Kompyuter texnologiyalari yordamida o'qituvchilarning kasbiy malakalarini oshirib borishi reja

Axborot inqilobi
Universitetlar va mudofaa muassasalari qirqinchi, ellikinchi va oltmishinchi yillarda kompyuterlarning rivojlanishida hukmronlik qildilar, ammo biznes talablari axborot texnologiyalari evolyutsiyasini oldinga surdi.
Axborot texnologiyalari bo'yicha ish tushunchasi, hisoblash ishlaridan farqli o'laroq, yetmishinchi yillarning boshlarida paydo bo'ldi. Tarmoqlar va shaxsiy kompyuterlar kompyuterlarni hisoblash texnikasi bo'lmagan xodimlarning stollariga qo'ydi va kompyuterni biznes jarayonlariga tatbiq etish, ishbilarmonlik faoliyatini qo'llab-quvvatlaydigan qo'shimcha va dasturiy ta'minotni yaratish, moslashtirish va saqlash uchun mutaxassislarni yaratishni talab qildi.
O‘zbekiston Respublikasida ta’lim sifatini oshirishga katta e’tibor berilmoqda. Mazkur yo‘nalish bo‘yicha Xalq ta’limi vazirligi tomonidan amaliy ishlar yo‘lga qo‘yilgan.
Albatta, islohotlarning asosiy yo‘nalishlaridan biri bu o‘qituvchilarning jamiyatdagi mavqeini oshirishdir. Bu borada o‘qituvchilar majburiy mehnat va obunadan ozod etildi. Ularning maoshlari 2,5 baravarga oshirildi.
Shuningdek, o‘qituvchilar mehnatini rag‘batlantirish bo‘yicha hujjatlar qabul qilinyapti. Jumladan, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 3 maydagi “Iqtidorli yoshlarni aniqlash va yuqori malakali kadrlar tayyorlashning uzluksiz tizimini tashkil etish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-4306-son qarori qabul qilindi.
Mazkur qarorga ko‘ra endilikda xalqaro olimpiada g‘oliblari va ularning o‘qituvchilari bir martalik pul mukofoti bilan taqdirlanadi: 

• 
  1-o‘rin (oltin medal) uchun – 500 (111,5 mln. so‘m), o‘qituvchisiga – 450 baravar (100,35 mln. so‘m);
  
• 
  2-o‘rin (kumush medal) uchun – 300 (66,9 mln. so‘m), o‘qituvchisiga – 250 baravar (55,75 mln. so‘m);
  
• 
  3-o‘rin (bronza medal) uchun – 200 (44,6 mln. so‘m), o‘qituvchisiga –150 baravarida (33,45 mln. so‘m).
  

Shu bilan birga, ta’lim sifatini ta’minlash uchun o‘qituvchilar o‘z bilimi va ko‘nikmalarini oshirib borishi talab qilinadi.
Xalq ta’limi vazirligi tomonidan o‘qituvchilar bilimini aniqlash maqsadida Sirdaryo viloyatida test sinovlari o‘tkazildi. Hozirgi kunda test jarayonlarida Surxondaryo viloyati o‘qituvchilari ham ishtirok etmoqda. Bosqichma-bosqich bu kabi testlar barcha hududlarda tashkil etiladi.
Mazkur imtihonlarni o‘tkazishdan asosiy maqsad o‘qituvchilar bilim darajasini aniqlash va natijalarga ko‘ra o‘qituvchilar malakasini oshirish bo‘yicha treninglar o‘tkazish rejalashtirilgan.
Bundan tashqari, Xalq ta’limi vazirligi mutaxassislari tomonidan O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Xalq ta’limi xodimlarini uzluksiz kasbiy rivojlantirish tizimi to‘g‘risida”gi qarori loyihasi ishlab chiqildi va muhokama uchun chop etildi.
Mazkur qaror bilan xalq ta’limi xodimlarini uzluksiz kasbiy rivojlantirish tizimi tubdan ko‘rib chiqish taklif etilgan. Jumladan, Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahar xalq ta’limi xodimlarini qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish hududiy markazlari negizida Pedagogik mahorat institutlarini tashkil etish taklif etilmoqda.
Xalq ta’limi sohasida fundamental, ilmiy, amaliy tadqiqotlarni rivojlantirish, soha xodimlarini tayyorlash, qayta tayyorlash va malakasini oshirish bo‘yicha o‘quv, metodik ishlarni hamda soha mutaxassislarining oliy ta’limdan keyingi ta’limini yanada takomillashtirish maqsadida A.Avloniy nomidagi Xalq ta’limi tizimi rahbar va mutaxassis xodimlarini qayta tayyorlash va malakasini oshirish instituti negizida A.Avloniy nomidagi Xalq ta’limi akademiyasini tashkil etish taklifi o‘rtaga tashlandi.
Qaror loyihasi bilan an’anaviy malaka oshirish bilan bir qatorda kasbiy o‘quvlarning masofaviy (Moodle, E-learning, Web-based training) va uyg‘unlashgan (blended-learning) shakllarini, shuningdek, xalq ta’limi xodimlari malakasini oshirishning belgilangan davriylikka rioya qilingan holda, tajriba tariqasida, xodimlarni har yili o‘qishga jalb qilishni nazarda tutuvchi kredit-modul mexanizmini bosqichma-bosqich joriy etish taklif etilgan.
Tajriba tariqasida, pedagog kadrlarning har yili tashkil qilinadigan qisqa muddatli malaka oshirish kurslari va undan keyingi davrda fanlar bo‘yicha tayanch maktablarida ishdan ajralmagan holda o‘tkaziladigan (on-the-job training) doimiy o‘quvlardan iborat uzluksiz kasbiy rivojlantirish tizimi ham joriy etish rejalashtirilgan.
Respublika ta’lim markazi, Qoraqalpog‘iston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi, Toshkent shahar xalq ta’limi bosh boshqarmasi va viloyatlar xalq ta’limi boshqarmalari, shuningdek, tuman (shahar) xalq ta’limi bo‘limlaridagi umumta’lim fanlari bo‘yicha “metodist” lavozimi o‘rniga “mentor” lavozimi joriy etiladi. Mentorlar o‘qituvchilarga ko‘makdosh bo‘lishi, ularning bilim va ko‘nikmalarini oshirishga yordam beradi.
Shunigdek, 2021 yil 1 yanvardan boshlab xalq ta’limi muassasalari rahbarlari uchun davriyligi 3 yildan iborat, o‘qituvchilar uchun davriyligi 5 yildan iborat majburiy kasbiy litsenziyalash tartibi bosqichma-bosqich joriy etish ko‘zda tutilgan.
Malaka toifasi bo‘lmagan o‘qituvchi kasbiy litsenziya olganidan so‘ng uning mehnatiga haq to‘lash shartlari ikkinchi malaka toifasiga ega o‘qituvchilarga tenglashtiriladi.
Tajriba shuni ko‘rsatyaptiki, oliy o‘quv yurti diplomiga ega mutaxassis har doim ham maktabda dars berishga tayyor bo‘lmaydi. Misol uchun, mutaxassisda pedagogik va bolalar bilan ishlash ko‘nikmasi yo‘q. Bolalar psixologiyasini bilmaydi. Natijada o‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasida turli nizolar kelib chiqmoqda.
Litsenziyalash tartibi joriy etilishi malakali, bilimli, pedagogik mahoratga ega va psixologik bilimga ega o‘qituvchilarni tanlash imkonini beradi. Bu bilan biz bolalarni himoya qilamiz va ta’lim sifatini ta’minlaymiz.
Yangi tizim o‘qituvchilar uchun motivatsiya hisoblanadi. Litsenziyaga ega bo‘lgan o‘qituvchilarning maoshlari bunday hujjatga ega bo‘lmagan mutaxassisga qaraganda yuqoriroq bo‘ladi.
Hozirda xalq ta’limi tizimidagi 481 604 nafar o‘qituvchidan 2,7 foizi oliy malaka, 11,4 foizi birinchi malaka, 26 foizi ikkinchi malaka toifasiga ega. Qolgan 46,4 foiz o‘qituvchi toifaga ega emas. Bu o‘qituvchilarimizning asosiy qismi o‘z ustida ishlamayotganidan dalolatdir.
Litsenziyalash tartibi bu o‘qituvchilarning yuqoriroq maosh olishi uchun o‘z ustida ishlashiga motivatsiya bo‘ladi. Natijada, maktablarda ta’lim sifati oshadi.
Xalq ta’limi vazirligi yuqori bilimli o‘qituvchilarni, ayniqsa STEAM fanlari bo‘yicha mutaxassislarni tayyorlash uchun yangi xalqaro universitet tashkil etish bo‘yicha ish olib bormoqda.
Vazirlik rahbariyati bir necha xorij oliy o‘quv yurtlari vakillari bilan muzokaralar o‘tkazdi. Universitet xorijiy ilg‘or tajriba asosida ta’lim tizimi uchun mutaxassislar tayyorlaydi. Universitet o‘z faoliyatini yaqin vaqt ichida boshlashi belgilangan.

Kompyuterlashtirilgan o‘qitish texnologiyasi – bu kompyuterdan foydalanishga asoslangan o‘qitishdir. O‘qitishning kompyuter texnologiyasi yangi axborot texnologiyalarning bir turidir. Axborot texnologiyalarda bundan tashqari boshqa axborota vositalari (televidenie, video va boshqalar) ishlatilishi mumkin.

Kompyuterlashtirilgan o‘qitish texnologiyasi – bu kompyuterdan foydalanishga asoslangan o‘qitishdir. O‘qitishning kompyuter texnologiyasi yangi axborot texnologiyalarning bir turidir. Axborot texnologiyalarda bundan tashqari boshqa axborota vositalari (televidenie, video va boshqalar) ishlatilishi mumkin.

Kompyuter texnologiyalari dasturlashtirilgan o‘qitish g‘oyalarini rivojlantiradi, zamonaviy kompyuterlar va telekommunikatsiyalarning yirik imkoniyatlari bilan bog‘liq bo‘lgan o‘qitishning mutlaqo yangi hali tadqiq qilinmagan texnologik variantlarini ochib beradi. Telekommunikatsion tizimlar, shu jumladan kompyuterlar hozirgi zamon ilmiy-texnik taraqqiyotning mahsuli hisoblanadi. Ilmiy-texnik taraqqiyot ilmiy-texnik axborotning ko‘chkisimon o‘sishi bilan belgilanadi.

Kompyuter texnologiyalari dasturlashtirilgan o‘qitish g‘oyalarini rivojlantiradi, zamonaviy kompyuterlar va telekommunikatsiyalarning yirik imkoniyatlari bilan bog‘liq bo‘lgan o‘qitishning mutlaqo yangi hali tadqiq qilinmagan texnologik variantlarini ochib beradi. Telekommunikatsion tizimlar, shu jumladan kompyuterlar hozirgi zamon ilmiy-texnik taraqqiyotning mahsuli hisoblanadi. Ilmiy-texnik taraqqiyot ilmiy-texnik axborotning ko‘chkisimon o‘sishi bilan belgilanadi.

Talabalarning individual tabiiy qobiliyatlarini hisobga olib, imkoni boricha maksimal darajadagi axborotni o‘zlashtirish faqat kompyuterlar yordamida amalga oshirilishi mumkin. YA’ni o‘qitishning kompyuter texnologiyasi asosida o‘quv jarayonini jadallashtirish va samaradorligini maksimal darajada oshirishga erishish mumkin.

Talabalarning individual tabiiy qobiliyatlarini hisobga olib, imkoni boricha maksimal darajadagi axborotni o‘zlashtirish faqat kompyuterlar yordamida amalga oshirilishi mumkin. YA’ni o‘qitishning kompyuter texnologiyasi asosida o‘quv jarayonini jadallashtirish va samaradorligini maksimal darajada oshirishga erishish mumkin.

O‘qitishning kompyuter texnologiyasi, kompyuterning inson individual qobiliyatlariga mosligiga tayanadi. O‘qitish jarayonini optimal darajada tezkor boshqarish imkoniyati mavjudligi, bu o‘qitishning turining universal muloqoti ko‘rinishida ekanligi, psixologik qulayliklari, o‘qitishning cheklanmaganligi bilan ajralib turadi.

O‘qitishning kompyuter texnologiyasi, kompyuterning inson individual qobiliyatlariga mosligiga tayanadi. O‘qitish jarayonini optimal darajada tezkor boshqarish imkoniyati mavjudligi, bu o‘qitishning turining universal muloqoti ko‘rinishida ekanligi, psixologik qulayliklari, o‘qitishning cheklanmaganligi bilan ajralib turadi.

Kompyuterli o‘qitish texnologiyasi mazmun jihatdan kompyuter xotirasiga kiritilgan pedagogik dasturiy vositalar bilan farqlanadi. Dasturiy vositalar mavzu, bo‘lim yoki butun o‘quv fani bo‘yicha tuzilishi mumkin va u o‘quv materiali o‘zlashtirilishi diagnostikasi baholashni va monitoringini ham o‘z ichiga oladi.

Kompyuterli o‘qitish texnologiyasi mazmun jihatdan kompyuter xotirasiga kiritilgan pedagogik dasturiy vositalar bilan farqlanadi. Dasturiy vositalar mavzu, bo‘lim yoki butun o‘quv fani bo‘yicha tuzilishi mumkin va u o‘quv materiali o‘zlashtirilishi diagnostikasi baholashni va monitoringini ham o‘z ichiga oladi.

Kompyuterli o‘qitish texnologiyasi­ning samaradorligi dasturiy vositalarning ishlab chiqilish darajasi bilan bir qatorda o‘quv jarayonini va ishchi o‘rinlarini (3.9, 3.10-rasm) to‘g‘ri tashkil etilganiga bog‘liq bo‘ladi.

Kompyuterli o‘qitish texnologiyasi­ning samaradorligi dasturiy vositalarning ishlab chiqilish darajasi bilan bir qatorda o‘quv jarayonini va ishchi o‘rinlarini (3.9, 3.10-rasm) to‘g‘ri tashkil etilganiga bog‘liq bo‘ladi.

Kompyuterli o‘qitish texnologiyasida quyidagilar zarur hisoblanadi: individual o‘qitish; muntazam ravishda kompyuter yordamida diagnostik testlar o‘tkazish; o‘quv maqsadlariga erishilganligini baholash.

Kompyuterli o‘qitish texnologiyasida quyidagilar zarur hisoblanadi: individual o‘qitish; muntazam ravishda kompyuter yordamida diagnostik testlar o‘tkazish; o‘quv maqsadlariga erishilganligini baholash.