Koreya tarixi
Download 3.33 Mb. Pdf ko'rish
|
Valeriy Xan. Koreya tarixi
|
pugok
va so ijti- m oiy qatlam idan bo'lgan ham da yanin ("erkin o d am lar") toifasiga teng bo'lgan kishilar qabul qilina boshladi. Aynan shu kabi islo- hotlar tufayli dehqonlar harakati kam aydi. 1199 yil m am lakatning sh im oli-sharqid a q o'zg'olon boshlanadi. Lekin C hxve C hxunxon- ning m intaqadagi vaziyatni o'zgartirish borasidagi va'dasi tufayli tez orada q o'zg'olon bostiriladi. Darhaqiqat, bu vaqtda m am lakatda dehqonlar harakati birm unc- ha kuchsizlandi va asosan pastki qatlam - nobilarga qarshi harakatlar bo'ldi. 1198 yili m am lakatda Chxve Chxunxon xonadonidan bo'lgan M anjok boshchiligidagi nobilar suiqasdining oldi olindi. M anjok nobilarning ahvolini yaxshilash bilan cheklanm adi. U hokim iyatni qo'lga olish, odam larning nobiga aylanishiga oid huj- jatlarni yo'q qilish; aslzoda bo'lm agan "p ast tabaq a" va "m arh a- m atli" odam larni tenglashtirish kabi bir qator siyosiy m aqsadlarni am alga oshirishga harakat qildi. Suiqasd fosh boMganidan so'ng, u ning rahbari va 100 dan oshiq tarafdorlari yo'q qilindi. 1200 yili C hinchju (Kyonsan provinsiyasijda nobilar g'alayoni bo'ldi. www.ziyouz.com kutubxonasi V B o b . K O R YO D A V LA TI 57 Q o'zg'olonch ilar 6 m ingdan ortiq m ahalliy am aldor va zodagon- larni asiro lib , ko'plarini o'ldiradilar. Aynan shu yili M ilsonda ham nobilar q o'zg'olon i bo ladi. K eyinchalik Xapchxonda ptigok ijtimo- iy qatlam i g'alayon ko'taradi. 1202 yili K yonsan provinsiyasida yana g'alayonlar boshlandi va uning ishtirokchilari, asosan, armiyaga yaqinda jalb qilingan dehqonlar, buddaviy ruhoniylar bo'lgan. Q o'zg'olonlard an keyin o'ziga xos arm iya tashkil etilgan bo'lib, bu arm iya qariyb ikki yil hukum at qo'shinlari bilan jan glar olib bordi. U larning asosiy shi- orlaridan biri Sillani qayta tiklash b o 'lg an ......... Koryoning davlatchilik tizimi kuchsizlanishiga dehqonlar g'alayonlari va "nufuzli oilalar" orasidagi o'zaro kelishm ovchiliklar sabab bo'lgan. Boshqa tomondan, bu holat Koreya davlatchiligi sah- nasiga yangi shaxslar va turli tabaqalar kelishiga im koniyat bergan. M o 'g 'illa r b o s q in i 1211 yili Shim oliy Xitoyga C hingizxon boshchiligidagi m o 'g 'illar bostirib kira- di M o 'g 'illar m azkur hududlarni bosib olgandan so'ng, u lam ing sharqiy yerlarida ularga b o 'y sunuvchi Dunchjen nom li qo'g'irch oq davlat tashkil qilindi. 0 'z navbatida, bu yerda b o'lgan Lyao va Szin davlatlari tugatildi. K idanlar o'zlarining yerlaridan haydab chiqa- rildi. 1216 yilda yuz m inglab kidanlar A m nokkan daryosidan o'tib, Koryo hududiga kirib keldi, lekin ular tezda Koryo arm iyasi tomo- nidan quvildi. Biroq ular 1217 yili yana hujum qilib, poytaxtgacha yetib boradi, lekin yana bir bor m am lakatdan quvib chiqariladi. 1218 yili bahorida kidanlar yana m ustahkam lanishga h arakat qildi, lekin tezda bo'lib tashlanadi. Aynan m azkur arm iyaning qoldiq- lari K andon qal'asiga joylashgan. Biroq, ushbu yil oxirida qal'aga 10 m ing m o'g'illar va 20 m ing jung'orlar bostirib keladi. 