Korxonalarni boshqarishda iqtisodiy axborotlar tizimi va
Download 423.76 Kb. Pdf ko'rish
|
korxonalarni-boshqarishda-iqtisodiy-axborotlar-tizimi-va-iqtisodiy-axborotlar-xavfsizligini-ta-minlashda-biometrik-usullardan-foydalanish
|
2022
№ 3 213 TADQIQOT NATIJALARI Hozirgi vaqtga kelib, kompyuter-kommunikatsiya texnologiyalari kundan-kunga tez rivojlanib bormoqda. XXI asrga kelib kompyuter texnologiyalari kirib bormagan sohaning o’zi qolmadi, desak xato bo’lmaydi. Ayniqsa ta’lim, bank, moliya tizimlarida va zamonaviy korxonalarni boshqarishda ushbu zamonaviy texnologiyalarni qo’llash yuqori samara bermoqda. SHu bilan birga axborot havfsizligiga bo’lgan tahdid ham tobora kuchayib borayotgani va hozirgi davrning eng dolzarb muammolardan biri axborot havfsizligini ta’minlash ekanligi hech kimga sir emas. Tizimga ruxsatsiz kirishni taqiqlashning eng keng tarqalgan usuli sifatida «parol» qo’yish usuli hisoblanib kelmoqda. CHunki ushbu usul juda sodda, foydalanish uchun qulay va kam harajat talab etadi. Lekin bu usul ham axborot xavfsizligini ta’minlashda to’laqonli o’zini oqlay olmayapti. Ushbu usul bir qator kamchiliklarga ega. Birinchidan, ko’pchilik foydalanuvchilar sodda va tez esga tushadigan parollarni qo’llaydilar. Masalan, foydalanuvchi o’z shaxsiga oid sanalar, nomlardan kelib chiqqan holda parol qo’yadilar. Bunday parollarni buzish esa, foydalanuvchi bilan tanish bo’lgan ixtiyoriy shaxs uchun unchalik qiyinchilik tug’dirmaydi. Ikkinchidan, foydalanuvchi parolni kiritishi jarayonida, kuzatish orqali ham kiritilayotgan belgilarni ilg’ab olish mumkin. Uchinchidan, agar foydalanuvchi parol qo’yishda murakkab, uzundan-uzoq belgilardan foydalanadigan bo’lsa, uning o’zi ham ushbu parolni esidan chiqarib qo’yishi extimoldan holi emas. Hozirda ixtiyoriy parollarni buzuvchi dasturlarning paydo bo’lishi parol orqaliy himoyalash usuli axborotlarni to’laqonli xavfsiz deyishga imkon bermayapti. SHu sababli ham hozirda axborotlardan ruxsatsiz foydalanishni cheklashning biometrik usullarini qo’llash dunyo bo’yicha ommaviylashib bormoqda va ushbu yo’nalish biometriya nomi bilan yuritilmoqda. MUHOKAMA Biometriya – bu insonning o’zgarmaydigan biologik belgilariga asosan aynan o’xshashlikka tekshirishdir (identifikatsiya). Hozirda biometrik tizimlar eng ishonchli himoya vositasi hisoblanadi va turli xil maxfiy ob’ektlarda, muhim tijorat axborotlarini himoyalashda samarali qo’llanilmoqda. Hozirda biometrik texnologiyalar insonning quyidagi o’zgarmas biologik belgilariga asoslangan: barmoqning papillyar chiziqlari, qo’l kaftining tuzilishi, ko’zning kamalak qobig’i chiziqlari, ovoz parametrlari, yuz tuzilishi, yuz termogrammasi (qon tomirlarining joylashishi), yozish formasi va usuli, genetik kodi fragmentlari. Insonning ushbu biologik belgilaridan foydalanish turli xil aniqliklarga erishishga imkon beradi. Biz ushbu maqolada hozirda keng qo’llanilayotgan barmoq izlari va qo’l kaftining tuzilishi bo’yicha insonni tanish masalalariga to’xtalib o’tishni lozim topdik. Barmoq izlari buyicha insonni idetifikatsiyalash hozirda eng keng tarqalgan usul bo’lib, axborotni himoyalash biometrik tizimlarida keng qo’llanilmoqda. Bu usul o’tgan asrlarda ham keng qo’llanilganligi xech kimga yangilik emas. Hozirgi kunga kelib barmoq izlari bo’yicha identifikatsiyalashning uchta asosiy texnologiyasi mavjud. Ularning birinchisi ko’pchilikka ma’lum optik skanerlardan foydalanishdir. Ushbu qurilmadan foydalanish printsipi odatiy |
