Kudaybergenov k. K. Funksional analizdan misol va masalalar
Download 1.55 Mb. Pdf ko'rish
|
{x ∈ Ω : f
2 (x) < c} = ½ {x ∈ Ω : − √ c < f (x) < √ c}, agar c > 0, ∅, agar c ≤ 0 tengligidan kelib chiqadi. O‘lchovli funksiyalarning ko‘paytmasi o‘lchovli bo‘lishini ko‘rsatish uchun quyidagi ayniyatdan foydalanamiz: f g = 1 4 [(f + g) 2 − (f − g) 2 ]. § 2.2. O‘lchovli funksiyalar 47 Tenglikning o‘ng tomoni o‘lchovli funksiya bo‘ladi, chunki ikki o‘lchovli funksiyaning yig‘indisi, ayirmasi va kvadrati ham o‘lchovli funksiya. De- mak, f g funksiyasi ham o‘lchovli. c) Agar f (x) funksiyasi o‘lchovli va f (x) 6= 0, x ∈ Ω bo‘lsa, u holda 1 f (x) ham o‘lchovli bo‘lishini ko‘rsataylik. Agar c > 0 bo‘lsa, u holda {x ∈ Ω : 1/f (x) < c} = {x ∈ Ω : f (x) > 1/c} ∪ {x ∈ Ω : f (x) < 0}, agar c < 0 bo‘lsa {x ∈ Ω : 1/f (x) < c} = {x ∈ Ω : 0 > f (x) > 1/c} , agar c = 0 bo‘lsa {x ∈ Ω : 1/f (x) < c} = {x ∈ Ω : f (x) < c}. Yuqoridagi tengliklarning o‘ng tomoni har doim o‘lchovli to‘plam bo‘ladi. Demak, 1 f (x) ham o‘lchovli bo‘ladi. Endi f (x) g(x) = f (x) 1 g(x) tengligi hamda f (x) va 1 g(x) o‘lchovliligidan f (x) g(x) funksiyasining o‘lchovli ekanligi kelib chiqadi. 2.2.3. Agar f funksiya A to‘plamda o‘lchovli bo‘lsa, u holda quyidagi funksiyalarning o‘lchovli ekanligini ko‘rsating: a) |f (x)|; b) f + = max{f (x), 0}; c) f − = − min{f (x), 0}. Yechimi. a) |f (x)| funksiyasi o‘lchovli ekanligini ko‘rsatamiz. Bu- ning uchun {x ∈ A : |f (x)| < c} to‘plami o‘lshovli ekanligini ko‘rsatish zarur. {x ∈ A : |f (x)| < c} = {x ∈ A : f (x) < c} ∩ {x ∈ A : f (x) > −c} tengligini ko‘rib o‘taylik. f (x) funksiyasi o‘lchovli ekanligidan, {x ∈ A : f (x) < c} va {x ∈ A : f (x) > −c} to‘plamlari o‘lchovli ekanligi kelib chiqadi. Tenglikning o‘ng tomonidagi to‘plamlarning kesishmasi o‘lchovliligidan {x ∈ A : |f (x)| < c} to‘plamning o‘lchovliligiga ega bo‘lamiz. Demak, |f (x)| funksiyasi o‘lchovli. 48 II. O‘lchovlar nazariyasi elementlari b, c) f + , f − funksiyalarning o‘lchovli ekanligi a) banddan va quyidagi tengliklardan kelib chiqadi: f + = max{f (x), 0} = |f (x)| + f (x) 2 , f − = − min{f (x), 0} = |f (x)| − f (x) 2 . 