushın uyqas formaǵa aylantırıladı : dawıs, televizor ekranı daǵı suwret, cifrlı maǵlıwmatlar aǵımı, orınlawshı qurılmanı basqarıw ushın úzliksiz yamasa diskret signal (mısalı, teletayp yamasa rul mashinası ) hám basqalar.
Qabıl etiwshiniń konstruksiyasına qaray, onıń jolındaǵı signaldı anıqlawdan tısqarı, kóp basqıshlı qayta islewden ótiwi múmkin: chastota hám amplituda boyınsha filtrlew, kúsheytiw, chastotanı qayta qáliplestiriw (spektrni qózǵaw ), keyingi programmalıq qayta islew menen nomerlestiriw hám uqsas kóriniske keltiriw.
Tariyxı
1887-jılda nemis fizigi Geynrix Gerts Rumkorf katushkasi hám yarım tolqınlı dipol uzatıwshı antenna (dúnyadaǵı birinshi radio tolqın uzatıwshı ) hám ushqınlı radio tolqın qabıl etiwshisi (dúnyadaǵı birinshi radio qabıllaǵısh ) menen radio tolqınlarınıń ushqın uzatqıshın (radio uzatıwshı ) qurdi, dúnyada birinshi ret radio tolqınlı radio uzatıwdı hám radio qabıllawdı ámelge asırdı, Maksvell hám Faraday boljaw etken radio tolqınlarınıń bar ekenligin tastıyıqladı hám bir qatar radio tolqınlarınıń tiykarǵı qásiyetlerin (ótiwi, jutıwı, sáwlelendiriwi, sınıwı, interferentsiyasi, turǵan tolqın hám basqalar ) úyrendi.
1894-jıl 14-avgustda Lodj hám Aleksandr Mirxed Oksford universitetinde Britaniya pánni rawajlandırıw assotsiatsiyasining jıynalısında radiotelegrafiyaning birinshi tabıslı kórgezbesin ótkerdiler. Kórsetiw waqtında Morze kodındaǵı radio signalı jaqın átirap daǵı Klarendon bınasındaǵı laboratoriyadan jiberildi hám 40 m aralıqta - lekciya ótkerilgen Tábiyiy tariyx muzeyi teatrida apparat tárepinen qabıllandı. Lodj tárepinen oylap tabıw etilgen radio qabıllaǵısh - „Elektromagnit tolqınlardı qabıllawdı belgilengenler etiwshi qurılma“- óz ishine ótkizgish - (kogerer), energiya dáregi, rele hám galvanometrdi alǵan. Kogerer „Gertz tolqınlari“ ga bayqaǵıshlıqtı qayta tiklew ushın waqtı -waqtı menen silkitib turıwı kerek bolǵan metal qatlamlar („Branly trubkasi“) menen toldırılǵan shıyshe naycha edi; bul maqsetke erisiw ushın elektr gúńgirtog'i yamasa ılgıshlı -shókkishchali mexanizm isletilingen (tiykarınan Lodj „uzuvchi“- taratıwshı ózgeshelikine iye trubkaning bul kombinatsiyasına „kogerer“ atınıń bergen).
SSSRda radioning tuwılǵan sánesi 1895-jıl 7-may - A. S. Popov Rossiya fizika-ximiya jámiyeti jıynalısında radio qabıl etiwshi (shaqmaq detektorı ) ni kórsetkende esaplanadı. „Popov razryad ólshewshii“ haqqındaǵı lekciyası birinshi ret D. A. Lachinov tárepinen „Meteorologiya hám ıqlımshunoslik“ sabaqlıǵınıń ekinshi basılıwında (1895-jıl iyul) baspadan shıǵarılǵan.
1899 -jılda Gogland atawı hám Kotka qalasın baylanıstırǵan 45 km uzınlıqtaǵı birinshi baylanıs liniyasi qurıldı. Birinshi jáhán urısı dáwirinde elektron lampalar isletiline baslandı hám tuwrıdan-tuwrı kúshaytiruvchi qabıllaǵısh islep shıǵıldı.
1917—1918-jıllarda Fransiyada (L. Levy), Germaniyada (v. Shottky) hám AQShda (E. Armstrong) supergeterodinli qabıllaǵısh principi usınıs etilgen. Sol waqıttaǵı elektron lampalardıń nomukammalligi sebepli supergeterodinli qabıllaǵıshnı sapalı ámelge asırıw múmkin emes edi.
1929 -30 -jıllarda ekranlı to'rli radiolampalarning (tetrodlar hám pentodlar) payda bolıwı menen supergeterodinli qabıllaǵısh tiykarǵı túrge aylanadı.
1950—1960 -jıllarda tranzistorlı radiostantsiyalar keń tarqaldı. 1952—1953-jıllarda nemis fizigi Gerbert Matare Germaniyada sanaatshı Yakob Maykl járdeminde „tranzistorlar“ (noqatlı tranzistor ) eksperimental partiyasın islep shıǵardı hám birinshi tórt tranzistorlı radio qabıllaǵıshnı ommaga usınıs etdi. Dúnyadaǵı birinshi kommerciya tolıq tranzistorlı qabıllaǵısh „Regency TR-1“ AQShda bir jıl ótip, 1954-jıl noyabr ayında satıwǵa shıqtı.
1970-jıllardıń ortalarından baslap integral mikrosxemalar qabıllaǵıshilarda keń qollanila baslandı.
Házirgi waqıtta blok -sxema túyinlerin úlken integraciyalaw hám tosıqlar fonında qabıl etilgen signallardı cifrlı qayta islewdi keń qóllaw usılı menen radio qabıllaǵıshilar islep shigılıp atır.