«korxona iqtisodiyoti va menejmenti» fani 3-mavzu. Asosiy kapital va ishlab chiqarish quvvati

«KORXONA IQTISODIYOTI VA MENEJMENTI» FANI
3-MAVZU. ASOSIY KAPITAL VA ISHLAB CHIQARISH QUVVATI
1

• Asosiy kapitalning moxiyati va tarkibi

2

• Asosiy fondlarning hisobi va baxolanishi

3

• Asosiy fondlarning emirilishi va amortizatsiyasi

4

• Asosiy fondlarning qayta ishlab chiqarish va takomillashtirish

5

• Asosiy fondlardan foydalanish ko‘rsatkichlari

РЕЖА:
Asosiy kapital – bu uzoq davr mobaynida xizmat ko‘rsatuvchi moddiy boylik sifatida asosiy fondlarning qimmati bo‘yicha baxolashdir.
Ishlab chiqarish jarayonida korxona xodimlari mexnat qurollari yordamida mexnat buyumlardan turli xil maxsulotlar yaratadilar.
Mexnat qurollari (mashina, apparat, bino, dastgoxlar, transport vositalari), mexnat buyumlari bilan birgalikda (xom ashyo, material, yoqilg‘i, quvvatlar) ishlab chiqarish vositalarini tashkil qiladilar. Ularning qiymat formasida ko‘rinishi esa korxonalarning ishlab chiqarish fondlari deb ataladi.
Asosiy fondlar
Mashina va dastgohlar
Uzatma moslamalar
Inshootlar
Bino va imoratlar
Ishlab chiqarish va xo‘jalik inventar
Instrument va moslamalar
Transport vositalari
Asosiy fondlar strukturasini quyidagi tadbirlar yordamida yaxshilash mumkin:
dastgoxlarni yangilash va modernizatsiyalashtirish
progressiv dastgoxlar ulushini oshirish, avtomatlashtirilgan liniyalar, raqamli dastgoxlar asosida boshqariladigan uskunalar joriy etish evaziga asosiy fondlar strukturasini takomillashtirish
bino va inshoatlardan unumliroq foydalanish, bo‘sh ishlab chiqarish satxlarda qo‘shimcha dastgoxlar o‘rnatish
kam foydalanadigan yoki ortiqcha jixozlardan voz kechish
Asosiy fondlarni baxolash turlari
boshlang‘ich
tiklangan
qoldiq qiymatlari bo‘yicha
Ma’naviy yemirilishn
Jismoniy yemirilish
Yemirilishning turlari
Asosiy fondlarning jismoniy emirilishlariga ta’sir etuvchi omillar quyidagilardir:
materiallarning ko‘rinishi va sifati;
konstruksiyalarning texnologik jarayonlar xususiyatlari; qurilmalar sifati;
foydalanish darajasi (stepen nagruzki – yil mobaynida ishlangan kun, sutkadagi smena soni, bir smenada ishlangan soatlar miqdori);
O‘zbekiston Respublikasi Buxgalteriya hisobi milliy andozalarining (BHMA) 5- sonli "Asosiy vositalar" andozasi 23-moddasida amortizatsiya hisoblashniig bir necha usuli tavsiya etilgan:
bir maromli (to‘g‘ri chiziqli);
bajarilgan ish hajmiga nisbatan (ishlab chiqarish usuli); kamayib borayotgan qoldiq usuli;
yillar yig‘indisi usuli (kumulyativ usul).