2.2.4. f : R → R uzluksiz funksiyasi berilgan bo‘lsin. Ixtiyoriy haqiqiy c soni uchun f −1 ((−∞; c)) to‘plami ochiq bo‘lishini isbotlang. Yechimi. Ixtiyoriy haqiqiy c sonini olaylik. x 0 ∈ f −1 ((−∞; c)) bo‘lsin, ya’ni f (x 0 ) < c. f funksiyasi x 0 nuqtada uzluksizligidan musbat ε < c − f (x 0 ) soni uchun shinday δ > 0 soni topilib, |x − x 0 | < δ bo‘lganida |f (x) − f (x 0 )| < ε tengsizligi bajariladi. Demak, x 0 nuqta- ning δ-atrofidagi har bir x uchun f (x) < f (x 0 ) + ε < f (x 0 ) + c − f (x 0 ) = c. Shuning uchun x 0 nuqtaning δ-atrofidagi barcha x nuqtalar f −1 ((−∞; c)) to‘plamiga tegishli bo‘ladi. Demak, f −1 ((−∞; c)) ochiq to‘plam bo‘ladi. 2.2.5. Agar f : R → R funksiya uzluksiz bo‘lsa, u holda f o‘lchovli ekanligini ko‘rsating. Yechimi. Har bir c ∈ R uchun {x ∈ A : f (x) < c} to‘plami o‘lchovli ekanligini ko‘rsatamiz. 2.2.4-misoldan bu to‘plamning ochiq ekanligi kelib chiqadi. Bundan bu to‘plam o‘lchovli va f funksiyasi o‘lchovli bo‘ladi. 2.2.6. f : Ω → R o‘lchovli funksiya va z = ϕ(y) funksiya R da uzluksiz bo‘lsa, u holda z = ϕ(f (x)) funksiya Ω da o‘lchovli ekanligini isbotlang. Yechimi. 2.2.4-misolga binoan z = ϕ(y) uzluksizligidan, ixti- yoriy haqiqiy c soni uchun ϕ −1 ((−∞, c)) to‘plami R da ochiq to‘plam bo‘ladi. R da ochiq to‘plam esa sanoqlicha intervallarning birlashmasi ko‘rinishda bo‘ladi, ya’ni ϕ −1 ((−∞; c)) = [ k (α k , β k ). U holda ϕ(f ) murakkab funksiyasi uchun {x ∈ Ω : ϕ(f (x)) < c} = [ k f −1 ((α k , β k )) = § 2.2. O‘lchovli funksiyalar 49 = [ k {x ∈ Ω : α k < f (x) < β k } = = [ k à {x ∈ Ω : f (x) < β k } \ \ k {x ∈ Ω : f (x) ≥ α k } ! o‘rinli. Bundan {x ∈ Ω : f (x) < β k }, {x ∈ Ω : f (x) ≥ α k } to‘plamlarining o‘lchovliligini va Ω to‘plamida f (x) funksiyasining o‘lchovliligini hisobga olsak, har bir c ∈ R uchun {x ∈ Ω : ϕ(f (x)) < c} to‘plamining o‘lchovli ekanligiga ega bo‘lamiz. Demak, z = ϕ(f (x)) funksiyasi Ω da o‘lchovli. 2.2.7. (Ω, Σ, µ) o‘lchovli fazo va f, g : Ω → R funksiyalari o‘lchovli bo‘sin. U holda f (x) ln(1 + |g(x)|) funksiyasining o‘lchovli ekanligini isbotlang. Yechimi. 2.2.2 va 2.2.3-misollardan 1 + |g(x)| o‘lchovli funksiya, u holda 2.2.6-misoldan ln(1 + |g(x)|) o‘lchovli bo‘ladi. f (x) ln(1 + |g(x)|) funksiyasi esa 2.2.2-misolga binoan o‘lchovli. 2.2.8. Quyidagicha aniqlangan Dirixle funksiyasining o‘lchovli ekanligini ko‘rsating. f (x) = ½ 1, agar x ∈ Q, 0, agar x ∈ I. Yechimi. Ixtiyoriy c ∈ R uchun f −1 ((−∞, c)) = ∅, agar c ≤ 0, I, agar 0 < c ≤ 1, R, agar c > 1 munosabatdan f funksiyasining o‘chovli ekanligiga ega bo‘lamiz. 