Kudaybergenov k. K. Funksional analizdan misol va masalalar
Download 1.55 Mb. Pdf ko'rish
|
,
0 qiymatni A 0 = ∞ [ k=0 ½ (x, y) ∈ R 2 : x 2 + y 2 = k + 1 2 ¾ , -1 qiymatni esa A −1 = ∞ [ k=0 ½ (x, y) ∈ R 2 : 2k + 1 2 < x 2 + y 2 < 2k + 3 2 ¾ to‘plamlarida qabul qilar ekan. A 1 , A −1 to‘plamlari sanoqli sondagi ochiq xalqalarning birlashmasi ko‘rinishdagi ochiq to‘plam bo‘lganligidan, o‘lchovli bo‘ladi. Har bir k = 0, 1, . . . uchun ∞ [ k=0 ½ (x, y) ∈ R 2 : x 2 + y 2 = k + 1 2 ¾ yopiq va u sanoqli sondagi o‘lchovli to‘plamlarning birlashmasi sifatida o‘lchovli bo‘ladi. Uzluksiz funksiyaning ta’rifidan qiymatlarini o‘lchovli A 1 , A 0 va A −1 to‘plamlarida qabul qiluvchi f (x, y) o‘lchovli bo‘ladi. 2.2.17. {f n (x)} va {g n (x)} ketma-ketliklari Ω to‘plamda o‘lchov bo‘yicha f (x) va g(x) funksiyalariga yaqinlashsin. U holda lim n→∞ (f n (x) + g n (x)) µ = f (x) + g(x) bo‘lishini isbotlang. Yechimi. O‘lchovli funksiyalarning o‘lchov bo‘yicha yaqinlashishi- ning ta’rifiga muvofiq ixtiyoriy ε > 0 uchun lim n→∞ µ{x ∈ Ω : |f n (x) + g n (x) − f (x) − g(x)| ≥ ε} = 0 ekanligini ko‘rsatish zarur. Quyidagi belgilashlarni kiritaylik: A n (f, ε) = {x ∈ Ω : |f n (x) − f (x)| ≥ ε}, 56 II. O‘lchovlar nazariyasi elementlari A n (g, ε) = {x ∈ Ω : |g n (x) − g(x)| ≥ ε}, A n (f + g, ε) = {x ∈ Ω : |f n (x) + g n (x) − f (x) − g(x)| ≥ ε}. A n (f + g, ε) ⊆ A n ³ f n , ε 2 ´ ∪ A n ³ g n , ε 2 ´ ekanligini ko‘rsatamiz. x ∈ A n (f + g, ε) bo‘lsin. U holda |f n (x) + g n (x) − f (x) − g(x)| ≥ ε. Endi |f n (x) + g n (x) − f (x) − g(x)| ≤ |f n (x) − f (x)| + |g n (x) − g(x)| tengsizligidan |f n (x) − f (x)| + |g n (x) − g(x)| ≥ ε. Bundan |f n − f | ≥ ε 2 , |g n − g| ≥ ε 2 tengsizliklardan kamida bittasi o‘rinlidir, ya’ni x ∈ A n ³ f n , ε 2 ´ ∪ A n ³ g n , ε 2 ´ . Endi f n (x) µ −→ f (x) va g n (x) µ −→ g(x) bo‘lgani uchun µ ¡ A n ¡ f n , ε 2 ¢¢ → 0 va µ ¡ A n ¡ g n , ε 2 ¢¢ → 0. Bundan µ(A n (f + g, ε)) → 0 ya’ni f n (x) + g n (x) µ −→ f (x) + g(x). 2.2.18. Yegorov teoremasini f n (x) = x n , x ∈ [0, 1] funksional ketma-ketligiga qo‘llang. {f n (x)} ketma-ketligi f (x) ≡ 0 funksiyasiga tekis yaqinlashadigan [0, 1] segmentning to‘ldiruvchisi nol o‘lchovli to‘plami mavjud emasligini isbot- lang. Yechimi. Ixtiyoriy 0 < δ < 1 soni uchun A δ = £ 0, 1 − δ 2 ¤ ni olamiz. U holda µ(A δ ) = 1 − δ 2 > µ(A) − δ = 1 − δ va lim n→∞ sup x∈ [ 0,1− δ 2 ] |x n | = lim n→∞ µ 1 − δ 2 ¶ n = 0. § 2.2. O‘lchovli funksiyalar 57 Endi {f n (x)} ketma-ketligi CA da f (x) ≡ 0 funksiyaga tekis yaqin- lashadigan A ⊂ [0, 1] nol o‘lchovli to‘plamning mavjud emasligini isbot- laymiz. Teskarisini faraz qilaylik, ya’ni shunday A to‘plami mavjud bo‘lsin. U holda yetarlicha kichik δ > 0 uchun CA∩[1−δ, 1] kesishmasi bo‘sh emas, aks holda µ(CA) 6= 1. Shuning uchun CA to‘plamining nuqtalaridan tuzilgan va lim k→∞ x k = 1 bo‘ladigan {x k } ketma-ketligi mavjud. {x k } ketma-ketligi CA to‘plamda f (x) = 0 ga tekis yaqinlashishidan har bir ε > 0 uchun shunday n ε topiladiki, barcha n ≥ n ε va x ∈ CA uchun x n < ε. Bundan {x k } ketma-ketligi uchun ε < 1 deb olsak, u holda ixtiyoriy k ∈ N va n ≥ n ε sonlari uchun x n k < ε tengsizligi o‘rinli bo‘ladi. Oxirgi tengsizlikda k → ∞ deb olsak, u holda 1 ≤ ε bo‘ladi. Bu esa ε < 1 ga zid. Hosil bo‘lgan ziddiyatdan {f n (x)} ketma-ketligi CA da f (x) = 0 funksiyaga tekis yaqinlashadigan A ⊂ [0, 1] nol o‘lchovli to‘plam mavjud emas. 2.2.19. Agar f funksiya [a, b] oraliqda uzluksiz bo‘lsa, u holda A = {x ∈ [a, b] : f (x) = 0} to‘plamning yopiq ekanligini ko‘rsating. Yechimi. [a, b] \ A to‘plamning ochiq ekanligini ko‘rsatamiz. x 0 / ∈ A bo‘lsin. Aniqlik uchun ε = 1 2 f (x 0 ) > 0 deylik. f ning uzluksizligidan shunday δ > 0 topilib, x ∈ (x 0 − δ, x 0 + δ) ∩ [a, b] da |f (x) − f (x 0 )| < ε o‘rinlidir. Bundan f (x) > f (x 0 ) − ε = 2ε − ε > 0. Demak, (x 0 − δ, x 0 + δ) ∩ [a, b] ⊂ [a, b] \ A. Bundan [a, b] \ A to‘plam ochiq ekanligi ko‘rinadi. 2.2.20. Agar f va g uzluksiz funksiyalar [a, b] oraliqda ek- vivalent bo‘lsa, u holda bu oraliqda f ≡ g ni isbotlang. Yechimi. f va g uzluksiz funksiyalar bo‘lganligidan, 2.2.9-misolga ko‘ra B = {x ∈ [a, b] : (f − g)(x) 6= 0} to‘plami ochiq bo‘ladi. f ∼ g ekanligidan, B to‘plam o‘lchovi nolga tengdir. Demak, B o‘lchovi nolga teng bo‘lgan ochiq to‘plam. Bundan B = ∅, ya’ni f ≡ g. Mustaqil ish uchun masalalar 1. Quyidagi f : R → R funksiyalar R da o‘lchovli bo‘lishini ko‘rsating. 58 II. O‘lchovlar nazariyasi elementlari a) f (x) = ∞ P n=1 (−1) n |x| + n , x ∈ R b) f (x) = ∞ P n=1 sin(n[x] 4 ) n √ n , x ∈ R 2 – 8 misollarda f n : R → R funksional ketma-ketlikni deyarli yaqinlashishga tekshiring. 2. f n (x) = sin n πx. 3. f n (x) = n 2 | sin πx| 1 + n 2 | sin πx| . 4. f n (x) = x n 1 + x n χ (0,1] (x). 5. f n (x) = (x n − x 2n )χ [0,1] (x). 6. f n (x) = 2nx 1 + n 2 x 2 χ [0,1] (x). 7. f n (x) = e n(x−2) χ [0,2] (x). 8. f n (x) = (x n − x n 2 )χ [0,1] (x). 9 – 13 misollarda f n : R → R funksional ketma-ketlikni o‘lchov bo‘yicha yaqinlashishga tekshiring. 9. f n (x) = χ ( 3 √ n, 3 √ n+1) (x). 10. f n (x) = 2 − χ [ln n, ln(n+1)] (x). 11. f n (x) = sin n xχ [2πn, 2π(n+1)] (x). 12. f n (x) = cos x + |x|χ [ 3 √ n, 3 √ n+5] (x). 13. f n (x) = ∞ P k=n χ [k, k+ 1 k2 ] (x). 14. R da aniqlangan har bir monoton funksiya o‘lchovli bo‘lishini isbotlang. 