1209 yil boshida qai'ada yon g‘in sodir bo lgan va yirik zodagonlar 50 ming kidan asirlar bilan birga m o'g'illar qo'liga o'tadi. M o 'g 'illar van sa- royiga ikki m am lakat o'rtasid agi "d o 'stlik m un osabatlari" haqida- gi tinchlik sulhini tavsiya qilgan. Lekin bu sulhga ko'ra, Koryoga vassallik m aqom i berilgan. Koreya davlati m o'yna, ipak ham da g azlam alar, qog'oz, siyoh va boshqa m ahsulotlar orqali katta m iq- dorda o'lpon to'lashga m ajbur bo'lgan. M o 'g'illarga o'lp on to'lash uchun dehqonlarga qo'shim cha so- liqlar joriy etildi. Bu esa dehqonlar g'alayonlari (1217, 1219 yy )ga www.ziyouz.com kutubxonasi 58 V B o b . K O R YO D A V LA TI sabab bo'ldi. Q olaversa, bu vaqtda chegara hududlarda separatis- tik harakatlar sodir bo'ldi. 1225 yili m o'g'il elchisi va uning m ulozim lari o'lpon yig'ib qay- tayotgan vaqtda A m nokkan daryosi bo'yid a o'ldiriladi. Garchi, ko- reys hukum ati bu ishlarda kidanlar va m o‘g‘ilIarning o'zlarini ayb- dor deb hisoblashlariga qarm asdan, Koryo bilan m o'g'illar orasida rasm iy aloqalar to'xtatiladi. Lekin m o 'g ‘illar bu holatga birdaniga javob qaytarib, g'arb yo'nalishida yurish qilm adi. 1231 yili U gedey xon Xitoyga hujum qilgan vaqtda Saritoy boshchiligidagi m o'g'il qo'shinlarining bir qism i Koryo hududiga bostirib kirdi. Ikkala to- mon o'rtasida janglar bo'Igan, lekin asosiy jang A nbuk qal’asida bo'lgan . Bu jangda Koryo arm iyasi yengilgan. 1232 yili Koryo kat- ta m iqdorda o'lpon to'lash va M o 'g'iliston ga 2 m ingta aslzoda oi- lalaridan o 'g 'il-q iz la rn i yuborish sharti bilan tinchlik sulhini tuzdi. Shundan keyingina m o‘g'illar m am lakatda o'zlarining 70 ta noibini qoldirib, chiqib ketadi. M o 'g'illar m am lakatni tark etgandan so'ng Chxve C hxunxonning o‘g'Ii Chxve U (1219-1249 yy.) m o'g'illarga qarshi m ajlis chaqirdi. M am lakatdagi barcha m o‘ il noiblari ldirildi. M odom iki, m o'g'ilIar bilan quruqlikda jang qilish qiyin edi. Shu bois m am lakat poytaxti (van saroyi, davlat tashkilotlari, Kegyon aholisining bir qismi va zodagonlar) m o'g 'il otliqlari bora olm aydigan Kanxvando oroligi ko'chirilgan. 1232 yili Saritoy boshchiligidagi m o 'g 'illar qaytib kelishgan. U lar K egyonni qam al qilgan, lekin uni butunlay bosib ola bilm a- gan. Shuningdek, ular yana C hxoinson qal'asi (bu qal'a him oyasiga rohib Kim Yunxu Tahbarlik qilgan)ni ham egailay olm adi. Aynan bu qal'aga qilingan hujum vaqtida Saritoy o'ldirilgan. M o 'g'illar yurtiga quruq qo'l bilan qaytib ketishgan. Lekin 1236 yili Tangu boshchiligidagi m o'g'il qo‘shinlari Koryoga yana bostirib kirgan. Ular ikki yil m am lakatni talagan. 1239 yilda yangi sulh shartno- masi tuzilgan bo'Iib, bu shartnom aga ko'ra, m o 'g 'illar m am lakat poytaxtini Keg}'onga qayta ko'chirish va Koryo vani o 'g ‘lini asir tarzida M o'g'iliston ga yuborishni talab qilgan. Shartnom aga rozi- likni olgandan so'nggina m o'g 'il arm iyasining katta qismi K oryoni tark etdi. Am m o poytaxt va barcha saroy m ulozim lari Kanxvando orolida qoldi, van o 'g 'li o'rn iga uning uzoq qarindoshi m o 'g 'illar huzuriga yuborildi 1247 yilt A m ug'on boshchiligida m o'g'ilIar yana Koryoga bos- www.ziyouz.com kutubxonasi V Bob KO R YO D A V LA Tl 59 tirib kirdi, lekin barcha yerlarda m ahalliy aholining qarshiligiga uchradi. 1251 yilda M unke xon C hxvening o‘g'li Koryo hukm do- ri Chxve Xanga yana Koryo vassalligini qabu) qilish sharti biJan yangi sulhni taklif qilgan. Bu sulh bitimi nom igagina qabul qilin- gan bo'lib, am alda uning birorta sharti bajarilm adi. Lekin bu gal m o'g'iIlar m am lakatni tark etm adi. Biroq ular m ahalliy aholining jiddiy qarshiligiga uchradi. M avjud kuchlar bilan Koryoni bosib ololm agan M unke 1253 vil 2 ta arm iya (Yegu boshchiligidagi yangi sarkardajni tashladi. U lar yana um um iy qarshiliklarga duch keldi- lar. U lar qariyb ikki oydan oshiq m uddat C hxunju orolini qam al qildi, aynan qal'a him oyasiga ruhoniy Kim Yunxu rahbarlik qildi. Qal'a him oyachilarining barchasi tabaqasidan qat'i nazar, teng bo'lishi uchun nobiga tegishli h ujjatlam i yoqib yuborishdi. Q al'a him oyasida m o 'g 'illar ko'plab askarlarini yo'qotib, chekinishdi. 1254 yili m o'g'il qo'shinlarini sarkarda C haladoy boshqargan vaqt- da harbiy harakatlar Koryoning janubiy viloyatlariga ko'chgan. M o'g'illarga qarshi kurash yillarida Koryo davlatida, asosan, ikki partiya: qarshilik ko'rsatish va taslim chilik partiyasi bo'lgan. 1258 yildagi davlat to'ntarishi natijasida Chxve ly, m erosxo'ri va akasi Chxve Xan ldirildi. H okim iyatga Kim Injun (vanga yana qo'g'irch oq b lgan) boshchiligidagi saroy a'yonlari guruhi keldi, am m o ular m o'g'illarga qarshilik ko'rsatishni xohlashm adi. 1259 yilning bahorida taxt vorisi yangi m o'g'il xoni Xubilay huzuriga bo- radi va u yerda Koryoning vassalligiga oid sulhni im zolaydi. Aynan bu davrda van Kojon vafot etgan va shahzoda qaytib keladi, yangi van Vojon (1259-1274 yy.) bo'ladi. U m o'g'illarga bo'ysungan. Van Vojonning jur'atsizligiga qaram asdan, m o'g'il bosqinchila- riga qarshi harakatlar to'xtam adi. Bu o'rinda van Chxve davrida K anxvado orolida boshlangan "U ch alohida korp us" ("Sam belc- h x o ") q zg'olonini ta'kidlab o'tish joiz. 1270 yili m o 'g 'illar ush- bu qism larni tarqatib yuborishni talab qilgan, lekin hukum at buni am alga oshirishga harakat qilgan vaqtda Sam belchxolar otryadi harbiy sarkarda Pe Ju n Son va N o Yen Xilar boshchiligida askarlar b u ym q q a amal qilishdan bosh tortgan va Chindo (Cholla provin- siyasi) oroligi suzib borishgan. Aynan bu oroldan quruqlikda hu- jum larni uyushtirishgan. H ukum at qo'shinlarining m o 'g 'illar bilan birga bir necha m arta qo'zg'olonchilarni taslim qilishga qaratilgan harakatlari m uvaffaqiyatsiz yakunlangan. www.ziyouz.com kutubxonasi 60 V B o b . KO K YO D A V LA TI Keyingi yillar davom ida qo'zg'olonchilar quruqlikka ko'plab m uvaffaqiyatli hujum lar qilishni davom ettirgan, Sam belchxolar- ning yurishlari qator hududlam ing m o'g'illarga qarshi chiqishiga sabab bo'lgan. Biroq m o'g'illar va hukum atning birlashgan qo'shini oxir-oq ib at Chindo orolidagi qo'zg'olonchilarni m ag'lub qildi. O m on qolgan Sam belchxolam ing b a'zi qism lari C hechjudo oroliga suzib bordi va qator orollam i bosib olib quruqlikda hujum larni da- vom ettirdi. Biroq, 1273 yilning bahorida hukum at va m o'g'i!lam in g birlashgan qo'shinlari 160 ta kem ada orolga kelib