Korxona iqtisodiyoti va menejmanti

28-jadval Chiziqli regression modelga kiritilgan ahamiyatli omillar

	Standartlashtirilmagan koeffitsientlar		Standartlashtirilgan koeffitsientlar	t-mezon	P-miqdor
	B	Standart xato	Beta
(Konstanta)	80,438	1,637		49,131	0,000
x1	0,045	0,017	0,434	2,596	0,041
x4	0,101	0,037	0,186	2,733	0,034
x5	0,040	0,013	0,488	3,218	0,018

Tadqiqotimizda omillar soni uchtadan iborat to’rt noma’lumli normal tenglamalar tizimini tuzdik hamda noma’lum parametrlarni β₀, β₁, β₂, β₃ aniqlashda “eng kichik kvadratlar” va K.F.Gauss usullaridan foydalandik.
Quyidagi jadvalda “Yunusobod kommunal sitora servis” xususiy uy-joy mulkdorlari shirkati sof foydasini oshirish va prognozlashtirish modellarining (ko’p omilli regressiya tenglamasining) asosiy iqtisodiy-statistik ko’rsatkichlari keltirilgan (29-jadval)
29-jadval SPSS ONLINE yordamida olib borilgan hisoblashlarga ko’ra ekonometrik modellarning turi va ularning asosiy ko’rsatkichlari

Ekonometrik model turi	Model ko’rinishi		Baholash mezonlari
		R^2	F	P-miqdori	Standart xato
Chiziqli	y = 7247.41 + 4.99x1 + 0.000734x4 + 0.42x5	0,985	105,51	6,75E-6	0,135
Logarifmik	y = 51,531 + 3,018 ln x2 + 3,610 ln x3 + 3,068 ln x5	0,984	97,84	8,58E-6	0,141
Giperbolik	y=99,958‒193,034/ x2‒113,45/ x3 ‒ 236,181/ x5	0,981	86,942	9.81E-5	0,148
Ko’rsatkichli	y =4,047 x20,033 * x30,04 * x50,034	0,985	101,76	6.95E-6	0,001

Ushbu hosil qilingan modellarinig adekvatligini tekshirish uchun F- Fisher mezonidan foydalanamiz.
Bunda mezonning haqiqiy qiymati quyidagi formula orqali aniqlanadi⁸:

G_умумий2

Fхакикий = G_колдик2 ; (6) bu yerda,
n
G_умумий^{2 =}∑(y_i ⁻y)² /(n⁻1⁾ ; (7)
i=1
n
G_колдик^{2 =}∑(y_i ⁻ ~y_i )² /(n⁻m⁻1⁾; (8)
i=1
(9) y_i - natijaviy ko’rsatkichning berilgan qatori; y - natijaviy ko’rsatkichning o’rtacha qiymati;
~y - natijaviy ko’rsatkichning ko’p omilli regressiya tenglamasi yordamida aniqlangan qatori; n - to’plam miqdori; m - ko’p omilli regressiya tenglamasidagi omillar (parametlar) soni. F- Fisher mezonining haqiqiy qiymati (F_haqiqiy) mezonning jadvaldagi
(F_jadval) qiymati bilan taqqoslanadi (19-ilova). Agar F_haqiqiy > F_jadval dan katta bo’lsa, u holda hosil qilgan model tadqiq etilayotgan bog’lanishni adekvatli to’g’ri ifodalaydi.
Yuqoridagi (5-jadval) ko’p omilli regressiya tenglamalarida (modellar) F- Fisher mezonining haqiqiy qiymati mos ravishda F_haqiqiy=71,07, F_haqiqiy=44,06, F_haqiqiy=9,55, F_haqiqiy=105,51, F_haqiqiy=32,04. Ammo erkin ko’rsatkichi surat bo’yicha (_γ1=(m)) _γ1=3 hamda maxraj bo’yicha (_γ2=(n-m-1)) _γ2=10-3-1 ga teng bo’lganda, F- Fisher mezonining jadval qiymati (mohiyatlik darajasi p=0,95) ikkala model uchun F_jadval = 5,05. Demak, hosil qilingan ko’p omilli regressiya tenglamalaridagi natijaviy ko’rsatkich va unga ta’sir etuvchi omillarning bog’lanishi adekvatli hisoblanadi. Shuningdek, ko’rib chiqqan to’rt xil regressiya tenglamalari ichidan chiziqli ko’rinishi “Yunusobod kommunal sitora servis” xususiy uy-joy mulkdorlari shirkati sof foydasi ko’rsatkichi bilan unga ta’sir etuvchi asosiy omillar o’rtasidagi bog’lanishni nisbatan ahamiyatliroq ifodalaydi hamda ishlab chiqilgan chiziqli regressiya modeli quyidagi ko’rinishga ega:
Y = 7247.41 + 4.99*X₁ + 0.000734*X₄ + 0.42*X₅
Shunday qilib, “Yunusobod kommunal sitora servis” xususiy uy-joy mulkdorlari shirkati sof foydasiga ta’sir etuvchi omillar ichidan “aholi jon boshiga to’g’ri keluvchi daromad (ming so’m)”, “shirkat kreditorlik qarzdorligi (ming so’m)”, “sotilgan mahsulot tannarxi (ming so’m)” kabi omillarning ta’siri nisbatan ahamiyatlidir. Ushbu omillarning natijaviy ko’rsatkichga ta’sirini quyidagicha izohlash mumkin:

1. 
   “Aholi jon boshiga to’g’ri keluvchi daromadi”ning 1 foizga oshishi “Yunusobod kommunal sitora servis” xususiy uy-joy mulkdorlari shirkati sof foydasining 0,0037 foizga oshishiga olib keladi;
   
2. 
   “Shirkat kreditorlik qarzdorligi”ning 1 foizga oshishi “Yunusobod kommunal sitora servis” xususiy uy-joy mulkdorlari shirkati sof foydasining 5,8387e^-6 foizga oshishiga olib keladi;
   
3. 
   “Sotilgan mahsulot tannarxi”ning 1 foizga oshishi “Yunusobod kommunal sitora servis” xususiy uy-joy mulkdorlari shirkati sof foydasining 0,0047 foizga oshishiga olib keladi.