Kudaybergenov k. K. Funksional analizdan misol va masalalar
Download 1.55 Mb. Pdf ko'rish
|
E
k ) = 0 bo‘ladi. Bundan Z E f (x) dµ = lim λ→0 n−1 X k=0 µ(E k ) = 0. 2.3.6. Agar f ∼ g bo‘lsa, u holda R E f (x) dµ(x) = R E g(x) dµ(x) ekanligini ko‘rsating. Yechimi. E 1 = {x ∈ E : f (x) 6= g(x)} bo‘lsin. U holda f ∼ g bo‘lganligidan, µ(E 1 ) = 0 va f (x) = g(x), x ∈ E \ E 1 o‘rinlidir. 2.3.5-misoldan R E 1 f (x) dµ(x) = R E 1 g(x) dµ(x) = 0. Bundan Z E f (x) dµ(x) = Z E\E 1 f (x) dµ(x) + Z E 1 f (x) dµ(x) = = Z E\E 1 g(x) dµ(x) + Z E 1 g(x) dµ(x) = Z E g(x) dµ(x). 2.3.7. Agar f funksiya [a, b] oraliqda Riman ma’nosida integrallanuvchi bo‘lsa, u holda uning uzulish nuqtalari to‘plami D nol o‘lchoviga ega. Yechimi. f funksiya [a, b] oraliqda Riman ma’nosida integrallanuv- chi bo‘lganligidan, u chegaralangandir. Har bir k ∈ N uchun D k = {x ∈ [a, b] : ω(x) ≥ 1 k } deylik. U holda D 1 ⊂ D 2 ⊂ · · · ⊂ D k ⊂ · · · . D = S k≥1 D k bu f ning uzulish nuqtalari to‘plamidir. Ixtiyoriy ε > 0 sonini olamiz. Quyidagi shartlarni qanoatlantiruvchi a = x 0 < x 1 < · · · < x n = b nuqtalarni olaylik: m i = inf x i−1 i f (x), M i = sup x i−1 i f (x), 64 II. O‘lchovlar nazariyasi elementlari Darbu yig‘indilari s = n−1 X i=0 m i (x i+1 − x i ), S = n−1 X i=0 M i (x i+1 − x i ), va S − s < ε. F = {i ∈ 0, n − 1 : M i − m i ≥ 1/k} bo‘lsin. U holda D k ⊂ [ j∈F [x j−1 , x j ], bundan µ(D k ) ≤ X j∈F (x j − x j−1 ). Endi S − s = n−1 X i=0 (M i − m i )(x i+1 − x i ) ≥ ≥ X j∈F (M i − m i )(x i+1 − x i ) ≥ X j∈F 1 k (x i+1 − x i ) ≥ 1 k µ(D k ). S − s < ε dan µ(D k ) ≤ εk. ε ning ixtiyoriyligidan, µ(D k ) = 0 kelib chiqadi. U holda µ(D) ≤ P k≥1 µ(D k ) = 0, ya’ni µ(D) = 0. 2.3.8. Agar f funksiya [a, b] oraliqda Riman ma’nosida in- tegrallanuvchi bo‘lsa, u holda f funksiya [a, b] oraliqda Lebeg ma’nosida ham integrallanuvchi bo‘ladi va (L) b Z a f (x) dµ(x) = (R) b Z a f (x) dx. Yechimi. f funksiya [a, b] oraliqda Riman ma’nosida integrallanuv- chi bo‘lganligidan, u chegaralangandir va uzulish nuqtalari to‘plami D uchun, 2.3.7-misolga ko‘ra µ(D) = 0. Nol o‘lchovli to‘plamda ixtiyoriy funksiya o‘lchovli ekanligidan, f ning E = [a, b] \ D to‘plamda o‘lchovli ekanligini ko‘rsatamiz. c ∈ R sonini olamiz. x ∈ E(f > c), ya’ni f (x) > c bo‘lsin. ε x = c − f (x) deylik. E to‘plamda f uzluksizligidan shunday δ x > 0 topilib, x 0 ∈ E, |x − x 0 | < δ x uchun |f (x) − f (x 0 )| < ε x o‘rinlidir. Bundan f (x 0 ) < f (x) + ε x = c, ya’ni f (x 0 ) < c. G = [ {(x − δ x , x + δ x ) : x ∈ E(f > c)} § 2.3. Lebeg integrali 65 ochiq to‘plamdir, Demak, o‘lchovli va bundan E ∩ G o‘lchovlidir. E(f > c) = E ∩ G ekanligini ko‘rsatamiz. Haqiqatan, x ∈ E(f > c) bo‘lsa, u holda x ∈ E va f (x) > c. Bundan x ∈ (x − δ x , x + δ x ) ⊂ G, ya’ni x ∈ E ∩ G. Aksincha, x ∈ E ∩ G bo‘lsin. U holda x ∈ E va biror x 0 ∈ E(f > c) uchun x ∈ (x 0 − δ x , x 0 + δ x ). Bundan f (x) > c, ya’ni x ∈ E(f > c). Demak, E(f > c) o‘lchovli to‘plam. f chegaralangan va o‘lchovli ekanligidan, u Lebeg ma’nosida integrallanuvchidir. Endi integrallarning tengligini ko‘rsatamiz. [a, b] oraliqni [x i−1 , x i ] oraliqlarga bo‘lamiz va har bir oraliqda 2.3.1-misolga asosan, Lebeg integralini baholaymiz: m i ∆ i ≤ (L) x i Z x i−1 f (x) dµ(x) ≤ M i ∆ i . Barcha i lar bo‘yicha yig‘indi olsak, u holda s ≤ (L) b Z a f (x) dµ(x) ≤ S. λ = max ∆ i → 0 da s va S Darbu yig‘indilari Riman integraliga intiladi. Demak, (L) b Z a f (x) dµ(x) = (R) b Z a f (x) dx. 2.3.9. µ to‘g‘ri chiziqdagi Lebeg o‘lchovi bo‘lsin. Q ra- tsional sonlar to‘plami bo‘lsa, u holda Z R χ Q (x) dµ(x) integralni hisoblang. Yechimi. Lebeg integrali additivligidan, Z R χ Q (x)dµ(x) = Z Q χ Q (x)dµ(x) + Z R\Q χ Q (x)dµ(x) = = Z Q 1 · dµ(x) + Z R\Q 0 · dµ(x) = 1 · µ(Q) = 1 · 0 = 0, ya’ni R R χ Q (x)dµ(x) = 0. 66 II. O‘lchovlar nazariyasi elementlari 2.3.10. Agar f (x) = (−1) [x] va A = [−3, 2) bo‘lsa, u holda Z A f (x) dµ(x), Z A |f (x)| dµ(x), Z A f + (x) dµ(x), Z A f − (x) dµ(x) integrallarni hisoblang. Yechimi. [−3, 2) oraliqni [−3, 2) = [−3, −2) ∪ [−2, −1) ∪ [−1, 0) ∪ [0, 1) ∪ [1, 2) = 1 [ k=−3 [k, k + 1) ko‘rinishda yozsak, u holda har bir x ∈ [k, k + 1), k ∈ −3, 1 uchun f (x) = (−1) k , ya’ni f (x) = 1 X k=−3 (−1) k χ [k, k+1) (x) ko‘rinishdagi oddiy funksiya ekanligi ko‘rinadi. Lebeg integrali ta’rifidan, Z A f (x) dµ(x) = 1 X k=−3 (−1) k µ([k, k + 1)) = 1 X k=−3 (−1) k [(k + 1) − k] = = 1 X k=−3 (−1) k = −1 + 1 − 1 + 1 − 1 = −1, ya’ni R A f (x) dµ(x) = −1. Z A |f (x)|dµ(x) = 1 X k=−3 |(−1) k |µ([k, k + 1)) = 1 X k=−3 1 = 5, ya’ni R A |f (x)|dµ(x) = 5. Endi f + (x) = |f (x)| + f (x) 2 va f − (x) = |f (x)| − f (x) 2 tengliklaridan Z A f + (x) dµ(x) = 1 2 Ã Z A |f (x)| dµ(t) + Z A f (t) dµ(x) ! = 1 2 (5 − 1) = 2 § 2.3. Lebeg integrali 67 va Z A f − (x) dµ(x) = 1 2 Ã Z A |f (x)| dµ(x) − Z A f (x) dµ(x) ! = 1 2 (5 + 1) = 3. 2.3.11. f (x) funksiya f (x) = ½ 2 x , agar x ∈ R \ Q, sin x, agar x ∈ Q kabi aniqlangan. Bu funksiya [0, 1] segmentida Riman ma’nosida integrallanuvchimi? Lebeg ma’nosidachi? Agar integrallanuvchi bo‘lsa uning integralini hisoblang. Yechimi. Bu funksiya Riman ma’nosida integrallanuvchi emas. Ay- taylik, {4x k , k = 1, n} – [0, 1] segmentning biror bo‘linmasi bo‘lsin. Agar ξ k ∈ 4x k sonlar ratsional bo‘lsa, u holda Darbu yig‘indisi n X k=1 f (ξ k )4x k = n X k=1 sin(ξ k )4x k . Bu holda Darbu yig‘indilari 1 R 0 sin(x) dx = − cos 1 − 1 soniga yaqin- lashadi. Endi ξ k ∈ 4x k sonlar irratsional bo‘lsa, u holda Darbu yig‘indisi n X k=1 f (ξ k )4x k = n X k=1 2 ξ k 4x k . Bu holda Darbu yig‘indilari 1 R 0 2 x dx = 1 ln 2 soniga yaqinlashadi. − cos 1 − 1 6= 1 ln 2 bo‘lganligidan, f (x) funksiya Riman ma’nosida integrallanuvchi emas. Endi A 1 orqali [0, 1] to‘plamida joylashgan barcha irratsional son- lar to‘plamini, A 2 orqali esa shu segmentdagi barcha ratsional sonlar to‘plamini belgilaymiz, ya’ni A = [0, 1] va A = A 1 ∪ A 2 . Ratsional sonlar to‘plami sanoqli bo‘lganligidan, uning o‘lchovi 0 ga teng, ya’ni µ(A 2 ) = 0. U holda funksiyaning Lebeg integrali Z A f (x)dµ = Z A 1 2 x dµ + Z A 2 sin xdµ = 1 Z 0 2 x dx = 1/ ln 2. Demak, funksiya Lebeg ma’nosida integrallanuvchi. 68 II. O‘lchovlar nazariyasi elementlari 2.3.12. Agar f (x) funksiya f (x) = 1 √ x , agar x ∈ R \ Q, 1 x − 1, agar x ∈ Q. ko‘rinishda berilgan bo‘lsa, R [0,1] f (x)dµ ni hisoblang, bu yerda µ haqiqiy sonlar to‘plamidagi Lebeg o‘lchovi. Yechimi. f (x) funksiyasi R da deyarli barcha joyda g(x) = 1 √ x funksiyasiga ekvivalent. U holda Lebeg integralining hossasiga ko‘ra Z [0,1] f (x)dµ = Z [0,1] g(x)dµ = 1 Z 0 1 √ x dx = 2. 2.3.13. Tengsizlikni isbotlang. 2 4 √ e ≤ Z [−1,1] e x 2 +x χ R\Q (x) dµ ≤ 2e 2 , bu yerda µ haqiqiy sonlar to‘plamidagi Lebeg o‘lchovi. Yechimi. Dastlab R ning deyarli hamma joyida χ R\Q (x) = 1 ekan- ligini aytib o‘taylik. Shuning uchun 2 4 √ e ≤ Z [−1,1] e x 2 +x dµ ≤ 2e 2 tengsizligini isbotlash kifoya. [−1, 1] oralig‘ida e −1/4 ≤ e x 2 +x ≤ e 2 ekanligi ravshan. A = [−1, 1] to‘plamining o‘lchovi µ(A) = 1 − (−1) = 2 ekanligidan, va 2.3.1- misoldan 2 4 √ e ≤ Z [−1,1] e x 2 +x dµ ≤ 2e 2 munosabatiga ega bo‘lamiz. 2.3.14. A = (0, 1] toplamida f funksiya berilgan bo‘lib, u A k = ³ 1 k + 1, 1 k i yarim intervalida (−1) k k α , k ∈ N qiymatini qabul qilsin. α ning qanday qiymatlarida bu funksiya (0; 1] kesmada Lebeg ma’nosida integrallanuvchi bo‘ladi? Yechimi. f funksiya oddiy funksiya bo‘lib, u sanoqli (−1) k k α , k ∈ N qiymatlarini qabul qiladi. A k to‘plamlari o‘lchovli bo‘lgani uchun f (x) § 2.3. Lebeg integrali 69 funksiyasi ham o‘lchovli bo‘ladi. Demak, ∞ X k=1 (−1) k k α µ(A k ) qatori yaqinlashuvchi bo‘lsa, f (x) funksiyasi A da integrallanuvchi bo‘ladi. Endi ∞ X k=1 (−1) k k α µ(A k ) = ∞ X k=1 (−1) k k α µ 1 k − 1 k + 1 ¶ = ∞ X k=1 (−1) k k α 1 k(k + 1) = ∞ X k=1 (−1) k k α+1 (k + 1) ekanligidan, qator α > −1 bo‘lgandagina yaqinlashuvchi bo‘ladi. 2.3.15. Hisoblang: lim n→∞ Z R n sin |x| n (1 + x 4 ) −1 dµ. Yechimi. Har bir n ∈ N uchun f n (x) = n sin |x| n (1 + x 4 ) −1 funksiyani qaraylik. Ixtiyoriy x ∈ R uchun lim n→∞ f n (x) = lim n→∞ n sin |x| n 1 + x 4 = |x| 1 + x 4 = f (x). Bundan tashqari ixtiyoriy x ∈ R uchun |f n (x)| ≤ |x| 1 + x 4 = g(x). Nomanfiy g(x) funksiya R da integrallanuvchi. Bundan f n ham R da Lebeg ma’nosida integrallanuvchi va lim n→∞ Z R n sin |x| n (1 + x 4 ) −1 dµ = Z R |x| 1 + x 4 dµ = arctgx 2 ¯ ¯ +∞ 0 = π 2 . 2.3.16. Aytaylik, {f n (x)} funksiya A = [0, 1] da o‘lchovli, nomanfiy, chegaralangan funksiyalar ketma-ketligi uchun lim n→∞ R A f n (x)dµ → 0 bo‘lsin. U holda A to‘plamida lim n→∞ f n (x) → 0 ekanligi kelib chiqadimi? Yechimi. Umuman aytganda, kelib chiqmaydi. Buni quyidagi mi- soldan ko‘rsa bo‘ladi. 70 II. O‘lchovlar nazariyasi elementlari Ixtiyoriy natural n soni yagona ravishda n = 2 k + i, k = 0, 1, 2, . . . , ; 0 ≤ i < 2 k−1 shaklda yozilishini eslatib o‘taylik. Endi shunday {f n (x)} ketma- ketligini olaylik, ixtiyoriy n = 2 k + i uchun f n (x) = ½ 1, agar x ∈ [ 1 2 k+1 , 1 2 k ], 0, agar x / ∈ [ 1 2 k+1 , 1 2 k ]. U holda 1 R 0 f n (x)dx = 1 2 k+1 . n → ∞ da k ham cheksizlikka intilganidan, lim n→∞ 1 Z 0 f n (x)dx = 0. Lekin {f n (x)} ketma-ketligi A = [0, 1] to‘plamining hech bir nuqtasida nolga intilmaydi. 2.3.17. R (0,1) f (x)dµ Lebeg integralini hisoblang, bunda f (x) = ( 1 x 2 , agar x ∈ (0, 1) \ Q, 6x + 7, agar x ∈ (0, 1) ∩ Q. Yechimi. g(x) = 1 x 2 funksiyasini qaraymiz. Funksiya aniqlanishiga ko‘ra f (x) ∼ g(x). U holda Z (0,1) f (x) dµ = Z (0,1) g(x) dµ bo‘ladi. Endi g(x) funksiyasining integralini hisoblaymiz. g(x) funksiya (0, 1) da musbat va chegaralanmagan. g(x) funksiyasi orqali quyidagi funksiyalarni tuzamiz: [g(x)] n = ( n, agar 1 x 2 > n, 1 x 2 , agar 1 x 2 ≤ n ya’ni [g(x)] n = ( n, agar 0 < x < 1 √ n , 1 x 2 , agar 1 √ n ≤ x < 1. § 2.3. Lebeg integrali 71 [g(x)] n funksiyaning integralini hisoblaymiz. [g(x)] n funksiyasi (0, 1) da uzluksiz, u holda Riman ma’nosida integrallanuvchi: (L) Z (0,1) [g(x)] n dµ = (R) 1 √ n Z 0 n dx + (R) 1 Z 1 √ n 1 x 2 dx = 2 √ n − 1 Ta’rif bo‘yicha Z (0,1) g(x) dµ(x) = lim n→∞ (2 √ n − 1) = ∞. Demak, g(x) funksiya Lebeg ma’noda integrallanuvchi emas, bundan esa unga ekvivalent funksiya Download 1.55 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling