Komunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi

---

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA 
KOMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI 
 
 
 
 
Muhammad Al-Xorazmiy nomidagi Toshkent axborot texnologiyalari 
universiteti Samarqand filiali 
 
 
 
 
 
 
 
Bajardi : Raxmatova K 
Tekshirdi : Narkulov A 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Samarqand -2023 

---

Reja: 
1. Sanoq sistemalari haqida ma`lumot. 
2. Sanoq sistemalarining turlari. 
3. Bir sanoq sistemasidan ikkinchisiga o`tish. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

Sanoq sistemalari haqida ma`lumot. 
Hisoblash mashinalarining tuzilishi va ularda dasturlashtirish sanoq 
sistemalari bilan chambarchas bog`liq. Mavjud sanoq sistemalarini shartli ravishda 
ikki guruhga ajratish mumkin: o`rinli (pozitsion) va o`rinsiz (nopozitsion) sanoq 
sistemalari. O`rinli sanoq sistemasida raqam o`zining sondagi turgan o`rniga qarab 
turli qiymatni akslantirsa, o`rinsiz sanoq sistemasida esa raqamning qiymati uning 
sondagi tutgan o`rniga bog`liq emas. 
O`rinsiz sanoq sistemasiga qadimgi rim sanoq sistemasi misol bula oladi. Bu 
sanoq sistemasida sonlarni yozish uchun lotin harflari ishlatiladi, ya`ni I harfi har 
doim birni , V harfi beshni, X-o`nni, L-ellikni, C-yo`zni, D-besh yo`zni, M-mingni 
va boshqalar. Bu sanoq sistemada 267 soni CCLXVII ko`rinishda ifodalanadi. Bu 
sanoq sistemasida har bir harf har doim bir xil sonni ifodalaydi. Shuning uchun 
ham katta sonlarni yozishda yangi - yangi harflarni kiritishga to`g`ri keladi. 
Kancha yangi harf kiritmaylik shunday sonni uylab topish mumkinki, uni mavjud 
harflar yordamida ifodalash murakkablashib ketadi.
Rim sanoq sistemasida harflarni iqtisod qilish maqsadida yangi qoida 
kiritiladi. Bu qoidaga ko`ra kichik son katta sondan oldin kelsa kattasidan kichigi 
ayriladi va aksincha kichik son katta sondan keyin kelsa qo`shiladi. Xuddi 
shuningdek, bir xil qiymatli sonlar yonma-yon kelsa ular qo`shiladi. Masalan, IX–
to`qqizni ifodalasa, XI-o`n birni, XX-yigirmani ifodalaydi.