Koʻrfaz urushi yoki Birinchi Koʻrfaz urushi, operatsiya nomi Sahrodagi boʻron

Oʻlim shossesi; Quvayt va Basra oʻrtasida choʻzilgan avtomagistral AQSh kuchlari tomonidan vayron qilingan va minglab Iroq harbiylari va fuqarolik mashinalari bilan toʻldirilgan shosse.
Urush boshlanishidan oldin Iroq dunyodagi beshinchi yirik quruqlik armiyasiga ega edi. Biroq, bu holat Iroqning juda qisqa vaqt ichida magʻlub boʻlishiga toʻsqinlik qila olmadi.
Bu magʻlubiyatning asosiy sababi AQSh va ittifoqchi qoʻshinlarning Iroq qoʻshinlaridan malaka (oʻqitish va jihozlash) jihatidan ustunligidir. Ittifoqchi qoʻshinlar tez harakat qila oladigan va yuqori texnologiyalardan samarali foydalana oladigan qoʻshinlar edi. Boshqa tomondan, Iroq qoʻshinlari 8 yillik Eron-Iroq urushidan charchagan, jang qilish irodasi past edi va klassik piyoda urushiga koʻra tayyorlangan.
Iroqning magʻlubiyatida hissasi boʻlgan ikkinchi muhim omil jangovar hududda havo ustunligini taʼminlash va havo va quruqlik kuchlari oʻrtasida samarali muvofiqlashtirishni taʼminlashning deyarli boʻlmagani. Ittifoqchilar havo-quruqlikni ajoyib tarzda muvofiqlashtirgan. Choʻlda yashirinib, havodan himoyalana olmagan Iroq qoʻshini ittifoqchilarning hujumlariga chiday olmay mahgʻlub boʻldi.
Uchinchi sabab — zarba kuchidan qatʼi nazar, bitta qurolga tayanish natijasida hosil boʻlgan ortiqcha va sunʼiy ishonch. Saddam Sovetlardan sotib olgan Skad raketalariga va bu raketalar uchiga joylashtirishni rejalashtirgan kimyoviy/biologik kallaklarga tayangan. Biroq, bu raketalar urush paytida kerakli muvaffaqiyatni koʻrsata olmadi. Raketalar Amerikaning Patriot havo mudofaa tizimi tomonidan havoda yoʻq qilingan.
Qurbonlar
Iroq armiyasining ZiL-137 mashinasi.
Koʻrfaz urushi, ehtimol, zamonaviy tarixdagi barcha urushlarning eng nomutanosibligi edi. Iroq qurbonlari haqida aniq raqamlar yoʻq boʻlsa-da, urush paytida Iroq kuchlari 20-35 ming atrofida halok boʻlgan va 75 000 dan ortiq kishi yaralangan. Iroqning qoʻmondonlik va nazorat markazlari joylashgan Bagʻdod, ayniqsa, urushning birinchi kunlarida kuchli havo hujumlariga uchragan. Harbiy qoʻmondonlik markazlarining tinch aholi punktlariga yaqinligi, koalitsiya kuchlarining havo kampaniyasi davomida nishonlarni kuzatmagani, Saddam maʼmuriyatining muhim nishonlarni jonli tarzda himoya qilishi tinch aholi oʻlimini yanada oshirdi. Tinch aholi qurbonlari, shuningdek, Iroq harbiy yoʻqotishlari ancha yuqori edi; Aniq maʼlumot boʻlmasa-da, Iroq 100 mingga yaqin tinch aholini yoʻqotgani taxmin qilinmoqda.
Bundan farqli oʻlaroq, janglarda ittifoqchilarning yoʻqotishlari 190 tani tashkil etdi.
Urushdan keyingi Iroq[tahrir | manbasini tahrirlash]
Iroq magʻlubiyatga uchragach, Saddam maʼmuriyatiga qarshi xalq qoʻzgʻolonlari mamlakatning katta qismini qamrab oldi. Saddam maʼmuriyati maʼlum bir qiyinchilikka duch kelgan boʻlsa-da, u oʻzi qoldirgan kuchlarni ishga solib, bu qoʻzgʻolonlarni bostirishga muvaffaq boʻldi. 1991-yil mart oyida Basra va uning atrofida boshlangan shia qoʻzgʻoloni Bagʻdodga tarqaldi, biroq ikki hafta ichida Iroq kuchlari tomonidan shafqatsizlarcha bostirildi. Shialarning qoʻzgʻolonidan bir necha kun oʻtib, shimolda kurdlar qoʻzgʻoloni boshlandi. Saddam Husayn maʼmuriyatining qoʻzgʻolonlarga qarshi qoʻrqitish harakatining oʻlchamlari yangi xalqaro inqirozni keltirib chiqardi. Ommaviy qotillikdan qoʻrqib Turkiya va Eron chegaralarida toʻplangan taxminan 1,5 million kurd qochqin uchun Birlashgan Millatlar Tashkiloti ostida „ Tinchlik operatsiyasi“ deb nomlangan qutqaruv operatsiyasi boshlandi. 1991-yil aprel oyida AQSh maʼmuriyati Iroqni kurd mintaqasidagi 36-parallel shimolida quruqlikda yoki havoda operatsiya qilmaslik haqida ogohlantirdi. Bu doirada, 36-parallelning shimolida Iroqqa parvozlarning taqiqlanishi, Birlashgan Vazifa Guruhi deb nomlangan xalqaro harbiy kuchning mintaqaga joylashtirilishi va undan keyingi oʻzgarishlar Shimoliy mintaqada de-fakto kurd boshqaruvining shakllanishiga olib keldi. Birlashgan Millatlar Tashkilotining Iroqqa qarshi savdo embargosi 1990-yil avgust oyida amalga oshirilgan, urush tugaganidan keyin ham oʻz kuchida qoldi.
Dastlab sulh qoidalariga amal qilgan Iroq maʼmuriyati, aralashuv sifatida koʻrgan yordam dasturlari va Birlashgan Millatlar Tashkilotining ommaviy qirgʻin qurollarini yoʻq qilish ishlariga qarshi chiqa boshladi. Urushda magʻlubiyatga uchragan Saddam Husaynning vatanda oʻz mavqeini mustahkamlagani jahon jamoatchiligida urushning haqiqiy oqibati haqida shubha uygʻotdi. 1992-yilning noyabrida, Jorj H.W. Bush AQSh prezidentligi saylovlarida magʻlub boʻlganidan soʻng, Saddam maʼmuriyati Shimoliy Iroqdagi vaziyat embargo va oʻt ochishni toʻxtatish boʻyicha keskinlashdi. Tanglikning kuchayishi bilan shialarni himoya qilish uchun 32-parallelning janubida parvozlar taqiqlangan hudud eʼlon qilindi.
Koʻrfaz urushi tugaganiga qaramay, Amerika baʼzi bahonalar bilan Iroqni vaqti-vaqti bilan bombardimon qilishda davom etdi. 1993-yil 23-yanvarga oʻtar kechasi Janubiy Iroqni, 1993-yil 26-iyunga oʻtar kechasi Bagʻdodni bombardimon qildi, iroqliklar AQShning sobiq prezidenti Jorj H.W. Bushni Quvaytdaligida oʻldirishni rejalashtirganlar.