“ZAMONAVIY TA‟LIM TIZIMINI RIVOJLANTIRISH VA UNGA QARATILGAN KREATIV G„OYALAR,
TAKLIFLAR VA YECHIMLAR” MAVZUSIDAGI 37-SONLI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ON-LINE
KONFERENSIYASI
www
.
bestpublication.
uz
221
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO„YHATI:
1. B.Қ.Қобулов. ―Функционал анализ ва ҳисоблаш математикаси‖. Тошкент,
―Ўқитувчи‖, 1976.
2. F.B.Badalov, F.Shodmonov ―Matematik modellar va muhandislik masalalarini sonli
yechish usullari‖. ―Fan‖ nashriyoti.Toshkent 2000 yil.
3. Ю.Б.Боглаев. ―Вычислителъная математика и программирование‖.
4. Ҳикматов. ―Экстремал масалалар‖. Тошкент, 1989.
5. Набигин. ―Экстремумы‖. M.1966.
6. G‗.Nasriddinov, X.Shokirova. SH.Shoziyotov. ―Stereometriya kursida ekstremal
masalalar‖.
“ZAMONAVIY TA‟LIM TIZIMINI RIVOJLANTIRISH VA UNGA QARATILGAN KREATIV G„OYALAR,
TAKLIFLAR VA YECHIMLAR” MAVZUSIDAGI 37-SONLI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ON-LINE
KONFERENSIYASI
www
.
bestpublication.
uz
222
RADIOAKTIVLIK HODISASI. RADIOAKTIV YEMIRILISH TURLARI VA
ZARRALARI. YADRO REAKSIYALARI
Hojiyeva Shahlo
Buxoro viloyati Qorovulbozor tumani
8- IDUM Fizika fani o'qituvchisi
Annotatsiya: Ushbu maqolada radioaktivlik, radioaktiv yadro, radioaktiv yemirilish,
bunda radioaktiv yadrolar sonining o‘zgarishi, tabiiy va sun‘iy radioaktivlik, radioaktiv
moddani magnit maydoniga joylashtirilsa zarralar dastasi uch qismga bo‘linishi, yadro
reaksiyalari hamda yadro reaktori haqida so‘z boradi.
Kalit so‟zlar: radioaktivlik, radioaktiv yadro, radioaktiv yemirilish, tabiiy va sun‘iy
radioaktivlik, yadro reaksiyalari, yadro reaktori.
Radioaktivlik — kimyoviy element beqaror izotopining elementar zarralar yoki
yadrolar chiqarib oʻz-oʻzidan boshqa element izotopiga aylanish qobiliyati. Ba‘zi
manbalarda esa yadroning o‘z-o‘zidan bir yoki bir nechta zarrachalar chiqarish hodisasi
―radioaktivlik‖ deyiladi. Shunday yadrolarni ―radioaktiv yadro‖ deb yuritiladi.
Radioaktiv yadrolarning o‘zidan biron-bir
turdagi zarralarni chiqarib, boshqa yangi
yadroga aylanish jarayoni ―radioaktiv yemirilish‖ deyiladi. Radioaktiv yemirilishda
radioaktiv yadrolar sonining o‘zgarishi
N
N e
t
0
(1)
qonun bo‘yicha o‘zgaradi. Ushbu ifodani radioaktiv yemirilish qonuni deb
yuritiladi,
bunda λ – yemirilish doimiysi.
Tabiatda mavjud yadrolarning radioaktivligi tabiiy radioaktivlik deyiladi. Ba‘zi
hollarda radioaktiv yadrolar biron-bir turg‘un yadrolarni zaralar bilan yoki yadrolar bilan
bombardimon qilish natijasida hosil bo‘ladi. Bunday radioaktivlikni sun‘iy radioaktivlik
deyiladi.
Radioaktiv moddani magnit maydoniga joylashtirilsa zarralar dastasi uch qismga α -
zarrachalar, β
- zarrachalar, γ - zarachalarga bo‘linadi. Radioaktiv yemirilishlarning 5 xili
uchraydi. Shulardan ikki xilini ko‘rib chiqimiz.
1.
α - yemirilish. Og‘ir yadrolarning o‘z-o‘zidan α - zarrachalar chiqarish
jarayoni ―α – yemirilish‖ deyiladi. U
Z
X
A
Z-2
U
A-4
2
He
4
(2)
siljish qoidasiga bo‘ysunadi.
2.
β - yemirilish. Yadrolarning o‘z-o‘zidan elektronlarni (β
) yoki protonlarni
(β
) chiqarishi β - yemirilish deyiladi. Ular