2.2.9. Agar {f n (x)} o‘lchovli funksiyalar ketma-ketligi Ω o‘lchovli to‘plamda f (x) funksiyasiga deyarli yaqinlashsa, u holda f (x) funksiyasi ham o‘lchovli ekanligini isbotlang. Yechimi. f n (x) → f (x) ni qanoatlantirmaydigan nuqtalar o‘lchovi nol ekanligidan, bu to‘plamni bo‘sh deb qarashimiz mumkin. Dastlab {x : f (x) < c} = [ k [ n [ m>n ½ x : f m (x) < c − 1 k ¾ . (2.4) 50 II. O‘lchovlar nazariyasi elementlari tengligi o‘rinli ekanligini ko‘rsatamiz. Aytaylik, x nuqtasi (2.4) tenglikning chap tomoniga tegishli bo‘lsin, ya’ni f (x) < c. U holda shunday k ∈ N mavjud bo‘lib, f (x) < c − 2/k. Endi f n (x) → f (x) dan shunday n ∈ N mavjud bo‘lib, barcha m ≥ n uchun f m (x) < c − 1 k . Bu esa x ning (2.4) tenglikning o‘ng tomoniga tegishli ekanligini ang- latadi. Aksincha, x nuqta (2.4) tenglikning o‘ng tomoniga tegishli bo‘lsin. U holda shunday k ∈ N mavjud bo‘lib, yetarlicha katta m larda f m (x) < c − 1 k bajariladi. Bundan f (x) < c, ya’ni x nuqtasi (2.4) ning chap tomoniga tegishli. Endi (2.4) ning chap tomonidagi to‘plamning o‘lchovli ekanligidan, f funksiyaning o‘lchovli ekanligi kelib chiqadi. 2.2.10. (Yegorov teoremasi). E chekli o‘lchovli to‘p- lam, {f n (x)} o‘lchovli funksiyalar ketma-ketligi E da f (x) funksiyaga deyarli yaqinlashadi. U holda ixtiyoriy δ > 0 soni uchun E δ ⊂ E o‘lchovli to‘plam mavjud bo‘lib, 1) µ(E \ E δ ) < δ; 2) E δ to‘plamda {f n (x)} ketma-ketlik f (x) funksiyaga tekis yaqinlashadi. Yechimi. 2.2.9-misolga ko‘ra f (x) o‘lchovli funksiyadir. Har bir n, m ∈ N uchun E m n = \ i≥n {x : |f i (x) − f (x)| < 1 m } va E m = [ n≥1 E m n bo‘lsin. Ravshanki, E m 1 ⊆ E m 2 ⊆ · · · ⊆ E m n ⊆ · · · . 2.1.7-misolga asosan, har bir m va har bir δ > 0 uchun n 0 (m) nomeri topilib, µ(E m \ E m n 0 (m) ) < δ 2 m . § 2.2. O‘lchovli funksiyalar 51 Endi E δ = ∞ \ m=1 E m n 0 (m) to‘plami uchun 1), 2) shartlar bajarilishini ko‘rsatamiz. Avval µ(E \ E m ) = 0 ekanligini tekshiraylik. x 0 ∈ E \ E m bo‘lsin. U holda yetarlicha katta i lar uchun |f i (x 0 ) − f (x 0 )| ≥ 1 m , ya’ni bu nuqtada f n (x) ketma-ketlik f (x) ga yaqinlashmaydi. {f n (x)} ketma-ketlik E da f (x) funksiyaga deyarli yaqinlashganligidan, µ(E \ E m ) = 0. Bundan µ(E \ E m n 0 (m) ) = µ(E m \ E m n 0 (m) ) < δ 2 m . Demak, µ(E \ E δ ) = µ à E \ ∞ \ m=1 E m n 0 (m) ! = µ à ∞ [ m=1 E \ E m n 0 (m) ! ≤ ≤ ∞ X m=1 µ(E \ E m n 0 (m) ) < ∞ X m=1 δ 2 m = δ, ya’ni µ(E \ E δ ) < δ. Endi E δ to‘plamda {f n (x)} ketma-ketlik f (x) funksiyaga tekis yaqin- lashishini ko‘rsatamiz. x ∈ E δ bo‘lsin. U holda har bir m uchun i > n 0 (m) bo‘lganda, |f i (x) − f (x)| < 1 m , bu tekis yaqinlashishni anglatadi. 