Koreya tarixi


Download 3.33 Mb.
Pdf ko'rish
bet17/34
Sana20.09.2023
Hajmi3.33 Mb.
#1681979
1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   ...   34
Bog'liq
Valeriy Xan. Koreya tarixi

pugok
va 
so
ijti- 
m oiy qatlam idan bo'lgan ham da 
yanin
("erkin o d am lar") toifasiga 
teng bo'lgan kishilar qabul qilina boshladi. Aynan shu kabi islo- 
hotlar tufayli dehqonlar harakati kam aydi. 1199 yil m am lakatning 
sh im oli-sharqid a q o'zg'olon boshlanadi. Lekin C hxve C hxunxon- 
ning m intaqadagi vaziyatni o'zgartirish borasidagi va'dasi tufayli 
tez orada q o'zg'olon bostiriladi.
Darhaqiqat, bu vaqtda m am lakatda dehqonlar harakati birm unc- 
ha kuchsizlandi va asosan pastki qatlam -
nobilarga
qarshi harakatlar 
bo'ldi. 1198 yili m am lakatda Chxve Chxunxon xonadonidan bo'lgan 
M anjok boshchiligidagi nobilar suiqasdining oldi olindi.
M anjok nobilarning ahvolini yaxshilash bilan cheklanm adi. U 
hokim iyatni qo'lga olish, odam larning nobiga aylanishiga oid huj- 
jatlarni yo'q qilish; aslzoda bo'lm agan "p ast tabaq a" va "m arh a- 
m atli" odam larni tenglashtirish kabi bir qator siyosiy m aqsadlarni 
am alga oshirishga harakat qildi. Suiqasd fosh boMganidan so'ng, 
u ning rahbari va 100 dan oshiq tarafdorlari yo'q qilindi. 1200 
yili C hinchju (Kyonsan provinsiyasijda nobilar g'alayoni bo'ldi.
www.ziyouz.com kutubxonasi


V B o b . K O R YO D A V LA TI
57
Q o'zg'olonch ilar 6 m ingdan ortiq m ahalliy am aldor va zodagon- 
larni asiro lib , ko'plarini o'ldiradilar. Aynan shu yili M ilsonda ham 
nobilar q o'zg'olon i bo ladi. K eyinchalik Xapchxonda 
ptigok
ijtimo- 
iy qatlam i g'alayon ko'taradi.
1202 yili K yonsan provinsiyasida yana g'alayonlar boshlandi 
va uning ishtirokchilari, asosan, armiyaga yaqinda jalb qilingan 
dehqonlar, buddaviy ruhoniylar bo'lgan. Q o'zg'olonlard an keyin 
o'ziga xos arm iya tashkil etilgan bo'lib, bu arm iya qariyb ikki yil 
hukum at qo'shinlari bilan jan glar olib bordi. U larning asosiy shi- 
orlaridan biri Sillani qayta tiklash b o 'lg an .........
Koryoning davlatchilik tizimi kuchsizlanishiga dehqonlar 
g'alayonlari va "nufuzli oilalar" orasidagi o'zaro kelishm ovchiliklar 
sabab bo'lgan. Boshqa tomondan, bu holat Koreya davlatchiligi sah- 
nasiga yangi shaxslar va turli tabaqalar kelishiga im koniyat bergan.
M o 'g 'illa r b o s q in i 
1211 yili Shim oliy Xitoyga C hingizxon 
boshchiligidagi m o 'g 'illar bostirib kira- 
di M o 'g 'illar m azkur hududlarni bosib olgandan so'ng, u lam ing 
sharqiy yerlarida ularga b o 'y sunuvchi Dunchjen nom li qo'g'irch oq
davlat tashkil qilindi. 0 'z navbatida, bu yerda b o'lgan Lyao va Szin 
davlatlari tugatildi. K idanlar o'zlarining yerlaridan haydab chiqa- 
rildi. 1216 yilda yuz m inglab kidanlar A m nokkan daryosidan o'tib, 
Koryo hududiga kirib keldi, lekin ular tezda Koryo arm iyasi tomo- 
nidan quvildi. Biroq ular 1217 yili yana hujum qilib, poytaxtgacha 
yetib boradi, lekin yana bir bor m am lakatdan quvib chiqariladi. 
1218 yili bahorida kidanlar yana m ustahkam lanishga h arakat qildi, 
lekin tezda bo'lib tashlanadi. Aynan m azkur arm iyaning qoldiq- 
lari K andon qal'asiga joylashgan. Biroq, ushbu yil oxirida qal'aga 
10 m ing m o'g'illar va 20 m ing jung'orlar bostirib keladi. 1209 yil 
boshida qai'ada yon g‘in sodir bo lgan va yirik zodagonlar 50 ming 
kidan asirlar bilan birga m o'g'illar qo'liga o'tadi. M o 'g 'illar van sa- 
royiga ikki m am lakat o'rtasid agi "d o 'stlik m un osabatlari" haqida- 
gi tinchlik sulhini tavsiya qilgan. Lekin bu sulhga ko'ra, Koryoga 
vassallik m aqom i berilgan. Koreya davlati m o'yna, ipak ham da 
g azlam alar, qog'oz, siyoh va boshqa m ahsulotlar orqali katta m iq- 
dorda o'lpon to'lashga m ajbur bo'lgan.
M o 'g'illarga o'lp on to'lash uchun dehqonlarga qo'shim cha so- 
liqlar joriy etildi. Bu esa dehqonlar g'alayonlari (1217, 1219 yy )ga
www.ziyouz.com kutubxonasi


