Kudaybergenov k. K. Funksional analizdan misol va masalalar
Download 1.55 Mb. Pdf ko'rish
|
x 6= y bo‘lganda sin
2 (x − y) = 0 bo‘lishi mumkin. 3.1.4. Agar haqiqiy sonlar orasida masofani ρ(x, y) = |x − y| ko‘rinishda aniqlasak, u holda bu oraliq metrika bo‘ladimi? Yechimi. Metrika bo‘ladi. Haqiqatan, 1) ρ(x, y) = |x − y| ≥ 0; ρ(x, y) = |x − y| = 0 ⇔ x − y = 0 ⇔ x = y; 2) ρ(x, y) = |x − y| = | − (y − x)| = | − 1||y − x| = |y − x| = ρ(y, x); 3) ρ(x, y) = |x−y| = |x−z+z−y| ≤ |x−z|+|z−y| = ρ(x, z)+ρ(z, y). 3.1.5. Agar haqiqiy sonlar orasidagi masofani ρ(x, y) = p |x − y| ko‘rinishda aniqlasak, u holda bu masofa metrika bo‘ladimi? Yechimi. Metrika bo‘ladi. 1) ρ(x, y) = p |x − y| ≥ 0 ρ(x, y) = p |x − y| = 0 ⇔ |x − y| = 0 ⇔ x − y = 0 ⇔ x = y; 2) ρ(x, y) = p |x − y| = p |y − x| = ρ(y, x); 3) Ixtiyoriy musbat a va b haqiqiy sonlar uchun √ a + b ≤ √ a + √ b tengsizligi o‘rinli bo‘lgani uchun ρ(x, y) = p |x − y| = p |x − z + z − y| ≤ p |x − z| + |z − y| ≤ ≤ p |x − z| + p |z − y| = ρ(x, z) + ρ(z, y). 3.1.6. [a, b] segmentda uzluksiz bo‘lgan barcha funksiyalar to‘plamida masofani ρ(ϕ, ψ) = v u u u t b Z a (ϕ(t) − ψ(t)) 2 dt ko‘rinishda aniqlasak, u holda bu masofa metrika bo‘ladimi? 80 III. Metrik fazolar Yechimi. Metrikaning 1) va 2) aksiomalari o‘rinli. 3) aksiomaning o‘rinli ekanligini ko‘rsatishda Koshi — Bunyakovskiy tengsizligining in- tegral shakli deb ataluvchi b Z a ϕ(t)ψ(t) dt ≤ v u u u t b Z a (ϕ(t)) 2 dt b Z a (ψ(t)) 2 dt tengsizlikdan foydalanamiz. Berilgan to‘plamda ixtiyoriy ϕ, ψ funksiyalar uchun ρ 2 (ϕ, ψ) = b Z a (ϕ(t) − ψ(t)) 2 dt = b Z a (ϕ(t) − f (t) + f (t) − ϕ(t)) 2 dt = = b Z a (ϕ(t)−f (t)) 2 dt+2 b Z a (ϕ(t)−f (t)(f (t)−ψ(t)) dt+ b Z a (f (t)−ψ(t)) 2 dt ≤ ≤ b Z a (ϕ(t) − f (t)) 2 dt + 2 v u u u t b Z a (ϕ(t) − f (t)) 2 dt b Z a (f (t) − ψ(t)) 2 dt+ + b Z a (f (t)−ψ(t)) 2 dt = v u u u t b Z a (ϕ(t) − f (t)) 2 dt + v u u u t b Z a (f (t) − ψ(t)) 2 dt 2 = = (ρ(ϕ, f ) + ρ(f, ψ)) 2 . Demak, ρ(ϕ, ψ) ≤ ρ(ϕ, f ) + ρ(f, ψ). 3.1.7. [a, b] segmentda uzluksiz bo‘lgan funksiyalarning bar- cha juftliklaridan iborat F [a, b] to‘plamida (f 1 , g 1 ) va (f 2 , g 2 ) juftliklari orasida masofani ρ((f 1 , g 1 )(f 2 , g 2 )) = sup t∈[a,b] (|f 1 (t) − f 2 (t)| + |g 1 (t) − g 2 (t)|) ko‘rinishda aniqlasak, u holda F [a, b] metrik fazo bo‘ladimi? Yechimi. Metrikaning birinchi va ikkinchi aksiomalari o‘rinli. Uch- inchi aksiomaning o‘rinli ekanligini ko‘rsatamiz: ρ((f 1 , g 1 ), (f 2 , g 2 )) = sup t∈[a,b] (|f 1 (t) − f 2 (t)| + |g 1 (t) − g 2 (t)|) ≤ § 3.1. Metrik fazolar 81 ≤ sup t∈[a,b] (|f 1 (t) − f 3 (t)| + |f 3 (t) − f 2 (t)| + |g 1 (t) − g 3 (t)| + |g 3 (t) − g 2 (t)|) ≤ ≤ sup t∈[a,b] (|f 1 (t)−f 3 (t)|+|g 1 (t)−g 3 (t)|)+ sup t∈[a,b] (|f 3 (t)−f 2 (t)|+|g 3 (t)−g 2 (t)|) = = ρ((f 1 , g 1 ), (f 3 , g 3 )) + ρ((f 3 , g 3 ), (f 2 , g 2 )). 