2.2.11. (Lebeg teoremasi). E chekli o‘lchovli to‘plam. Agar {f n (x)} o‘lchovli funksiyalar ketma-ketligi E da f (x) funksiyaga deyarli yaqinlashsa, u holda bu ketma-ketlik f (x) ga o‘lchov bo‘yicha ham yaqinlashadi. Yechimi. Aytaylik, A = {x ∈ E : f n (x) → f (x)} va E = A \ B bo‘lsin. U holda {f n (x)} ketma-ketlik E da f (x) funksiyaga deyarli yaqinlashgani uchun µ(B) = 0. Har bir ε > 0 soni uchun R n (ε) = ∞ [ k=n E(|f k − f | ≥ ε), M = ∞ \ n=1 R n (ε) 52 II. O‘lchovlar nazariyasi elementlari deylik. M ⊆ B ekanligini ko‘rsatamiz. x / ∈ B bo‘lsin. U holda x ∈ A, ya’ni f n (x) → f (x). Bundan yetarlicha katta k lar uchun |f k (x) − f (x)| < ε, ya’ni x / ∈ R n (ε), va bundan x / ∈ M. Demak, M = ∞ \ n=1 R n (ε) ⊂ B. Bundan µ(M) = 0. Endi R 1 (ε) ⊃ R 2 (ε) ⊃ · · · dan lim n→∞ µ(R n (ε)) = µ(M ) = 0. Demak, lim n→∞ µ(E(|f n − f | ≥ ε)) = 0, ya’ni f n (x) ketma-ketlik f (x) ga o‘lchov bo‘yicha yaqinlashadi. 2.2.12. Har bir n ∈ N uchun f n (x) = e −|x−n| , x ∈ R bo‘lsin. {f n (x)} funksional ketma-ketligi nol funksiyasiga de- yarli yaqinlashuvchi bo‘lib, o‘lchov bo‘yicha yaqinlashuvchi emasligini ko‘rsating. Yechimi. Har bir x ∈ R uchun lim n→∞ f n (x) = lim n→∞ e −|x−n| = 0 bo‘lganligidan, f n d −→ 0. Endi 0 < ε < 1 bo‘lsin. U holda {x ∈ R : |f n (x) − 0| ≥ ε} = {x ∈ R : |e −|x−n| | ≥ ε} = = {x ∈ R : e |x−n| ≤ ε −1 } = {x ∈ R : |x − n| ≤ ln ε −1 } = = {x ∈ R : n + ln ε ≤ x ≤ n − ln ε} = (n + ln ε; n − ln ε), ya’ni {x ∈ R : |f n (x) − 0| ≥ ε} = (n + ln ε; n − ln ε). Bundan µ{x ∈ R : |f n (x)| ≥ ε} = [n − ln ε] − [n + ln ε] = −2 ln ε. § 2.2. O‘lchovli funksiyalar 53 Demak, lim n→∞ µ{x ∈ R : |f n (t)| ≥ ε} = −2 ln ε 6= 0. Bundan f n µ −→ 0 o‘rinli emas. 2.2.13. f n : R → R funksiya f n (x) = cos n πx, x ∈ R kabi aniqlangan bo‘lsa, u holda {f n (x)} funksional ketma- ketlikning nol funksiyasiga deyarli yaqinlashishini ko‘rsating. Yechimi. Haqiqiy a ∈ R soni uchun lim n→∞ a n = 1, agar a = 1, 0, agar |a| < 1, mavjud emas, agar a = −1 ekanligidan, lim n→∞ cos n πx = 1, agar x = 2k, k ∈ Z, 0, agar x ∈ R \ {k : k ∈ Z}, mavjud emas, agar x = 2k + 1, k ∈ Z kelib chiqadi. Demak, {x ∈ R : lim n→∞ cos n πx 6= 0} = Z. Z sanoqli to‘plam ekanligidan, uning Lebeg o‘lchovi nolga teng. Bun- dan {f n (x)} funksional ketma-ketlikning nol funksiyasiga deyarli yaqin- lashishadi. 2.2.14. f n : R → R, n ∈ N funksiyasi f n (x) = χ ( √ n, √ n+1) (x) formula bilan aniqlangan bo‘lsa, {f n } ketma-ketligi nol funksiyaga o‘lchov bo‘yicha yaqinlashishini ko‘rsating. Yechimi. Ta’rif bo‘yicha ∀ ε > 0 uchun lim n→∞ µ({x ∈ R : |f n (x)| ≥ ε}) = 0 (2.5) ekanligini ko‘rsatish yetarli. 0 < ε < 1 bo‘lsin. A n (ε) = {x ∈ R : |χ ( √ n, √ n+1) (x)| ≥ ε} to‘plamni aniqlaymiz. Bu to‘plam A n (ε) = ( √ n, √ n + 1) ga teng. Bun- dan µ(A n (ε)) = µ(( √ n, √ n + 1)) = √ n + 1 − √ n. 54 II. O‘lchovlar nazariyasi elementlari Endi n → ∞ da √ n + 1 − √ n = 1 √ n + 1 + √ n → 0 ekanligidan, µ(A n (ε)) → 0. 2.2.15. Quyidagi f : R → R funksiyasining o‘lchovli ekan- ligini ko‘rsating. f (x) = ∞ X n=1 cos nx 3 p n 4 + [x] 4 , x ∈ R Yechimi. Dastlab cos nx va 3 p n 4 + [x] 4 funksiyalari R da uzluk- siz ekanligini aytib o‘taylik. Bu funksiyalarning uzluksizligidan 2.2.5- misolga ko‘ra ularning o‘lchovli ekanligi kelib chiqadi. 2.2.2-misoldan o‘lchovli funksiyalarning nisbati o‘lchovli ekanligidan, cos nx 3 p n 4 + [x] 4 funksional ketma -ketlikning har bir hadi o‘lchovli. Quyidagi baholash- larni ko‘rib o‘taylik: | cos nx| ≤ 1, 3 p n 4 + [x] 4 ≤ 3 √ n 4 = n 4/3 . Endi ∞ X n=1 n −4/3 sonli qatori yaqinlashuvchi ekanligidan, ∞ X n=1 cos nx 3 p n 4 + [x] 4 qatorining tekis yaqinlashuvchi ekanligi kelib chiqadi. 2.2.9-misoldan o‘lchovli funksiyalar ketma-ketligining limit funksiyasi ham o‘lchovli bo‘lishidan f (x) funksiyasi o‘lchovli bo‘ladi. 2.2.16. f (x, y) = sign cos π(x 2 + y 2 ), (x, y) ∈ R 2 funksiyasi R 2 da o‘lchovli ekanligini isbotlang. Yechimi. signx funksiyasi ta’rifiga ko‘ra signx = 1, agar x > 0, 0, agar x = 0, −1, agar x < 0. § 2.2. O‘lchovli funksiyalar 55 Demak, sign cos π(x 2 + y 2 ) oddiy funksiya bo‘lib, u 1, 0, −1 qiymatlarni mos ravishda quyidagi to‘plamlarda qabul qiladi: cos π(x 2 + y 2 ) > 0, cos π(x 2 + y 2 ) = 0, cos π(x 2 + y 2 ) < 0. Demak, funksiya 1 qiymatni A 1 = ∞ [ k=0 ½ (x, y) ∈ R 2 : 2k − 1 2 < x 2 + y 2 < 2k + 1 2 ¾ Download 1.55 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling