Kontaktorlar Elektromagnit kontaktorlarning tasnifi va konstruktsiyasi

Elektr apparatlar — turli qurilmalar, mashinalar, mexanizmlar va boshqalarning elektr va noelektr parametrlarini oʻzgartirish, rostlash, oʻlchash, nazorat qilish hamda ularni ortiqcha kuchlanishlardan himoya qilish uchun moʻljallangan elektr qurilmalar. Vazifasiga koʻra, kommutatsion, ishga tushiruvchi rostlovchi, rostlovchi, cheklovchi, oʻlchovchi, nazorat qiluvchi turlarga boʻlinadi. Ishi qanday fizik hodisaga asoslanganligiga qarab, Elektr apparatlarni elektromagnit, issiqlik, induksion va boshqalar turlarga ham boʻlish mumkin. Baʼzan, bir apparatning ishi bir necha fizik hodisalarga asoslangan boʻladi. Avtomatik va noavtomatik Elektr apparatlar ham farqlanadi. Elektr apparatlar jumlasiga boshqarish knopkalari, rubilniklar, ajratkichlar, viklyuchatellar (kommutatsion Elektr apparatlar), kontaktorlar, kontrollyorlar, magnitli ishga tushirgichlar, reostatlar va boshqalar (ishga tushiruvchi rostlovchi Elektr apparatlar), rostlagichlar, stabilizatorlar va boshqalar (rostlovchi Elektr apparatlar), elektr reaktorlar, eruvchan saqlagichlar, razryadniklar va boshqalar (cheklovchi Elektr apparatlar), tok transformatorlari, kuchlanish transformatorlari (oʻlchovchi Elektr apparatlar) va boshqalar qurilmalar kiradi. Elektr apparatlar elektr tarmoqlarini himoya qilish tizimlarida, ishlab chiqarish jarayonlarida qoʻllaniladigan ishga tushirish rostlash qurilmalarida, transport vositalarida, avtomatika va telemexanika tizimlarida, aloqa, radio va televideniye tarmoqlari va boshqalar koʻp sohalarda ishlatiladi.
Ilm-fan va texnikaning turli sohalarida keng qo'llaniladigan elektr kondensator - bu izolyatsion material yoki ularning tarkibi (dielektrik) bilan ajratilgan va uning elektr quvvatidan foydalanishga mo'ljallangan, har xil potentsialdagi ikkita o'tkazgichdan (quvvat kondansatkichlarida - plitalar) iborat qurilma.
Quvvatli kondensatorlar to'g'ridan-to'g'ri yuqori va past kuchlanishli elektr tarmoqlarida yoki kuchaytirilgan (10 kHz gacha) chastotali quvvat qurilmalarida qo'llaniladi. Ular alohida bo'linmalar sifatida, shuningdek to'liq kondansatör bloklari yoki alohida birliklarning parallel ketma-ket ulanishi bilan kuchli batareyalar shaklida qo'llaniladi. Odatda, kondensatorlar uzoq muddatli rejimda, turli xil kuchlanish shakllari ta'siri ostida (maqsadga qarab) ishlaydi:

• 
  sinusoidal sanoat yoki chastotalarning ko'payishi;
  
• 
  sinusoidal bo'lmagan doimiy tashkil etuvchili yoki usiz;
  
• 
  doimiy yoki turli xil shakli va chastotaliimpulslar ketma-ketligi.
  

Quvvatli elektronika uchun kondensatorlar sinusoidal shakldan sezilarli darajada farq qiladigan kuchlanishlarda ham, yuqori amplituda impuls oqimlarida ham keng qo'llanishni topdilar. Ular o'zgaruvchan va doimiy kuchlanish kondansatorlarini keng doirasini o'z ichiga oladi.
Kondensatorlar har qanday elektr va elektron qurilmalarda, avtomobil va sanoat elektronikasidan tortib, axborot tizimlari va maishiy texnika vositalarida mavjud bo'lgan passiv elektron komponentlardir.
Elektr kondensatori dielektrik bilan ajratilgan metall plastinalar kabi o'tkazuvchan elementlardan tayyorlanadi. Elektr maydonini dielektrikka tatbiq etganda, u bilan bog'langan elektr zaryadlari (elektronlar, ionlar va kattaroq zaryadlangan zarralar) elektr maydon kuchlanishi vektorining oqim yo'nalishiga mos ravishda siljiydi. Natijada, dielektrikning induktsiyalangan polarizatsiyasi sodir bo'ladi, unda musbat va manfi zaryadlarning massa markazlari qarama-qarshi yo'nalishda siljiydi.
5.2-rasmda tekis kondensatorda zaryad taqsimotining soddalashtirilgan tuzilishi keltirilgan. Kondensator plastinalari orasidagi dielektrik yo'q bo'lganda, ya'ni vakuumda, kondansatordagi elektr maydonining bir xilligini nazarda tutgan holda, plastinkadagi zaryadni quyidagi munosabat bilan ifodalash mumkin:



Bu erda U-tashqi manba kuchlanishi, S- plastinaning yuzasi, – vakuumning elektrik xususiyatlarini xarakterlovchi elektr doimiy, d- plastinalar orasidagi masofa.

5.2-rasm.
Dielektrik yo'q bo'lganda, kondensatorning sig'imi C₀ = q₀/U. Plastinalar orasiga dielektrik kiritilganda, qutblanish natijasida uning yuzasida dielektrik turiga bog'liq bo'lgan elektr zaryadi paydo bo'ladi. Ushbu zaryad maydonni hosil qiladi, uning elektr quvvati E_δ tashqi maydonning elektr kuchiga qarama-qarshi yo'naltirilgan bo'lib, dielektrikdagi elektr kuchining pasayishiga olib keladi:
Е = Е₀-Е_δ
Bu erda Е₀= U/d – vakuumdagi maydon kuchlanganligi.
Maydon kuchlanganligining o'zgarishi tufayli kondensator plastinalaridagi zaryad kuchayadi:
q = ε_rq₀,
buerda ε_r–dielektrik bor holatdagi nisbiy elektrik o’tkazuvchanlik (dielektrik uchun ε_r> 1)
Kondensatorning sig’imi
С = ε_rС₀ =
ε = ε_r ε₀ koeffitsient E kuchlanganlik va D elektr induktsiya vektorlarini quyidagi munosabat yordamida bog’laydi:
D = εE
Kondensatorda to’plangan energiya C₀U² /2 dan CU ²/2 gacha ε_r marta ortadi.
Ko’rib o’tilganlardan shu kelib chiqadiki, ε_rning qiymatli yuqori bo’lgan dielektriklarda unung geometrik o’lchamlaini o’zgartirmasdan kondensatorning sig’imini orttirish mumkin.
Rezistorlar. REZISTORLAR- elektronikada eng ko’p tarqalgan elementlar xisoblanadi. Uning vazifasi oddiy: tokning oqishiga qarshilik ko’rsatadi, ya’ni tokni chegaralaydi va uning ma’lum qismini issiqlikka aylantiradi.
Rezistorning asosiy xarakteristikasi uning qarshiligi xisoblanadi-Om (Ohm,Ω). Rezistorning qarshiligi qancha ko’p bo’lsa, uning shunchalik ko’p qismi issiqlik tarzida tarqaladi.