3.1.8. X metrik fazo to‘la bo‘lishi uchun, bu fazoda ixti- yoriy ichma-ich joylashgan va radiuslari nolga intiluvchi yopiq sharlar ketma-ketligi bo‘sh bo‘lmagan kesishmaga ega bo‘lishi zarur va yetarli ekanligini isbotlang. Yechimi. Zarurligi. X to‘la metrik fazo va B 1 ⊃ . . . ⊃ B n ⊃ . . . ichma-ich joylashgan sharlar ketma-ketligi bo‘lsin. B n sharning radiusi va markazi mos ravishda r n va a n bo‘lsin. n → ∞ da r n → 0 bo‘lib, m > n bo‘lganda ρ(a n , a m ) < r n bo‘lgani uchun {a n } ketma-ketlik fundamental, u holda X ning to‘laligidan, uning yaqinlashuvchi ekanligi kelib chiqadi. lim n→∞ a n = a bo‘lsin, u holda a ∈ [B n ]. Shunday qilib, a har bir B n sharning urinish nuqtasi bo‘ladi. Bundan B n yopiq shar bo‘lganligi uchun a ∈ B n (n = 1, 2, . . .). Yetarliligi. X da ixtiyoriy {x n } fundamental ketma-ketlik berilgan bo‘lsin. U holda shunday n 1 nomer topilib, n ≥ n 1 tengsizligini qanoat- lantiruvchi barcha n lar uchun ρ(x n , x n 1 } < 12 tengsizligi o‘rinli bo‘ladi. Markazi x n 1 nuqtada bo‘lib, radiusi 1 ga teng yopiq sharni olib, bu sharni B 1 orqali belgilaylik. Endi shunday n 2 nomerni n ≥ n 2 teng- sizlikni qanoatlantiruvchi barcha n lar uchun ρ(x n , x n 2 ) < 1 2 2 teng- sizlik o‘rinlanadigan qilib tanlab olamiz. x n 2 nuqtani radiusi 1/2 ga teng sharning markazi qilib olamiz va bu sharni B 2 orqali belgilaymiz. Shu jarayonni davom ettirsak ichma-ich joylashgan B k yopiq sharlar ketma-ketligiga ega bo‘lamiz. Bunda B k sharning radiusi 1/2 k−1 ga teng bo‘ladi. Bu sharlar ketma-ketligi shartga muvofiq umumiy nuqtaga ega. Uni x orqali belgilaylik. Ushbu x nuqta {x n k } ketma-ketlikning limit nuqtasi bo‘ladi. Agar fundamental ketma-ketlik x nuqtaga yaqin- lashuvchi qismiy ketma-ketlikka ega bo‘lsa, u holda uning o‘zi ham x ga yaqinlashadi. 3.1.9. X to‘plamda metrikani ρ (x, y) = ½ 1, agar x 6= y, 0, agar x = y ko‘rinishda aniqlasak, u holda (X, ρ) to‘la metrik fazo bo‘ladimi? 82 III. Metrik fazolar Yechimi. X fazoda ixtiyoriy {x n } fundamental ketma-ketlik beril- gan bo‘lsin. U holda ixtiyoriy 0 < ε < 1 soni uchun, shunday n ε natural soni topilib, n, m ≥ n ε tengsizligini qanoatlantiruvchi barcha natural sonlar uchun ρ(x n , x m ) < ε tengsizligi o‘rinli. Bundan berilgan ketma-ketlikning n ε hadidan keyingi barcha hadlari o‘zaro teng bo‘ladi. Shuning uchun {x n } yaqinlashuvchi. Demak, (X, ρ) to‘la metrik fazo. 3.1.10. ` 1 metrik fazoning to‘la ekanligini isbotlang. Yechimi. ` 1 fazoda {x n } fundamental ketma-ketlik berilgan bo‘lsin, bunda x n = (x (n) 1 , x (n) 2 , . . . , x (n) k , . . .). Fundamental ketma-ketlikning ta’rifidan, ∀ ε > 0 uchun n ε natural soni topilib, n, m ≥ n