58
V B o b . K O R YO D A V LA TI
sabab bo'ldi. Q olaversa, bu vaqtda chegara hududlarda separatis- 
tik harakatlar sodir bo'ldi.
1225 yili m o'g'il elchisi va uning m ulozim lari o'lpon yig'ib qay- 
tayotgan vaqtda A m nokkan daryosi bo'yid a o'ldiriladi. Garchi, ko- 
reys hukum ati bu ishlarda kidanlar va m o‘g‘ilIarning o'zlarini ayb- 
dor deb hisoblashlariga qarm asdan, Koryo bilan m o'g'illar orasida 
rasm iy aloqalar to'xtatiladi. Lekin m o 'g ‘illar bu holatga birdaniga 
javob qaytarib, g'arb yo'nalishida yurish qilm adi. 1231 yili U gedey 
xon Xitoyga hujum qilgan vaqtda Saritoy boshchiligidagi m o'g'il 
qo'shinlarining bir qism i Koryo hududiga bostirib kirdi. Ikkala to- 
mon o'rtasida janglar bo'Igan, lekin asosiy jang A nbuk qal’asida 
bo'lgan . Bu jangda Koryo arm iyasi yengilgan. 1232 yili Koryo kat- 
ta m iqdorda o'lpon to'lash va M o 'g'iliston ga 2 m ingta aslzoda oi- 
lalaridan o 'g 'il-q iz la rn i yuborish sharti bilan tinchlik sulhini tuzdi. 
Shundan keyingina m o‘g'illar m am lakatda o'zlarining 70 ta noibini 
qoldirib, chiqib ketadi. M o 'g'illar m am lakatni tark etgandan so'ng 
Chxve C hxunxonning o‘g'Ii Chxve U (1219-1249 yy.) m o'g'illarga 
qarshi m ajlis chaqirdi. M am lakatdagi barcha m o‘ il noiblari 
 ldirildi. M odom iki, m o'g'ilIar bilan quruqlikda jang qilish qiyin 
edi. Shu bois m am lakat poytaxti (van saroyi, davlat tashkilotlari, 
Kegyon aholisining bir qismi va zodagonlar) m o'g 'il otliqlari bora 
olm aydigan Kanxvando oroligi ko'chirilgan.
1232 yili Saritoy boshchiligidagi m o 'g 'illar qaytib kelishgan. 
U lar K egyonni qam al qilgan, lekin uni butunlay bosib ola bilm a- 
gan. Shuningdek, ular yana C hxoinson qal'asi (bu qal'a him oyasiga 
rohib Kim Yunxu Tahbarlik qilgan)ni ham egailay olm adi. Aynan 
bu qal'aga qilingan hujum vaqtida Saritoy o'ldirilgan. M o 'g'illar 
yurtiga quruq qo'l bilan qaytib ketishgan. Lekin 1236 yili Tangu 
boshchiligidagi m o'g'il qo‘shinlari Koryoga yana bostirib kirgan. 
Ular ikki yil m am lakatni talagan. 1239 yilda yangi sulh shartno- 
masi tuzilgan bo'Iib, bu shartnom aga ko'ra, m o 'g 'illar m am lakat 
poytaxtini Keg}'onga qayta ko'chirish va Koryo vani o 'g ‘lini asir 
tarzida M o'g'iliston ga yuborishni talab qilgan. Shartnom aga rozi- 
likni olgandan so'nggina m o'g 'il arm iyasining katta qismi K oryoni 
tark etdi. Am m o poytaxt va barcha saroy m ulozim lari Kanxvando 
orolida qoldi, van o 'g 'li o'rn iga uning uzoq qarindoshi m o 'g 'illar 
huzuriga yuborildi
1247 yilt A m ug'on boshchiligida m o'g'ilIar yana Koryoga bos-
www.ziyouz.com kutubxonasi


