Kriptografiya fanining ustunlaridan biri bu, abatta, algebra hisoblanadi. Ushbu tushunchaning kelib chiqishi bevosita matematika bilan bog‘liq bo‘lib, hozirgi kunda keng ko‘lamli qo‘llanish sohalaridan iborat
Download 118.19 Kb.
|
Axborot xafsizligi
- Bu sahifa navigatsiya:
- XULOSA
- Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati
Tayanch so‘zli Sezar usuliTayanch so‘zli Sezar usulida siljitish bilan birgalikda tayanch so‘z qo‘llaniladi. Tayanch so‘zni qo‘llashdan maqsad hosil qilinadigan alifboda harflar ketma-ketligini o‘zgartirishdir. Misol. k=5 va DIPLOMAT tayanch so‘zini olamiz va bu so‘z k-o‘rindan yoziladi:
Ushbu tayanch so‘z alifbodagi ko‘rsatilgan joyda joylashtiriladi, undagi harflar inobatga olinmasdan,
qolgan harflar alifbodagi tartib bo‘yicha tayanch so‘zdan keyin ketma-ket yoziladi va natijada quyidagi hosil qilinadi:
Misol sifatida SAMARQAND so‘zini ko‘rib chiqamiz. Mazkur usul yordamida birirn-ketin harflar almashtiriladi, masalan, 18-katakda joylashgan S harfi H harfiga almashtiriladi va hokazo, natijada HVTVGFVBY shifrlangan so‘z shakllanadi. C++ da Sezar usulida shifrlash usuli Misol: Sezar usuli da almashtiruvchi harflar n ta siljish bilan aniqlanadi. Yuliyssezar bevosita n=2 bo‘lganda ushbu usuldan foydalangan. Masalan, lotin harflaridan tuzilgan to‘plam berilgan bo‘lsin, bu erda m=26. N=2 bo‘lganda quyidagi jadval hosil qilinadi: Ushbu masalani C++ dasturlash tilidagi algoritmi quyidagicha bo‘ladi: #include #include int main() { char c; int i; char a[27]="abcdefghijklmnopqrstuvwxyz";; char A[27]="ABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZ"; char b[27]="cdefghijklmnopqrstuvwxyzab"; char B[27]="CDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZAB"; FILE *in, *out; if((in=fopen("C:\\matn.txt", "rt"))==NULL) {cout<<"File not found!\n"; return 1; } if((out=fopen("C:\\shifrlash.txt", "wt"))==NULL) {cout<<"File not found!\n"; return 1; } while (!feof(in)) { char c=fgetc(in); cout< for (i=0; i<=25; i++) {if (c==a[i]) {fputc(b[i],out);k++; } } for (i=0; i<=25; i++) { if (c==A[i]) {fputc(B[i],out); k++;} } if (k==0) {fputc(c,out);} } fclose(in); fclose(out); return 0; } D A S T U R N A T I J A S I: Yuqoridagi dastur kompilyatorda ishga tushirilgach quyidagi natijalarga erishiladi, ya’ni sizning kompyuteringizdagi C:\ diskdagi “matn.txt” fayli dastlabki matn hisoblanib o‘qish uchun ochiladi. Agar kompyuteringizda so‘ralgan fayl bo‘lmasa, dastur ishini yakunlaydi. Dastur C:\ diskdagi “matn.txt” faylini topgach uni o‘qish bilan birgalikda sezar usulida, ya’ni alfavit bo‘yicha 2 ta pozitsiyaga surish orqali kodlanib, “shifrlash.txt” fayliga qayd etib boriladi. Yuqoridagi tasvirda “matn.txt” va “shifrlash.txt” fayllari bloknot dasturi yordamida ochilgan. Yuqorigi qismidagi “matn.txt” fayli dastlabki matn va quyi qismidagi “shifrlash.txt” faylissezarь kodi yordamida kodlangan matn hisoblanadi. Sezar kodlash usulida axborotni kodlash dasturi def caesar_cipher(text, shift, encrypt=True): result = "" # Bu for loop matnni har bir belgisini o'qib chiqadi for i in range(len(text)): char = text[i] # Harfni shifrlash uchun tartib raqamini aniqlash char_code = ord(char.lower()) - 97 # Shifrlash ko'rsatkichini hisoblash if encrypt: new_code = (char_code + shift) % 26 else: new_code = (char_code - shift) % 26 # Yangi tartib raqamiga mos keluvchi harfni topish new_char = chr(new_code + 97) # Asl harfning katta yoki kichikligini saqlash if char.isupper(): new_char = new_char.upper() # Yangi