ε tengsiz- liklarni qanoatlantiruvchi n, m natural sonlari ∞ X i=1 |x (n) i − x (m) i | < ε (3.1) tengsizlikni qanoatlantiradi. Ixtiyoriy j uchun |x (n) j − x (m) j | ≤ ∞ X i=1 |x (n) i − x (m) i | < ε bo‘lgani uchun, har bir j da {x (n) j } ∞ n=1 sonli ketma-ketlik fundamental, ya’ni yaqinlashuvchi. lim n→∞ x (n) j = a j bo‘lsin. a = (a 1 , a 2 , . . . , a n , . . .) ∈ ` 1 va lim n→∞ x n = a ekanligini ko‘rsatamiz. (3.1) tengsizlikdan ixtiyoriy k soni va n, m ≥ n ε natural sonlari uchun k X i=1 |x (n) i − x (m) i | < ε tengsizligining o‘rinli ekanligi kelib chiqadi. Bu tengsizlikda dastlab m → ∞ da, keyin k → ∞ da limitga o‘tib n ≥ n ε bo‘lganda ∞ X i=1 |x (n) i − a i | ≤ ε (3.2) tengsizligiga ega bo‘lamiz. |a i | ≤ |x (n) i − a i | + |x (n) i | bo‘lgani uchun (3.2) tengsizlikdan va ∞ P i=1 |x (n) i | qatorning yaqinlashuvchiligidan ∞ P i=1 |a i | qatorning yaqinlashuvchiligi kelib chiqadi, ya’ni a ∈ ` 1 . (3.2) tengsizlik- dan lim n→∞ x n = a ekanligi kelib chiqadi. 3.1.11. (Ber teoremasi). X to‘la metrik fazoni hech qa- yerda zich bo‘lmagan to‘plamlarning sanoqli sondagi birlash- masi ko‘rinishda ifodalash mumkin emas. Isbotlang. § 3.1. Metrik fazolar 83 Yechimi. Teskarisini faraz qilaylik, ya’ni X = ∞ ∪ n=1 M n bo‘lsin, bunda har bir M n hech qayerda zich emas. S 0 orqali radiusi 1 ga teng biror yopiq sharni belgilaylik. M 1 to‘plami hech qayerda zich bolmaganligidan, u S 0 to‘plamida ham zich emas. Shuning uchun radiusi 1 2 dan kichik S 1 yopiq shar topilib, S 1 ⊂ S 0 va S 1 ∩ M 1 = ∅ munosabatlar o‘rinli boladi. M 2 to‘plami S 1 to‘plamida zich bolmaganligidan S 1 to‘plamning ichida yotuvchi radiusi 1 3 dan kichik S 2 to‘plami topilib, S 2 ∩ M 2 = ∅ tengligi o‘rinli boladi va hokazo. Ushbu jarayonni davom ettirsak ichma-ich joylashgan va radiuslari n → ∞ bo‘lganda nolga intiluvchi {S n } yopiq sharlar ketma-ketligiga ega bo‘lamiz. Bunda S n ∩ M n = ∅ munosabati o‘rinlidir. 3.1.8-misolda ko‘rganimizdek ∞ T n=1 S n kesishmaga qandaydir x nuqta tegishli bo‘ladi. Bu nuqta M n to‘plamlarning birortasiga tegishli emas. Demak, x / ∈ S n M n , ya’ni X 6= S n M n ko‘rinishdagi ziddiyatga kelamiz. 3.1.12. Metrik fazoda ixtiyoriy sondagi yopiq to‘plam- larning kesishmasi yopiq to‘plam bo‘lishini isbotlang. Yechimi. F α , α ∈ I (I indekslar to‘plami) yopiq to‘plam bo‘lsin. F = \ α F α to‘plamning yopiq ekanligini ko‘rsatamiz. Aytaylik, x nuqta F to‘plamning urinish nuqtasi bo‘lsin. U holda bu nuqtaning ixtiyoriy B(x, ε) atrofida F to‘plamning kamida bitta elementi mavjuddir. F = T α F α bo‘lganligidan, B(x, ε) sharda har bir F α to‘plamning ham kamida bitta elementi mavjuddir. Bundan x har bir F α to‘plamning urinish nuqtasi bo‘ladi va F α to‘plamlar yopiq bo‘lgani uchun x ