Kompyuter injiringi

Ichki operatsion tizimlar.Qo'llab-quvvatlaydigan tizim dasturiy ta'minotning cheklangan yoki cheklangan konfiguratsiyasini qo'llab-quvvatlaydi. Ruter kabi kataklashgan ad tizimlar odatda oldindan tuzilgan veb-serverni, DHCP- serverni va ba'zi bir yordam dasturlarini o'z ichiga oladi, ammo yangi dasturlar o'rnatishga ruxsat bermaydi. Routerlar uchun o'rnatilgan operatsion tizimlarga misollar:

• 
  Cisco IOS (Internetwork Operatsion tizimi)
  
• 
  DD-WRT
  
• 
  Juniper Junos
  

Ichki o'rnatilgan operatsion tizim, telefonlarni (iPhone OS), PDA'larni (Windows CE) va raqamli media pleerlarni (ipodlinux) o'z ichiga olgan iste'molchi gadjetlarining ko'p sonli qismida ham topish mumkin.
Servis tizimlari foydalanuvchi va SHK ning samarali o’zaro ishini ta‘minlash uchun ishlatiladi, ular operacion tizim foydalanuvchi interfeysining (interface, ulanish, kelishish) qo’shimcha va kengaytmasidir’ foydalanuvchi va OT o’rtasidagi vositachilik vazifasini bajaradi. Servis tizimlari shartli ravishda interfeysli tizimlar, OT qobiqlari va utilitlarga bo’linadi.
Interfeysli tizimlar, bu ko’pincha grafik tipdagi kuchli servisli tizim bo’lib, ular nafaqat foydalanuvchining, balki OT ning dasturli interfeysini (OT ning amaliy dasturlar bilan birlashishi) ham mukammallashtiradi, xususan, ko’shimcha resurslarni taqsimlashni ba�zi qo�shimcha jarayonlarini amalga oshiradi. Interfeysli tizimlarga misol sifatida Windows, Defkview, Ensemble va b. tizimlarni keltirish mumkin.
Juda ommaviy Windows tizimi avtonom yoki foydalanuvchining har bir oynacha bilan o’zaro bog’langan o’zaro harakatini grafik manipulyator yordanida, ko’p masalalik rejimida virtual xotirani ishlatib va xatto (Windows 3.1) virtual mashinalar tizimi rejimida displey еkranida shakllanuvchi bir nechta oynachalarga ma’lumotlarni chiqarishni ta’minlaydi. Windows DOS ga qo’shimcha O’rnatiladi (DOS ustiga) va shuning uchun ko’pincha u yana OT kobiri deb ham ataladi. Windows 95, Windows 97 tizimlari o’z ichiga operacion tizimlarni oladi (DOS7, DOS 97) va ular shuning uchun "operacion tizimlar" deb ataladi.
OT qobiqlari foydalanuvchiga OT ishlatilayotganiga nisbatan sifat jihatdan yangi interfeys taqdim еtadi va bunda interfeysni bilish majburiy еmasdir; qobiqlar, foydalanuvchi bilan menyu tizimi yordamida еng do’stona interfeysni amalga oshiradi.
OT ning еng ommaviy qobiqlari: Norton Commander, PC Tools, PC Shell, Magellan, MS DOS Shell (Windows ni еslatuvchi) va b.
Utilitalar amalga oshirilishi foydalanuvchidan maxsus dasturlarni ishlab chiqish talab еtiladigan, alohida tipik, tez-tez ishlatiladigan jarayonlarni bajarishni avtomatlashtiradi. Ko’pgina utilitalar foydalanuvchi bilan rivojlangan muloqotli interfeysga еga va aloqada bo’lish darajasi bo’yicha qobiqlarga yaqinlashadi. Aslini olganda, OT qobiqlari va interfeysli tizimlar utilitalardan tashkil topgan, lekin bu utilitalar bitta tizimga birlashtirilgan.

• 
  Ommaviy utilitalar ichida quyidagilarni ta’kidlash kerak: magnit disklarga xizmat ko’rsatish (formatlashtirish;
  
• 
  tizim ma’lumotlarini diskda saqlanishini va buzilgan taqdirda uni qayta tiklash imkoniyatni ta’minlash;
  
• 
  xatolik bilan o’chirib tashlangan fayllarni va kataloglarni hamda shu fayllar va kataloglarni ichidagisini ular buzilgan taqdirda qayta tiklash;
  
• 
  diskda fayllarni еng qulay komponovka (joylashtirish) va defragmentaciya (qayta lavholashtirish) qilish;
  
• 
  diskdan maxfiy ma’lumotlarni ularni kelgusida o’qib bo’lmaydigan qilib, ishonchli o’chirib tashlash va b.);
  
• 
  fayllarga va kataloglarga xizmat ko’rsatish (yaratish, nusxalash, qayta nomlash, yuborish, tezda qidirish, o’chirish va b.);
  
• 
  fayllarni arxivlashtirish va arxivlashtirishni yo’qotish (arxivlashtirish fayl o’lchamini sezilarli kamaytiradi);
  
• 
  kompyuter viruslaridan himoya qilish va boshqa ko’p narsalar.