Konstruktsiyalari va

4.3. Yog‘och va yog‘och-qipiqli plitalarining yonishini 
matematik modellashtirish
Ma’lumki, ko‘p hollarda yog‘och va polimer materiallarni alan-
galanishining kichik o‘choqlari paydo bo‘lishi natijasida aholi punkt-
lari, shaharchalar, qishloqlar va shaharlarda yong‘inlar sodir bo‘la-
di. Shu munosabat bilan yog‘ochni yoqish va yonishni matematik 
modellashtirish uchun tenglamalar tizimi qiziqish uyg‘otadi, chunki 
ushbu modeldan foydalanib, yuqorida keltirilgan yong‘inlarning ol-
dini olish mumkin bo‘lgan sharoitlarni aniqlash mumkin.
Muhamedgaliev B.A tomonidan yozilgan[176; 205-209 b, 177; 
33-35 b] maqolada reaksiya muhitlari mexanikasi asoslari, tabiiy 
yong‘inlar va falokatlar yoki ofatlar nazariyasi tasvirlangan.
Sayfutdinov R ilmiy ishda keltirilgan ma’lumotga[106; 49 b] bi-
noan, yog‘och g‘ovakli reaktiv muhit bo‘lib, uning fizik-kimyoviy 
xossalari isitish va kuyishda o‘zgaradi. Shu sababli, yog‘ochning 
yoqilishi va yonishi jarayonlarini matematik modellashtirish uchun 
[107; 18-20 b, 108; 67-68 b] ilmiy ishdalarida keltirilgan reaksiya 
muhitlarining modellaridan foydalanish tavsiya etiladi. Yog‘ochning 
termofizik xususiyatlari qisman [92; 160 b]ning ma’lumotlari asosi-
da, shuningdek turli xil daraxt turlarining yog‘ochini yoqish va yon-
ish bo‘yicha tajriba natijalaridan foydalangan holda reaksiya muhiti 
mexanikasida teskari muammolarni yechish yo‘li bilan aniqlani-
shi mumkin [90; 38-40 b]. Aytish kerakki, taklif etilayotgan keng 
qamrovli tadqiqot usuli nafaqat nazariy (massa, kuch va quvvatni 
saqlash qonuniyatlari), balki yog‘ochning xususiyatlarini g‘ovakli 
reaktiv muhit sifatida tavsiflovchi eksperimental ma’lumotlarga ham 
asoslanadi [81; 15-16 b]. Shuning uchun [69; 34-36 b] ilmiy ishda 
ishlab chiqilgan g‘ovakli reaksiya muhitining modelidan foydala-
nish tavsiya etiladi, buning uchun reaktorlar mexanikasining teskari 
muammolarini yechish usullaridan foydalanib, yog‘och pirolizining 
gazli va kondensatsiyalangan jarayonlarini isitish, piroliz va yonish 
jarayonlarini tavsiflovchi yangi ma’lumotlar bazasi yaratilishi kerak. 
Ushbu modelga iterativ-interpolyatsiya usuli [152; 34-36 b] va [147; 
240 b, 120; 34-37 b] da berilgan natijalardan foydalangan holda, 
qishloqlarda, shaharchalarda va shaharlarda yong‘inlarning paydo 
bo‘lishi va tarqalishidagi aniq muammolar yechilishi mumkin. [61; 

---

69
302 b] natijalariga ko‘ra, ushbu bo‘limda turli xil yong‘inlar natijasi-
da yog‘och devorni yoqishning oddiy matematik modeli keltirilgan.
Yog‘ochdan yasalgan devorni yoqish va yonishning fizik modeli.
Yog‘ochni yoqish kuzatuvlarining tahlili quyidagi fizik-kimyoviy 
jarayonlarni (bosqichlarni) ajratishga imkon beradi:
- konveksiya va radiatsiya (nurlanish) tufayli o‘rmon yong‘ini-
ning old qismidan isitish;
- yog‘ochni quritish;
- yog‘och pirolizi va kondensatsiyalangan (koks), gazsimon (SO, 
N
2
, SN
4
) va tarqoq (kuydirgi zarralari) piroliz mahsulotlarini hosil 
qilish;
- gazsimon yonuvchan piroliz mahsulotlarini yoqish;
- tarqalib ketgan piroliz mahsulotlarini (kuygan zarralarini)
yoqish;
- quyultirilgan piroliz mahsulotining (koksning) yonishi.
Yog‘ochni yoqishda quyidagi fizik-kimyoviy jarayonlar sodir 
bo‘ladi:
1) yonishning kinetik rejimi, bunda jarayonning tezligi yog‘och-
ning (ko‘mirning) kondensatsiyalangan piroliz mahsulotlarining 
oksidlanishi-ning geterogen kimyoviy reaksiyalari tezligi bilan bel-
gilanadi;
2) yonishning diffuziya rejimi, unda yog‘ochni yo‘q qilish dara-
jasi oksidlovchi (kislorod) ning diffuziya tezligi bilan belgilanadi;
3) yonayotgan yog‘ochni yo‘q qilishning uchinchi usuli mavjud 
bo‘lib, unda yog‘och piroliz mahsulotlarini parchalash, koks zarra-
chalarini mexanik kiritish va ularni havoga chiqarib yuborish mav-
jud.
4.10-rasmda yog‘ochni isitish va undan keyingi yonish payti-
da uning holati va kimyoviy tarkibidagi o‘zgarishlar diagrammasi 
ko‘rsatilgan.

---

70