V Bob KO R YO D A V LA Tl
59
tirib kirdi, lekin barcha yerlarda m ahalliy aholining qarshiligiga 
uchradi. 1251 yilda M unke xon C hxvening o‘g'li Koryo hukm do- 
ri Chxve Xanga yana Koryo vassalligini qabu) qilish sharti biJan 
yangi sulhni taklif qilgan. Bu sulh bitimi nom igagina qabul qilin- 
gan bo'lib, am alda uning birorta sharti bajarilm adi. Lekin bu gal 
m o'g'iIlar m am lakatni tark etm adi. Biroq ular m ahalliy aholining 
jiddiy qarshiligiga uchradi. M avjud kuchlar bilan Koryoni bosib 
ololm agan M unke 1253 vil 2 ta arm iya (Yegu boshchiligidagi yangi 
sarkardajni tashladi. U lar yana um um iy qarshiliklarga duch keldi- 
lar. U lar qariyb ikki oydan oshiq m uddat C hxunju orolini qam al 
qildi, aynan qal'a him oyasiga ruhoniy Kim Yunxu rahbarlik qildi. 
Qal'a him oyachilarining barchasi tabaqasidan qat'i nazar, teng 
bo'lishi uchun nobiga tegishli h ujjatlam i yoqib yuborishdi. Q al'a 
him oyasida m o 'g 'illar ko'plab askarlarini yo'qotib, chekinishdi. 
1254 yili m o'g'il qo'shinlarini sarkarda C haladoy boshqargan vaqt- 
da harbiy harakatlar Koryoning janubiy viloyatlariga ko'chgan.
M o'g'illarga qarshi kurash yillarida Koryo davlatida, asosan, 
ikki partiya: qarshilik ko'rsatish va taslim chilik partiyasi bo'lgan. 
1258 yildagi davlat to'ntarishi natijasida Chxve ly, m erosxo'ri 
va
akasi Chxve Xan  ldirildi. H okim iyatga Kim Injun (vanga yana 
qo'g'irch oq b lgan) boshchiligidagi saroy a'yonlari guruhi keldi, 
am m o ular m o'g'illarga qarshilik ko'rsatishni xohlashm adi. 1259 
yilning bahorida taxt vorisi yangi m o'g'il xoni Xubilay huzuriga bo- 
radi va u yerda Koryoning vassalligiga oid sulhni im zolaydi. Aynan 
bu davrda van Kojon vafot etgan va shahzoda qaytib keladi, yangi 
van Vojon (1259-1274 yy.) bo'ladi. U m o'g'illarga bo'ysungan.
Van Vojonning jur'atsizligiga qaram asdan, m o'g'il bosqinchila- 
riga qarshi harakatlar to'xtam adi. Bu o'rinda van Chxve davrida 
K anxvado orolida boshlangan "U ch alohida korp us" ("Sam belc- 
h x o ") q zg'olonini ta'kidlab o'tish joiz. 1270 yili m o 'g 'illar ush- 
bu qism larni tarqatib yuborishni talab qilgan, lekin hukum at buni 
am alga oshirishga harakat qilgan vaqtda Sam belchxolar otryadi 
harbiy sarkarda Pe Ju n Son va N o Yen Xilar boshchiligida askarlar 
b u ym q q a amal qilishdan bosh tortgan va Chindo (Cholla provin- 
siyasi) oroligi suzib borishgan. Aynan bu oroldan quruqlikda hu- 
jum larni uyushtirishgan. H ukum at qo'shinlarining m o 'g 'illar bilan 
birga bir necha m arta qo'zg'olonchilarni taslim qilishga qaratilgan 
harakatlari m uvaffaqiyatsiz yakunlangan.
www.ziyouz.com kutubxonasi