tushdi. Ikki tomon orasida bo'lib o'tgan janglarda ko'plab qo'zg'olonchilar o'ldirildi va shu tariqa Sam belchxo qo'zg'oloni yakunlandi. K o ry o va Y u an Koryo m og'illar X itoyning bosib olgan im p e riy a s i hududlarida tuzilgan Yuan im periyasiga vassal bo'lgan. Shu bois o'zaro aloqadorlik m unosabatlarini m ustahkam lash m aqsadida sulolaviy nikohlar tuzilgan bo'lib, barcha Koryo vanlari C hxunnyol (1 2 7 5 -1 306)dan boshlab to Konm in (1 352-1374)gacha m o'g 'il m alikalariga uylan- gan va, o'z navbatida, Yuan hukm dorlari Koryo qizlarini olgan. K oryoning rasm iy jihatdan m ustaqilligi va m o'g'illar bilan o'zaro qarindoshlik aloqalariga qaram ay m o'g 'il doim iy ravishda Koryo- ning ichki ishlariga aralashgan ham da Koryo yerlarini zo‘rlik bi- lan tortib olganlar. Aynan bu h olat shim oliy yerlarda sodir bo'lgan bo'Iib, bu yerlarda m o'g'illar separatistlari qo'llab-qu v v atlangan (1 2 5 8 ,1 2 6 9 yillar) ham da o'zIarining boshqaruv usuli va qo'shinini tuzgan. U lar yana C hechjudo orolini ham bosib olgan. Koryo hu- kum atining harakati m o'g'illar nazorati ostida bo'lgan. M o‘g ‘il noibi soliq yig'ish jarayonini kuzatib borgan va yuqori am aldor- larni tayinlashda u bilan doim o hisoblashganlar. K eyinchalik no- iblik instituti va van boshqaruvi ikki m o'g'iIdan iborat bo'Igan trium viratga alm ashtirilgan. Aynan m azkur boshqaruv instituti m am lakatni boshqarishning eng oliy b o 'g 'in i bo'lgan bo'Iib, bunda m o'g'ilIarningfikri asosiy rol o'ynagan. Koryo vassal davlat bo'lganligi bois, ko'p m iqdorda o'lpon to'lab turgan va bu yukning asosiy qism i oddiy xalq zim m asiga tushgan. Bundan tashqari, m ahalliy aholi m am lakatdagi m o'g'il qo'shinini ham boqishi lozim bo'Igan. M o'g'illar ta'sirida Koryo Yaponiyaga qarshi urushgan. 1274 www.ziyouz.com kutubxonasi V B n b K O R Y O D A V I ATI fil yildagi birinchi urushda koryoning 8 m ing quruqlik va 6 -7 m ing dengiz askarlari ishtirok etgan. 1281 yildagi ikkinchi jangda 10 m ing quruqlik va 15 m ing dengizchilar qatnashgan. H ar ikki urush ham natijasiz tugagan va bu janglarda ko'plab koryoliklar halok bo'lgan. K oryoning m o'g'illar bilan olib borgan doim iy urushlari, qo'zg'olonlar, hududning qisqarishi, ko'p m iqdorda o'lponlar to ia s h , m o'g'illar tom onidan K oryoning ichki ishlariga aralashuvi va qaroqchiliklar ularning kuchsizlanishiga olib kelgan. M am lakat- da dehqonchilik qilinadigan yer m aydonlari kam aygan, irrigatsiya inshootlari tizim i ishdan chiqqan va aholi soni kam aygan. H unar- m andchilik tanazzulga uchragan. D avlat xazinasiga tushadigan soliqlar m iqdori ham keskin kam aygan. Shunga qaram ay yangi so- liqlar joriy etiladi. Soliq yig'ishda dehqonlardan ko'rsatilgan miq- dordan bir necha m arta ko'p soliqlar olingan. M am lakat aholisi so- liqlardan so'ng qashshoqlashib qolgan va yig'ilgan hosil am alda bir necha oygagina yetgan. D ehqonlar sudxo'rlardan katta m iqdordagi foizlaT evaziga qarz olishga m ajbur bo'lgan. Ular qarzlari evaziga o'zlarining farzandlarini qullikka topshirishgan. Aynan shu bois ham m am lakatda nobilam ing soni ortgan. Dehqon nadellar xona- vayron bo'layotgan tarixiy bir davrda shaxsiy katta yer egalari soni ortgan; katta yerlar buddaviy ibodatxonalar ixtiyorida bo'lgan. KoTyoning ijtim oiy tuzum i o'zgara boshladi. D avlat boshqaru- viga im tihon topshirib, ishga k itish tizim i joriy etilgandan so'ng, kichik va o'rta am aldorlar hisobiga apparat to id irild i. XIV asr boshlarida Yuan im periyasi tanazzulga uchradi. Xi- toyning barcha hudu dlari b o 'y lab m o'g'illarg a qarshi harakat- lar, xususan, "q izil b o g ic h lila r " q o 'zg 'o lo n i b o id i. 1368 yili q o'zg 'olon ch ilar m o'g'illarn i m a g iu b iy atg a uchratib, yangi M in sulolasiga asos soldilar Yuan im periyasining tanazzulga yuz tutishi natijasida K oryoda ham m a iu m o'zgarishlar sodir b o id i. 1351 yili K oryodagi navbat- dagi davlat to'ntarishidan so'n g m am lakat hukm dori van Konm in (1351-1374 yy.) b o id i 1356 yili u saroydan m o 'g 'illar tarafdo- ri b o ig a n guruhlarni quvib chiqargan. Shuningdek, u m o 'g 'illar tom onidan joriy qilingan qator qonun va qoidalarni bekor qilgan ham da m o'g'illargacha b o ig a n davlat tashkilotlari nom larini qay- targan. M am lakatning sh im o li-g'arb id a In Dan boshchiligidagi K oryo qo'sh in lari yuanlar qal'asini y o 'q qilishgan b o is a , sh im o li- www.ziyouz.com kutubxonasi 62 V B o b K O R Y O D A V LA Tl sharqda avvalroq C hechjudo orolida K oryodan tortib olingan hu- dudlar yana qo'shib olindi. Biroq, Koryo rasm iy jihatdan yuanlar- ga vassalligini saqlab qoldi. 1359 yildan to 1361 yilgacha K oryoga X itoyning m o'g'illarga qarshi tuzilgan "q izil b o g 'ich lilar" (K oryoda ular "q izilb o sh lilar" nom ini olgan) uch m arta hujum qilgan. 1359 va 1360 yillarda Kor- yo jangchilari ularning hujum larini qaytarishgan b o iis h s a -d a , 1361 yilda "q izilb o sh lilar" Koryo poytaxtigacha yetib borib, uni ta- lagan Biroq, 1362 yil K oryo jangchilari Kegyonni ozod qilib, m am - lakatdan bosqinchilarni butkul haydab chiqargan. Shu yil Yuan sarkardalaridan biri K oreyaga bostirib kirgan, biroq koryoliklar unga qarshi chiqib, hujum ni qaytarishgan va m am lakat chegarasi- ni sh im oli-sharq q ach a cho'zgan. Yuan hukm dorlari tom onidan Koryo saroyidagi m o 'g ‘illarni qoM lab-quvvatlovchi guruhlarni haydab chiqargandan so'ng, van K onm indan o'ch olm oqchi bo'lgan. 1364 yil Yuanlarga sodiq bo'lgan am aldor Chxve boshchiligidagi Xitoyda yashovchi koryo- liklardan tuzilgan 10 m ing arm iya Koryoga bostirib kirgan, biroq ular to r-m o r etilgan. Yuanlar kuchsizlanganidan foydalangan Ko- reya arm iyasi 1369 - 1370 yillarda chegara hududlarini xavfsiz- lantirish m aqsadida shim oli-sharqd agi Xitoy yerlariga bostirib kirgan. XIV asrning ikkinchi yarm ida K oryo nafaqat "q izilb o sh lilar" va yuanlarning, balki yapon qaroqchilarining hujum larini qaytardi. Yaponlarning yurishlari kengkoMamli boMib, ularning dengizdagi harbiy kem alari 100 dan ortiq edi. Biroq, 1380 yili Koryo floti 500 dan ortiq yapon flotini to r-m o r qildi, 1383 yili yaponlarning yana bir hujum i qaytarildi. 1389 yili Koryo eskadrasi Susim a oroli yaqi- nida 300 ta yapon kem asini cho'ktirgan. Download 3.33 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|