Konstruksiyasi va ishlash prinsipi

Yarim o‘qlar vazifasi va turlari. Yarim o‘qlar differensialdan 
burovchi momentni yetakchi g‘ildiraklarga uzatadi. Avtomobillarda 
ko‘llaniladigan yarim o‘qlarining asosiy turlari kuyida keltirilgan. Yarim 
4
.
Differensialning vazifasi va turlari. 

---

o‘qlarning tashki uchlari g‘ildirak gupchagiga flanes, shponka yoki shlis 
yordamida ulanadi. Ichki uchi esa ko‘pchilik avtomobillarda yarim o‘q 
shesternyasi bilan shlis yordamida biriktiriladi. 
Avtomobil harakatlanganda yarim o‘qlarga burovchi momentdan 
tashqari eguvchi momentlar ham ta’sir etadi. Eguvchi momentlar 
avtomobilning yetakchi gildiraklariga ta’sir etadigan kuyidagi 
kuchlardan vujudga keladi radial kuch (avtomobilning og‘irligidan 
tashkil topgan reaksiya kuchi), tortuvchi kuch–R; yondan ta’sir kiluvchi 
kuch-(avtomobil burilishida xosil bo‘ladigan kuch). 
Yarim o‘qlarni, ularni orqa ko‘prikda o‘rnatilish usuliga karab, 
eguvchi momentlardan to‘la yoki qisman yuksizlantirish mumkin. 
Avtomobillarda ishlatiladigani uch xil, ya’ni eguvchi momentlardan 
yarim yuksizlantirilgan, kismga yuksizlantirilgan va tula yuksizlan-
tirilgan buladi. 
5. Avtomobillardan foydalanish davrida transmissiyada 
uchraydigan asosiy nosozliklar 
Kardanli uzatmaning nosozliklariga, uning shovqin bilan ishlashi 
(avtomobilning harakatida bir uzatmadan boshqasiga o‘tishda va tirsakli 
valning aylanishlar sonini oshishida, hamda avtomobilni tormozlab keyin 
tezlik oshirilayotganda), 1000Sdan yuqori harorata qizib ketishi, tebranib 
aylanishi va boshqalardan iborat. Yuqoridagi nosozliklar kardan ayrisi 
teshiklari, ignasimon podshipnik, krestovina va kardan vali shlitsali 
birikmalarining yeyilishidan hosil bo‘ladi, natijada kardan valining 
muvozanatligi buziladi va ignasimon podshipnikda o‘q bo‘ylab zarbli 
zo‘riqish kuchayadi. Kardan valining krestovinasi salnigining ishdan 
chiqishi, ignasimon podshipnik va mahkamlash tirnog‘ining yeyilishiga 
olib keladi. 
Kardanli uzatmaga TXKdan avval diagnoz qo‘yiladi, buning uchun 
maxsus asbob yordamida kardan valini qo‘l bilan ikki tomonga keskin 
burab aylantirib, lyufti aniqlanadi. Kardan valini erkin buralish kattaligi 
bo‘yicha kardan va shlitsali birikmasining yoyilish darajasi aniqlanadi. 
Har 8-10 ming km masofadan so‘ng uzatmalar qutisi va orqa ko‘prik 
orasidagi kardanli val flanetsi boltli birikmalarining mahkamlanishi 
tekshirib turiladi. TXK paytida kardan vali flanetsini orqa ko‘prikka va 
uzatmalar quttisining yetaklovchi valiga mahkamlovchi hamma boltlari 
(80-10 Nm kuch bilan) burab qotiriladi. Kardan valining ignasimon 

---

podshipnigi Transmissiya agregatlarini moylashda ishlatiladigan (TAp-
10, TAp-15, TAp-15V, MT-16p) suyuqq moy bilan krestovinaning 
moylash jumrakchasidan (himoya klapanidan moy chiqquncha) bosim 
bilan yuborib moylanadi. Shlitsali birikmalar (US-1 va USS-1) quyuq 
moylari bosim orqali yuboriladi.