60
V B o b . KO K YO D A V LA TI
Keyingi yillar davom ida qo'zg'olonchilar quruqlikka ko'plab 
m uvaffaqiyatli hujum lar qilishni davom ettirgan, Sam belchxolar- 
ning yurishlari qator hududlam ing m o'g'illarga qarshi chiqishiga 
sabab bo'lgan. Biroq m o'g'illar va hukum atning birlashgan qo'shini 
oxir-oq ib at Chindo orolidagi qo'zg'olonchilarni m ag'lub qildi. 
O m on qolgan Sam belchxolam ing b a'zi qism lari C hechjudo oroliga 
suzib bordi va qator orollam i bosib olib quruqlikda hujum larni da- 
vom ettirdi. Biroq, 1273 yilning bahorida hukum at va m o'g'i!lam in g 
birlashgan qo'shinlari 160 ta kem ada orolga kelib tushdi. Ikki tomon 
orasida bo'lib o'tgan janglarda ko'plab qo'zg'olonchilar o'ldirildi va 
shu tariqa Sam belchxo qo'zg'oloni yakunlandi.
K o ry o va Y u an 
Koryo 
m og'illar X itoyning bosib olgan
im p e riy a s i 
hududlarida tuzilgan Yuan im periyasiga
vassal bo'lgan. Shu bois o'zaro aloqadorlik 
m unosabatlarini m ustahkam lash m aqsadida sulolaviy nikohlar 
tuzilgan bo'lib, barcha Koryo vanlari C hxunnyol (1 2 7 5 -1 306)dan 
boshlab to Konm in (1 352-1374)gacha m o'g 'il m alikalariga uylan- 
gan va, o'z navbatida, Yuan hukm dorlari Koryo qizlarini olgan.
K oryoning rasm iy jihatdan m ustaqilligi va m o'g'illar bilan o'zaro 
qarindoshlik aloqalariga qaram ay m o'g 'il doim iy ravishda Koryo- 
ning ichki ishlariga aralashgan ham da Koryo yerlarini zo‘rlik bi- 
lan tortib olganlar. Aynan bu h olat shim oliy yerlarda sodir bo'lgan 
bo'Iib, bu yerlarda m o'g'illar separatistlari qo'llab-qu v v atlangan
(1 2 5 8 ,1 2 6
9
yillar) ham da o'zIarining boshqaruv usuli va qo'shinini 
tuzgan. U lar yana C hechjudo orolini ham bosib olgan. Koryo hu- 
kum atining harakati m o'g'illar nazorati ostida bo'lgan. M o‘g ‘il 
noibi soliq yig'ish jarayonini kuzatib borgan va yuqori am aldor- 
larni tayinlashda u bilan doim o hisoblashganlar. K eyinchalik no- 
iblik instituti va van boshqaruvi ikki m o'g'iIdan iborat bo'Igan 
trium viratga alm ashtirilgan. Aynan m azkur boshqaruv instituti 
m am lakatni boshqarishning eng oliy b o 'g 'in i bo'lgan bo'Iib, bunda 
m o'g'ilIarningfikri asosiy rol o'ynagan.
Koryo vassal davlat bo'lganligi bois, ko'p m iqdorda o'lpon 
to'lab turgan va bu yukning asosiy qism i oddiy xalq zim m asiga 
tushgan. Bundan tashqari, m ahalliy aholi m am lakatdagi m o'g'il 
qo'shinini ham boqishi lozim bo'Igan.
M o'g'illar ta'sirida Koryo Yaponiyaga qarshi urushgan. 1274
www.ziyouz.com kutubxonasi


