Kredit mexanizmi, tarkibi elementlari, ilmiy va nazariy yondashuv

Skoring asosida aniqlangan kreditga loyaqatlilik ko`rsatkichiga belgilangan ball darajasi
risk darajasi uchun ustama %
100-95	3,0
94-90	3,5
89-85	4,0
84-80	4,5
79-75	5,0
74-70	5,5
69-65	6,5
64-60	7,5
59-55	8,5
54-50	10,0

Kredit riski uchun marjani ballarda baholash³⁶

• 
  TadqiqodchiD.A. Saidovo`ztadqiqotlaridatijoratbanklarikreditportfelidabirsohagayo`naltirilgankreditlarsalmog`ining 25 % danoshmasliginitafsiyaetgan<sup>37</sup>. Ushbufikrmuhimamaliyahamiyatgaegabo`lib, banklardakreditriskidarajasinipasaytirishinita`minlaydi.
  
• 
  Tijoratbanklaridakreditbahosishaklanishidarisklarnihisobgaolganholdaaniqlanishimuhimahamiyatkasbetadi. Bunda:
  

1. 
   Riskni hisobga olgan holda bank marjasi tavakkalchilikni baholash bo`yicha skoring tizimida aniqlanadi;
   
2. 
   Skoring baholash kreditga ma`sul xodim tomonidan amalga oshiriladi.
   

• 
  Kredit uchun filial kredit komissiyasi tomonidan foiz stavkasini belgilashda raqobatchilarning bozordagi taklifi ham inobatga olinadi. Kredit ta`minotining likvidligi yoki boshqa xususiyatlari kredit uchun foiz stavkasini belgilashda kata axamiyat kasb etmasligi lozim, chunki bank uchun kredit tavakkalchiligi bu asosan kreditning birinchi manbadan, ya`ni qarz oluvchining pul oqimlari kredit to`lovini qoplay olmasligidir.
  
• 
  Tijorat banklarida berilgan kreditlarning o`z vaqtida qaytishini ta`minlash muhim masalalardan hisoblanadi. Bu muammoni xal etishning yo`llaridan biri kreditga yuqori likvid ta`minot talab qilishdir. Kredit ta`minoti sifatida olingan ta`minotning qiymati kredit va unga hisoblangan foizlar miqdoridan yuqori bo`lishi kerak. Kredit ta`minoti birlamcha va ikkilamchi ta`minot manbalariga bo`linadi. Birlamchi ta`minot mijozning kreditdan foydalanish natijasida oladigan daromadlari yoki uning pul oqimlari hisoblansa, ikilamchi ta`minot boshqa barcha turdagi ta`minot shakllarini o`z ichiga oladi. Kredit ta`minoti va uning sifat darajasi kredit bahosining shakllanishiga o`z ta`sirini ko`rsatadi. Mamlakatimizdagi ko`pgina tijorat banklari amaliyotida kredit ta`minoti va uning sifati kredit bahosining shakllanishida hisobga olinmaydi. Kredit portfelining ta`minot tahlilidan kelib chiqib, ta`minot turlari bo`yicha sifat va risk darajasini baholash usullarini aniq o`rganish kerak. Agar berilayotgan kreditlar yuqori likvid aktivlar bilan, yani hukumatning qimmatli qog`ozlari, qimmatbaho metallar va hukumat kafolati bilan ta`minlagan bo`lsa, u holda bundan ta`minot bilan berilgan kreditlarga hisoblangan foiz stavkalari nisbatan pastroq qilib belgilanishi zarur deb o`ylaymiz.
  
• 
  Shu bilan birga tijorat banklari o’z mablag’larini iqtisodiyot real sektori korxonalarining kapitallashuv darajasini yanada oshirish va moliyaviy barqarorligini mustahkamlash, iqtisodiy nochor korxonalarni moliyaviy sog’lomlashtirish va boshqarish mexanizmlarini takomillashtirish, iqtisodiyotni tarkibiy o’zgartirish, ishlab chiqarishni modernizatsiyalash, texnik va texnologik qayta jihozlash jarayoniga faol yo’naltirmoqda.