Kuch sifatlarining nazorati va o’lchash uslublari Egiluvchanlik nazorati va o’lchash uslublari

SPORTCHILARNING JISMONIY TAYYoRGALIGI NAZORATINI METROLOGIK ASOSLARI

Reja:

1. 
   Kuch sifatlarining nazorati va o’lchash uslublari
   
2. 
   Egiluvchanlik nazorati va o’lchash uslublari
   
3. 
   Tezlik qobiliyatlarini nazorati.
   
4. 
   Yakka harakat tezligidagi nazorat.
   
5. 
   CHidamlilik nazorati.
   

Nazoratning umumiy talablari
Jismoniy tayyorgarlik nazorati egiluvchanlik, koordinatsion layoqat, tezkorlik, chidamlilik, kabi qobiliyatlardagi kuchning obhektiv sonini baholash maqsadida o’tkaziladi.
Kuch sifatlarining nazorati va o’lchash uslublari
Sport amaliyotida nazorat darajasini rivojlanishi maksimal kuchda, tezkorlik kuchida va chidamlilik kuchida amalga oshadi.
Kuchlilik sifati mushakning turli ishlash tartibida (dinamik, statistik), o’ziga xos bo’lgan va o’ziga xos bo’lmagan testlarda o’lchash asbobidan foydalanishda yoki foydalanmaslikda aniqlanadi.
Mutlaq ko’rsatkichlarni qayd qilish bilan bir qatorda nisbiy (sportchi gavdasini massasini hisobga olgan holda) ko’rsatkichlar ham hisobga olinadi.
Maksimal kuchning bahosi statistik tartibda ishlashda ko’paytirilgan bo’lishi mumkin. SHu maqsadda mushak guruhlaridagi maksimal kuchlarni tanlab baholovchi turli mexanikali, tenzonometrikali dinamograflardan va dinamometrlardan foydalaniladi.
SHuni hisobga olish kerakki, statistik kuch, ko’pgina sport turi faoliyatiga nisbatan o’ziga xos bo’lmagan munosabatda bo’ladi. Statistik kuch sezilarli holda ushbu sifatlarning potentsial bazasini aks ettirgan xolda, maxsus-tayyorgarlik jarayonini bajaradi va musobaqa mashqlaridagi kuch qobiliyatlarini yuqori darajasini kafolatlaydi.
SHuni bilish muhimki, statistik tartibdagi kuch imkoniyatlarini tadqiq etishda statistik kuchni harakat amplitudasining aniq nuqtalarida qo’llagan holda aniqlanadi va berilganlar uning butun diapazonida o’tkazilishi mumkin.
Bu munosabatda dinamik tartibda ishlovchi mushaklarda o’tkazilayotgan o’lchamlar ko’proq axborotliligi mahlum bo’ladi.
Ammo bu yerda qayd qiluvchi kuch uslubiyatiga ko’proq bog’liq.
Kuch sifatlarining aniq bahosi izoninetik tartibdagi ishda ko’tariladi. Hozirgi vaqtda izoninetik trenajyorlar va ular asosida tayyorlangan diagnostika asboblari zamonaviy amaliyotda keng qo’llanmoqda.
Misol.5. Olimpiya zahiralari kolleji va Toshkent shahridagi 224-o’rta maktabidagi 10 ta o’quvchilarining qo’l kuchi o’lchangan. O’lchash natijalari 13, 14- jadvalda keltirilgan. Tayyorgarlik darajalari dinamikasi baholansin.

jadval № 28 -1,10 1,21 30 0,90 0,81 32 2,90 8,41 28 -1,10 1,21 27 -2,10 4,41 30 0,90 0,81 28 -1,10 1,21 28 -1,10 1,21 30 0,90 0,81 30 0,90 0,81 291 - 20,9

jadval № 36 -0,30 0,09 33 -3,30 10,89 40 3,70 13,69 37 0,70 0,49 36 -0,30 0,09 36 -0,30 0,09 38 1,70 2,89 34 -2,30 5,29 37 0,70 0,49 36 -0,30 0,09 363 - 34,1

; ;

; ;

O’lchash natijalarini Stg’yudent mezoni bo’yicha solishtiramiz.

Stg’yudent mezoni bo’yicha quyidagilarni aniqlaymiz.
;
Ishonchlilikning R = 0,95 qiymatida va erkinlik darajasining k₁ = k₂= = n₁ + n₂ -2 = 10 + 10 - 2 = 18 qiymatida Stg’yudent mezonining chegaraviy
qiymati t_gr = 2,10 aniqlanadi.
Biroq, Stg’yudent mezonining qiymati t₁ =1,79 < t_gr =2,10, bo’lganligi sababli farq statistik nuqtai nazardan yaroqsiz;
Statistik xulosa. Stg’yudent mezonining qiymati t₁ =1,79 < t_gr =2,10, bo’lganligi sababli taqqoslanayotgan to’plamlar o’rtasidagi farq statistik nuqtai nazardan yaroqsiz deb hisoblanadi.


Egiluvchanlik nazorati va o’lchash uslublari
Egiluvchanlik nazoratida sportchi harkatni katta amplitudada bajarib, o’z qobiliyatlarini ko’rsatadi. Xarakatchan egiluvchanlik, katta amplitudada mashqlar bajaruvchi sportchining qobiliyatlarini baholash yo’li orqali amalga oshiriladi.
Sust egiluvchanlik xarakat amplitudasida xarakterlanib, tashqi kuchlar yordamida amalga oshadi (sherik yordami, yordamdan foydalanib qo’shimcha yuk qo’llash). Sust harakat ko’rsatkichlari harakatchan egiluvchanlik ko’rsatkichlariga nisbatan yuqori bo’ladi.
Sport amaliyotida bo’g’inlar harakatchanligini aniqlash uchun burchakli va chiziqli o’lchamlardan foydalaniladi.
Sportchi harakatining maksimal amplitudasi turli usullar bilan o’lchanadi: goniometrikali, optikali, rengenografikali usullar.
Goniometrikali usulda bir oyog’i transportirga yoki potentsiometrga mahkamlanib qo’yilgan mexanikali yoki elektronli burchak o’lchovli- goniometrdan foydalanish mo’ljallanadi.
Optikali usul. Gavda bo’g’inlaridagi nuqtalarga marker yopishtirilganligi sportchi xarakatining videoqayd qilinishiga yordam beradi.. Marker holatini o’zgartiruvchi natijalarni ishlab chiqish harakat amplitudasini aniqlashga yordam beradi.
Rentgenografikali usul bo’g’inlardagi harakat amplitudasini anatomik yo’l qo’yilganligini aniqlash holatlarida ishlatiladi.
SHuni esda tutish zarurki, sportchining alohida bo’g’inlaridagi harakatlarni egiluvchanligiga obhektiv baho berib bo’lmaydi chunki, bir bo’g’inda kuzatilgan yuqori harakatchanlik ikkinchi bo’g’inda o’rtacha yoki past bo’lishi mumkin.
SHuning uchun, egiluvchanlikni majmuaviy tadqiq qilish uchun, har xil bo’g’inlardagi harakat amplitudasini aniqlash mumkin.


Tezlik qobiliyatlarini nazorati.
Tezlik qobiliyatini nazorat qilish jarayoni o’ziga xos bo’lgan va o’ziga xos bo’lmagan tekshiruvlar sharoitida o’tkaziladi.
O’ziga xos bo’lmagan testlarda tezlik sifatlarini bunday oson paydo bo’lishi nazorat uchun xizmat qiladi, harakat tahsirini oddiy yashirin bosqichida, harakatning oddiy va yakka tezligida, harakat chastotasida qabul qilingan bo’ladi.
O’ziga xos bo’lgan testlarda tezlik qobiliyati ko’proq murakkab holatlarda paydo bo’lib, alohida sport turi uchun xarakterli bo’lgan, mahlumotlar asosiga qurilgan harakat hodisasini afzal ko’radi. Masalan: tezlik sifatlarini nazorat qilganda shu narsalarni hisobga olish kerakki, yahni, o’ziga xos bo’lmagan mashqlar ko’rsatkichlari boshqa sport turi uchun o’ziga xos bo’lishi mumkin.