V B n b K O R Y O D A V I ATI
fil
yildagi birinchi urushda koryoning 8 m ing quruqlik va 6 -7 m ing 
dengiz askarlari ishtirok etgan. 1281 yildagi ikkinchi jangda 10 m ing 
quruqlik va 15 m ing dengizchilar qatnashgan. H ar ikki urush ham
natijasiz tugagan va bu janglarda ko'plab koryoliklar halok bo'lgan.
K oryoning m o'g'illar bilan olib borgan doim iy urushlari, 
qo'zg'olonlar, hududning qisqarishi, ko'p m iqdorda o'lponlar 
to ia s h , m o'g'illar tom onidan K oryoning ichki ishlariga aralashuvi 
va qaroqchiliklar ularning kuchsizlanishiga olib kelgan. M am lakat- 
da dehqonchilik qilinadigan yer m aydonlari kam aygan, irrigatsiya 
inshootlari tizim i ishdan chiqqan va aholi soni kam aygan. H unar- 
m andchilik tanazzulga uchragan. D avlat xazinasiga tushadigan 
soliqlar m iqdori ham keskin kam aygan. Shunga qaram ay yangi so- 
liqlar joriy etiladi. Soliq yig'ishda dehqonlardan ko'rsatilgan miq- 
dordan bir necha m arta ko'p soliqlar olingan. M am lakat aholisi so- 
liqlardan so'ng qashshoqlashib qolgan va yig'ilgan hosil am alda bir 
necha oygagina yetgan. D ehqonlar sudxo'rlardan katta m iqdordagi 
foizlaT evaziga qarz olishga m ajbur bo'lgan. Ular qarzlari evaziga 
o'zlarining farzandlarini qullikka topshirishgan. Aynan shu bois 
ham m am lakatda nobilam ing soni ortgan. Dehqon nadellar xona- 
vayron bo'layotgan tarixiy bir davrda shaxsiy katta yer egalari soni 
ortgan; katta yerlar buddaviy ibodatxonalar ixtiyorida bo'lgan.
KoTyoning ijtim oiy tuzum i o'zgara boshladi. D avlat boshqaru- 
viga im tihon topshirib, ishga k itish tizim i joriy etilgandan so'ng, 
kichik va o'rta am aldorlar hisobiga apparat to id irild i.
XIV asr boshlarida Yuan im periyasi tanazzulga uchradi. Xi- 
toyning barcha hudu dlari b o 'y lab m o'g'illarg a qarshi harakat- 
lar, xususan, "q izil b o g ic h lila r " q o 'zg 'o lo n i b o id i. 1368 yili 
q o'zg 'olon ch ilar m o'g'illarn i m a g iu b iy atg a uchratib, yangi M in 
sulolasiga asos soldilar
Yuan im periyasining tanazzulga yuz tutishi natijasida K oryoda 
ham m a iu m o'zgarishlar sodir b o id i. 1351 yili K oryodagi navbat- 
dagi davlat to'ntarishidan so'n g m am lakat hukm dori van Konm in 
(1351-1374 yy.) b o id i 1356 yili u saroydan m o 'g 'illar tarafdo- 
ri b o ig a n guruhlarni quvib chiqargan. Shuningdek, u m o 'g 'illar 
tom onidan joriy qilingan qator qonun va qoidalarni bekor qilgan 
ham da m o'g'illargacha b o ig a n davlat tashkilotlari nom larini qay- 
targan. M am lakatning sh im o li-g'arb id a In Dan boshchiligidagi 
K oryo qo'sh in lari yuanlar qal'asini y o 'q qilishgan b o is a , sh im o li-
www.ziyouz.com kutubxonasi


62
V B o b K O R Y O D A V LA Tl
sharqda avvalroq C hechjudo orolida K oryodan tortib olingan hu- 
dudlar yana qo'shib olindi. Biroq, Koryo rasm iy jihatdan yuanlar- 
ga vassalligini saqlab qoldi.
1359 yildan to 1361 yilgacha K oryoga X itoyning m o'g'illarga 
qarshi tuzilgan "q izil b o g 'ich lilar" (K oryoda ular "q izilb o sh lilar" 
nom ini olgan) uch m arta hujum qilgan. 1359 va 1360 yillarda Kor- 
yo jangchilari ularning hujum larini qaytarishgan b o iis h s a -d a , 
1361 yilda "q izilb o sh lilar" Koryo poytaxtigacha yetib borib, uni ta- 
lagan Biroq, 1362 yil K oryo jangchilari Kegyonni ozod qilib, m am - 
lakatdan bosqinchilarni butkul haydab chiqargan. Shu yil Yuan 
sarkardalaridan biri K oreyaga bostirib kirgan, biroq koryoliklar 
unga qarshi chiqib, hujum ni qaytarishgan va m am lakat chegarasi- 
ni sh im oli-sharq q ach a cho'zgan.
Yuan hukm dorlari tom onidan Koryo saroyidagi m o 'g ‘illarni 
qoM lab-quvvatlovchi guruhlarni haydab chiqargandan so'ng, 
van K onm indan o'ch olm oqchi bo'lgan. 1364 yil Yuanlarga sodiq 
bo'lgan am aldor Chxve boshchiligidagi Xitoyda yashovchi koryo- 
liklardan tuzilgan 10 m ing arm iya Koryoga bostirib kirgan, biroq 
ular to r-m o r etilgan. Yuanlar kuchsizlanganidan foydalangan Ko- 
reya arm iyasi 1369 - 1370 yillarda chegara hududlarini xavfsiz- 
lantirish m aqsadida shim oli-sharqd agi Xitoy yerlariga bostirib 
kirgan.
XIV asrning ikkinchi yarm ida K oryo nafaqat "q izilb o sh lilar" va 
yuanlarning, balki yapon qaroqchilarining hujum larini qaytardi. 
Yaponlarning yurishlari kengkoMamli boMib, ularning dengizdagi 
harbiy kem alari 100 dan ortiq edi. Biroq, 1380 yili Koryo floti 500 
dan ortiq yapon flotini to r-m o r qildi, 1383 yili yaponlarning yana 
bir hujum i qaytarildi. 1389 yili Koryo eskadrasi Susim a oroli yaqi- 
nida 300 ta yapon kem asini cho'ktirgan.

Download 3.33 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   ...   34




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling