Konferensiyasi

“ZAMONAVIY TA‟LIM TIZIMINI RIVOJLANTIRISH VA UNGA QARATILGAN KREATIV G„OYALAR, 
TAKLIFLAR VA YECHIMLAR” MAVZUSIDAGI 37-SONLI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ON-LINE 
KONFERENSIYASI 
www
.
bestpublication.
uz
363 
XI 
asradabiyotibilanbirga, 
avvalgizamonlardapaydobo‗lib, 
og‗izdanog‗izga, 
avloddanavlodgako‗chibyurganmaqollar, 
rivoyatlar, 
qo‗shiqvalirikshe‘rlardannamunalarkeltirilgan. Ayniqsa, mehnat, qahramonlik, marosim, 
mavsumqo‗shiqlarihaqidabatafsilma‘lumotlarberiladi. 
Navoiyning fikricha, ilm-fanni egallash uchun yoshlikdan boshlab astoydil o‗qish-
o‗rganish kerak: „Yoshligingda yig‗ ilmning mahzanin, qarigan chog‗da sarf qilg‗il ani― — 
shoirning shiori ana shunday. U yoshligidan o‗qishga beriladi. Bolaligidanoq ko‗p she‘rlarni 
yodlaydi. Jumladan, Farididdin Attorning „Mantiq ut-tayr― („Qush nutqi―) asarini qayta- 
qayta o‗qib, yod oladi. Alisher Navoiy davlatda yuqori martabaga erishgach, maktab va 
maorif ishlarini rivojlantirishga katta ahamiyat berdi. U bolalarni o‗qitish va tarbiyalash 
uchun maktablar ochish va madrasalar qurishda g‗amxo‗rlik ko‗rsatdi. Alisher Navoiy 
Astrobodda surgunda yurganida do‗sti, podshoh Husayn Boyqaroga yozgan xatida o‗g‗il va 
qiz bolalar uchun maktablar ochishni talab qiladi. 
Odatda, bola olamga kelibdiki, onani taniydi, uning hidini, qadam tashlashini, nafas 
olishini darhol sezib oladi. Ona bir qadam o‘zidan uzoqlashsa harhasha qiladi, yig‘laydi. 
Chunki bu norasida onananing qornidayoq uni o‘ziga kashf qilib olgan. Shu onaning 
ko‘magida atrof-muhit bilan, o‘zini qurshab olgan olam bilan tanishadi. Onaning allasi, 
qo‘shig‘i, ertagi murg‘ak qalbida bir umrga muhrlanib qoladi. Folklor va yozma adabiyot 
namunalarini tinglab, voyaga etayotgan bolalarning o‘yinlari, sho‘xliklari, xayollari, 
qiziqishlari, gap-so‘zlari... – bular bolalarning ma‘naviy dunyosini boyitadigan omillardan 
biridir. 
Alla, ertak, topishmoq, maqollarda kuzatganimizdek, mehr-muhabbat, do‘stlik va 
o‘rtoqlikning ilk tuyg‘ulari, yaxshilikka nisbatan uyg‘ongan dastlabki minnatdorchilik 
hissi, har narsaga chanqoqlik bilan qiziqib qarash kabilarning barchasi bolaning ma‘naviy 
dunyosini boyitishi, uning xayoli va tasavvurini kengaytirishi lozim. 
Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar asosan, ota-onalar, buvi-bobolar, mahalla 
ertakchilari-yu tarbiyachilar tomonidan ertaklarni tinglaydilar. Hali o‘qish, yozish, chizishni 
bilmaydigan maktabgacha ta‘lim yoshidagi bolalar dunyo sirlaridan bexabar bo‘ladilar. 
Hattooilaa‘zolari, 
uyhayvonlari, 
parranda-yudov-
daraxtlargachanotanishbo‘ladi.Kattalaro‘qib, 
aytib, 
hikoyaqilibberadiganasarlarbudavrbolalariuchunmuhimtarbiyaviyahamiyatkasbetadi.Bu 
davrbolalargao‘qibberiladiganharqandayasarninghajmiqisqa, 
mazmunisoddabo‘lishizarur.Shuningdek, 
bundaykitoblarningrasmlari 
rang-barang, 
harflariesayirik-yirikbo‘lishimaqsadgamuvofiqdir.Bog‗chayoshidagibolalarga ham, avvalo, 
maqolvatopishmoqlarni, 
so‗nghayvonlarhaqida, 
umuman, 
tabiatnisevishgao‗rgatuvchiertaklarniaytibberishyokio‗qibberishjudafoydalidir. 
Masalan, 
«Sholg‗om», 
«TulkibilanTurna», 
«Ur, 
to‗qmoq!» 
kabimasalvaertaklarbolalarnimehnatsevarlikka, tabiatnisevishga, rostgo‗ylikkao‗rgatadi, 
aldamchilikvaxudbinlik, baxillikvaochko‗zlikyomonillatekanliginitushuntiradi.«Ayrilganni 
ayiq yer, bo‗linganni bo‗ri yer», «Hunar, hunardan rizqingunar», kabi xalq maqollarini 
yodlatish va ularning mazmunini yaxshilab tushuntirish bolalar tarbiyasiga samarali ta‘sir 
ko‗rsatadi. 

---