15. (Ω, Σ, µ) o‘lchovli fazo bo‘lib, {f n (x)} ketma-ketligi Ω to‘plamda o‘lchov bo‘yicha f (x) funksiyasiga yaqinlashsin. U holda lim n→∞ f 2 n (x) µ = 0 ekanligini isbotlang. 16. Agar f, g funksiyalar [a, b] oraliqda uzluksiz bo‘lsa, u holda {x ∈ [a, b] : f (x) = g(x)} to‘plamning yopiq ekanligini ko‘rsating. 17. Agar f funksiya [a, b] oraliqda uzluksiz bo‘lsa, u holda ixtiyoriy c soni uchun {x ∈ [a, b] : f (x) = c} to‘plamning yopiq ekanligini ko‘rsating. § 2.3. Lebeg integrali 59 18. Agar f funksiya [a, b] oraliqda uzluksiz bo‘lsa, u holda ixtiyoriy c soni uchun {x ∈ [a, b] : f (x) ≥ c} to‘plamning yopiq ekanligini ko‘rsating. 2.3. Lebeg integrali (Ω, Σ, µ) o‘lchovli fazo bo‘lsin. E ⊂ Ω chekli o‘lchovli to‘plam, bu to‘plamda aniqlangan f (x) o‘lchovli funksiya uchun A < f (x) < B bo‘lsin. [A, B] oraliqni A = y 0 < y 1 < y 2 < ... < y n = B bilan bo‘lamiz va har bir yarim segmentga E k = {x ∈ E : y k ≤ f (x) < y k+1 }, k = 0, n − 1 to‘plamlarni mos qo‘yamiz. Lebegning quyi va yuqori yig‘indilari deb ataluvchi s = n−1 X k=0 y k µ(E k ) S = n−1 X k=0 y k+1 µ(E k ) yig‘indilarni qaraymiz. Agar λ = max(y k+1 − y k ) deb olsak,u holda 0 ≤ S − s ≤ λµ(E). (2.6) (2.6) tengsizlikda λ → 0 bo‘lganda {S} va {s} yig‘indilar biror songa intiladi va bu son f (x) funksiyaning E to‘plam bo‘yicha Lebeg integrali deyiladi. Lebeg integrali (L) R E f (x) dµ(x) kabi belgilanadi. Chekli o‘lchovli E to‘plamida chegaralanmagan f (x) o‘lchovli funksiya uchun Lebeg integrali quyidagicha kiritiladi. Dastlab f (x) funksiya E to‘plamida nomanfiy bo‘lsin. Har bir n ∈ N uchun f n (x) funksiyani quyidagicha aniqlaylik: f n (x) = ½ f (x), agar f (x) ≤ n, n, agar f (x) > n. U holda har bir f n (x) funksiya E da chegaralangan bo‘ladi. Demak, har bir f (x) funksiya E to‘plamida integrallanuvchi. Bu ketma-ketlik kamayuvchi emas, ya’ni har bir n ∈ N uchun f n (x) ≤ f n+1 (x), x ∈ A. 60 II. O‘lchovlar nazariyasi elementlari Bu {f n (x)} ketma-ketlik uchun lim n→∞ Z E f n (x)dµ(x) limit chekli bo‘lsa u holda nomanfiy f (x) funksiya integrallanuvchi de- yiladi. Endi chekli o‘lchovli E to‘plamda ixtiyoriy chegaralanmagan o‘lchovli f (x) funksiyani olaylik. Bu funksiyani misbat va manfiy f = f + + f − qismlarga ajratamiz. f (x) funksiyaning Lebeg integralini quyidagicha aniqlaymiz: Z E f (x)dµ(x) = Z E f + (x)dµ(x) + Z E f − (x)dµ(x). f funksiyaning (a, b) oraliqdagi tebranishi deb ω(a, b) = sup a f (x) − inf a f (x) soniga aytiladi. f funksiyaning x nuqtadagi tebranishi deb, ω(x) = sup{ω(a, b) : a < x < b} soniga aytiladi. Ta’rifdan bevosita ko‘rinadiki, f funksiyaning x nuq- tada uzluksizligi ω(x) = 0 ga teng