shifrlangan matnga qo'shish result += new_char return result Dastur natijasi XULOSAO‘zbekiston Respublikasi mustaqillik yillari axborotlashtirish sohasida inqilobiy o‘zgarishlar davrini boshdan kechirmoqda. Zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalari qulayliklar yaratish bilan bir qatorda yangi muammolarni ham o‘rtaga qo‘ymoqda. Axborot bazalarida saqlanadigan va telekommunikatsiya tizimlarida aylanayotgan axborot xavfsizligiga tahdid keskin oshmoqda. Keyingi vaqtlarda, ayniqsa, Internet paydo bo‘lgandan boshlab, axborot o‘g‘irlash, axborot mazmunini egasidan ruxsatsiz o‘zgartirib qo‘yish, tarmoq va serverlardan beruxsat foydalanish, tarmoqqa tajovuz qilish hollari dunyo miqyosida ko‘paydi. Respublikamizda axborot texnologiyalarini rivojlantirishning aniq yo‘nalishlari belgilab berilib, bu soha mutaxassislariga faollik ko‘rsatish uchun shart-sharoitlar yaratilib berilmoqda. Ayniqsa, axborot xavfsizligini ta’minlash sohasida asosiy yo‘l bo‘lgan kriptografiya yo‘nalishini rivojlantirishga davlatimiz tomonidan ham katta ahamiyat berilmoqda. Xususan, 2007-yil 3-aprelda qabul qilgan “O‘zbekiston Respublikasida axborotning kriptografik himoyasini tashkil etish chora-tadbirlari to‘g‘risidagi” PQ-614-sonli qaror shular jumlasidandir. Mazkur qarorning asosiy vazifalaridan biri axborotning kriptografik muhofazasi sohasida yuqori malakali kadrlarni tayyorlashdan iborat. Buning uchun kriptografiya yo‘nalishida milliy kadrlarni tayyorlashda o‘quv qo‘llanmalar, darsliklar va uslubiy qo‘llanmalar ishlab chiqish muhim ahamiyat kasb etadi. Keyingi yillarda kriptografiya usullarining qo‘llanish sohalari faqatgina maxfiy sir hisoblangan ma’lumotlarga nisbatan emas, balkim Internet olamida mavjud barcha jarayonlarda o‘z aksini topmoqda. Shu bois ushbu qo‘llanmada, kriptografiyadan usullar misollarda ko‘rib chiqilgan. Ushbu sohaga mansub bo‘lgan manbalarda keltirilgan misollarni yoshlarimizga yetkazib berish uchun ularni mantiqan bog‘liq mavzularga birlashtirildi. Ushbu qo‘llanmada keltirilgan masalalar sinchiklab o‘rganilgan bo‘lib, misollar bilan boyitilgan. Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati1. Akbarov D.Y. Axborot xavfsizligini ta’minlashning kriptografik usullari va ularning qo‘llanilishi.-Toshkent,«O‘zbekiston markasi» nashriyoti,2009-432 bet. 2. Aripov A.N., Mirzaxidov X.M., Shermatov Sh.X., Saidxodjayev S.R., Hasanov P.F., Amirov D.M., Bakirov O.A. Axborot – kommunikatsiya texnologiyalari. Izohli lug‘at. Toshkent-2004.-499 bet. 3. Buyuk ajdodlarimiz / nashrga tayyorlovchi va mas’ul muharrirlar: M. Aminov, F. Hasanov. – T.: «O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi» Davlat ilmiy nashriyoti, 2010. – 208 bet. 4. Axborot xavfsizligiga oid aatamalarning ruscha-o‘zbekcha izohli lug‘ati. 2-nashr. X.P. Xasanovning umumiy tahriri ostida. Toshkent, 2016. – 733 bet. 5. D.Y. Akbarov, P.F. Xasanov, X.P. Xasanov, O.P. Axmedova, I.U. Xolimtayeva. Kriptografiyaning matematik asoslari. О‘quv qo‘llanma. T.: «Aloqachi», 2019, – 192 bet. 6. R.H. Ayupov, A.V. Kabulov. Kriptografiya va kriptovalyutalar. T.: M. Ulug‘bek nomidagi O‘zMU, 2018. – 144 bet. 7. Романьков В.А. Введение в криптографию . Курс лекций / В.А. Романьков.– 2–е изд., испр. И доп.–М .:ФОРУМ:ИНФРА- М , 2019. – 240 с. 8. Бабаш А.В., Ларин Д. А. История защиты информации в зарубежных странах:учеб. пособие/А.Б. Бабаш,Д.А. Ларин.–М.:РИОР:ИНФРА-М, 2018.–283 с. Download 118.19 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|