Korxona iqtisodiyoti va menejmenti fanining mohiyati va vazifalari Re’ja

Iqtisodiyot va menejment predmeti va izlanish uslublari 
Xar qanday fan o’z predmeti, nazariyasi va uslublariga egadir. Predmet bu fan
nima bilan shug’ullanishi, uning qaysi sohaga tegishli ekanligini belgilaydi. Nazariya
bu sohada ro’y beradigan jarayon va hodisalarning ro’y berish qonuniyatlarini
aniqlaydi.
Izlanish usullari nazariyadan kelib chiqqan holda kishilar ilmiy va amaliy
faoliyati qanday amalga oshishini ko’rsatib berishi, fanning shu sohasida hodisalarni
umumlashtirish va o’rganishning turli vositalari va usullari tizimini ishlab chiqish
lozim.
“Menejment” fanining predmeti xo’jalik yuritishning barcha darajalarida
boshqarishning
qonunlari
(qonuniyatlari),
tamoyillari
va
munosabatlarini
o’rganishdan iboratdir.
Boshqaruv munosabatlari ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlarining ajralmas qismi
bo’lib, turli iqtisodiy, tashkiliy, ijtimoiy, mehnat, ruhiy va boshqa ko’rinishlarda
bo’ladi. Boshqaruv munosabatlari boshqaruv qo’l ostidagi xodimlar o’rtasidagi aloqa
va o’zaro ta’sirning murakkab majmuini ifodalaydi, demak, menejment bu eng avvalo
kishilarni boshqarishdir.
Iqtisodiyotni boshqarishda bevosita boshqaruv ob’ekti mehnat jamoalari va
alohida xodimlardan iboratdir. Faqat ularning mehnat faoliyati vositasida ishlab

---

---

chiqarishning moddiy unsurlari, ya’ni mehnat qurollari va predmetlariga ta’sir etiladi.

Boshqaruvning eng asosiy bilish uslubi - dialektik uslub bo’lib, u menejmentga
o’rganilayotgan ijtimiy hodisalarning mohiyatini ochishga yordam beradi.
Menejmentga quyidagi boshqa uslublar xam xos: voqe’lik hodisalarini
o’rganishga aniq tarixiy yondashuv; xo’jalik mexanizmi barcha elementlarini bir
vaqtning o’zida tahlil qilish va to’liq boshqaruv qarorlarini ishlab chiqish imkonini
beruvchi tarkibiy yondashuv, tarkibiy tahlil, iqtisodiy tajriba va boshqalar.
Menejment mahorati uning barcha uslublarini egallash, ularni to’g’ri bog’lab
qo’llash, har bir aniq vaziyatda eng samaralisini topish qobiliyatiga ega bo’lishidan
iboratdir.
“Korxona iqtisodiyoti va menejmenti” fani yuqorida keltirilganlarni mazmuni va
mohiyatini ochib beradi, ularni xo’jalikni boshqarish uchun ishlatish shakl va
usullarini o’rgatadi.
“Korxona iqtisodiyoti va menejmenti” fanining predmeti - korxonada ro’y
berayotgan iqtisodiy reallikni shakllantiradigan, tartibga soladigan tashkiliy, iqtisodiy
shakl va usullar yig’indisi, ya’ni korxonaning xo’jalik mexanizmidir.
Korxona xo’jalik mexanizmi quyidagi elementlardan tashkil topadi.
Birinchidan, ishlab chiqarishni tashkil qilish shakllari, korxona va
tadbirkorlikning
shakl va turlari, ularni ixtisoslashi,
tezkorlashishi,
konsentratsiyalanishi va hokazolar.
Ikkinchidan,korxonani boshqarish tarkibi, usul va shakllari. Bu element
iqtisodiy munosabatlarni boshqaruv aspektiga tuzilishini, ishlab chiqarishga ta’sir
qilish uchun ishlatiladigan ma’muriy va iqtisodiy usullarni o’z ichiga oladi.
Uchinchidan, korxonaning davlat organlari va iqtisodiyot boshqa sub’ektlari
bilan moliyaviy-kredit munosabatlari, xo’jalik aloqalari.
To’rtinchidan, korxona faoliyatida ishlatiladigan iqtisodiy rag’batlantirish
shakllari, usullari, iqtisodiy dastaklar (baho, ish haqi, foydalar kabi).
Beshinchidan, korxona faoliyatini ishlab chiqarishni tartibga solishni huquqiy
shakl va usullari. Yuridik qonunlar, davlat organlarining normativ hujjatlari,
ko’rsatmalari, korxonaning nizomi, ustavi va hokazolar.

---

---

Oltinchidan, ishlab chiqarishga ta’sir qiluvchi ijtimoiy-ruhiy omillar.
Yettinchidan, davlatning iqtisodiy siyosati. Bozor munosabatlarini jadallik bilan
joriy qilishga qaratilgan davlatimizning xozirgi iqtisodiy siyosati asosiy negizini
Mamlakatimiz Prezidenti tomonidan 2017 yil 7 fevralda qabul qilingan “2017—2021
yillarda O’zbekistonni rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha
Harakatlar strategiyasi” tashkil qiladi. Ularning asosiy mazmuni quyidagilarda o’z
ifodasini topadi:
•
davlat va jamiyat qurilishini takomillashtirishga yo’naltirilgan demokratik
islohotlarni chuqurlashtirish va mamlakatni modernizatsiya qilishda parlamentning
hamda siyosiy partiyalarning rolini yanada kuchaytirish, davlat boshqaruvi tizimini
isloh qilish, davlat xizmatining tashkiliy-huquqiy asoslarini rivojlantirish, «Elektron
hukumat» tizimini takomillashtirish, davlat xizmatlari sifati va samarasini oshirish,
jamoatchilik nazorati mexanizmlarini amalda tatbiq etish, fuqarolik jamiyati
institutlari hamda ommaviy axborot vositalari rolini kuchaytirish;
•
qonun ustuvorligini ta’minlash va sud-huquq tizimini yanada isloh
qilishgayo’naltirilgan sud hokimiyatining chinakam mustaqilligini hamda
fuqarolarning huquq va erkinliklarini ishonchli himoya qilish kafolatlarini
mustahkamlash, ma’muriy, jinoyat, fuqarolik va xo’jalik qonunchiligini,
jinoyatchilikka qarshi kurashish va huquqbuzarliklarning oldini olish tizimi
samarasini oshirish, sud jarayonida tortishuv tamoyilini to’laqonli joriy etish, yuridik
yordam va huquqiy xizmatlar sifatini tubdan yaxshilash;
•
iqtisodiyotni yanada rivojlantirish va liberallashtirishga yo’naltirilgan
makroiqtisodiy barqarorlikni mustahkamlash va yuqori iqtisodiy o’sish sur’atlarini
saqlab qolish, milliy iqtisodiyotning raqobatbardoshligini oshirish, qishloq xo’jaligini
modernizatsiya qilish va jadal rivojlantirish, iqtisodiyotda davlat ishtirokini
kamaytirish bo’yicha institutsional va tarkibiy islohotlarni davom ettirish, xususiy
mulk huquqini himoya qilish va uning ustuvor mavqeini yanada kuchaytirish, kichik
biznes va xususiy tadbirkorlik rivojini rag’batlantirish, hududlar, tuman va
shaharlarni kompleks va mutanosib holda ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiy ettirish,
investitsiyaviy muhitni yaxshilash orqali mamlakatimiz iqtisodiyoti tarmoqlari va

---

---

hududlariga xorijiy sarmoyalarni faol jalb etish;

•
ijtimoiy sohani rivojlantirishga yo’naltirilgan aholi bandligi va real
daromadlarini izchil oshirib borish, ijtimoiy himoya va sog’lig’ini saqlash tizimini
takomillashtirish, xotin-qizlarning ijtimoiy-siyosiy faolligini oshirish, arzon uy-
joylar barpo etish, yo’l-transport, muhandislik-kommunikatsiya va ijtimoiy
infratuzilmalarni rivojlantirish hamda modernizatsiya qilish bo’yicha maqsadli
dasturlarni amalga oshirish, ta’lim, madaniyat, ilm-fan, adabiyot, san’at va sport
sohalarini rivojlantirish, yoshlarga oid davlat siyosatini takomillashtirish;
•
xavfsizlik, millatlararo totuvlik va diniy bag’rikenglikni ta’minlash, chuqur
o’ylangan, o’zaro manfaatli va amaliy ruhdagi tashqi siyosat yuritishga
yo’naltirilgan
davlatimiz
mustaqilligi
va
suverenitetini
mustahkamlash,
O’zbekistonning yon-atrofida xavfsizlik, barqarorlik va ahil qo’shnichilik muhitini
shakllantirish, mamlakatimizning xalqaro nufuzini mustahkamlash.
Bu tartib va qoidalar korxona iqtisodiyotida o’z ifodalarini topadi va
korxonaning faoliyatini yo’naltiradi.