kuchlidir. Masalalar 2.3.1. f (x) chegaralangan o‘lchovli funksiya E o‘lchovli to‘plamda a ≤ f (x) ≤ b tengsizlikni qanoatlantirsa, u holda aµ(E) ≤ Z E f (x) dµ ≤ bµ(E) o‘rinlidir. Yechimi. Ixtiyoriy ε > 0 sonini olib A = a − ε, B = b − ε deylik. U holda A < f (x) < B. Bundan Lebeg yig‘indilarini [A, B] oraliqni bo‘laklab yozishimiz mumkin: A n−1 X k=0 µ(E k ) ≤ n−1 X k=0 y k µ(E k ) ≤ B n−1 X k=0 µ(E k ). § 2.3. Lebeg integrali 61 Bunda µ(E) = n−1 P k=0 µ(E k ) ni hisobga olsak, u holda Aµ(E) ≤ n−1 X k=0 y k µ(E k ) ≤ Bµ(E). Bu tengsizlik ixtiyoriy bo‘laklashda o‘rinli ekanligidan, (a − ε)µ(E) ≤ Z E f (x) dµ ≤ (b + ε)µ(E). ε soni ixtiyoriyligidan aµ(E) ≤ Z E f (x) dµ ≤ bµ(E). 2.3.2. E o‘lchovli to‘plamda f (x) ≡ c bo‘lsa, u holda R E f (x) dµ = cµ(E) o‘rinlidir. Yechimi. E to‘plamda c ≤ f (x) ≤ c bo‘lganligidan, 2.3.1-misolga ko‘ra cµ(E) ≤ Z E f (x) dµ ≤ cµ(E), ya’ni R E f (x) dx = cµ(E). 2.3.3. f (x) o‘lchovli funksiya E o‘lchovli to‘plamda f (x) ≥ 0 tengsizlikni qanoatlantirsa, u holda R E f (x) dµ ≥ 0 o‘rinlidir. Yechimi. E to‘plamda f (x) ≥ 0 bo‘lganligidan, 2.3.1-misolga ko‘ra Z E f (x) dµ ≥ 0µ(E), ya’ni R E f (x) dµ ≥ 0. 2.3.4. Agar E i ∈ Σ, E i ∩ E j 6= ∅, i 6= j, E = S i E i bo‘lsa, u holda Z E f (x) dµ = X k Z E k f (x) dµ. (2.7) Yechimi. Avvalo ikkita qo‘shiluvchi bo‘lgan holni qaraylik, ya’ni E = E 0 ∪ E 00 . y 0 , y 1 , ..., y n bo‘laklash nuqtalari bo‘lsin. Har bir k = 0, n − 1 uchun E k = {x ∈ E : y k ≤ f (x) < y k+1 }, 62 II. O‘lchovlar nazariyasi elementlari E 0 k = {x ∈ E 0 : y k ≤ f (x) < y k+1 }, E 00 k = {x ∈ E 00 : y k ≤ f (x) < y k+1 } deylik. Ravshanki, E k = E 0 k ∪ E 00 k , E 0 k ∩ E 00 k = ∅. Bundan n−1 X k=0 y k µ(E k ) = n−1 X k=0 y k µ(E 0 k ) + n−1 X k=0 y k µ(E 00 k ). Bunda λ → 0 desak, u holda Z E f (x) dµ = Z E 0 f (x) dµ + Z E 00 f (x) dµ. Induksiya bo‘yicha (2.7) tenglik chekli qo‘shiluvchi uchun ham o‘rinli ekanligi kelib chiqadi. Endi E = ∞ S k=1 E k holni qaraylik. Har bir n ∈ N uchun R n = ∞ S k=n+1 E k deylik. µ(E) = ∞ P k=1 µ(E k ) dan µ(R n ) = ∞ X k=n+1 µ(E k ) → 0 (2.8) munosabatiga ega bo‘lamiz. (2.7) tenglik chekli qo‘shiluvchi uchun ham o‘rinli ekanligidan, Z E f (x) dµ = n X k=1 Z E k f (x) dµ + Z R n f (x) dµ. 2.3.1-misoldan Aµ(R n ) ≤ Z R n f (x) dµ ≤ Bµ(R n ). (2.8) ni hisobga olsak, u holda n → ∞ da Z R n f (x) dµ → 0. Bundan (2.7) tenglik kelib chiqadi. 2.3.5. Agar µ(E) = 0 bo‘lsa, u holda R E f (x) dµ = 0 ekanligini ko‘rsating. § 2.3. Lebeg integrali 63 Yechimi. Har bir bo‘laklash to‘plami E k = {x ∈ E : y k ≤ f (x) < y k+1 } uchun E k ⊂ E bo‘lganligidan, µ( Download 1.55 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling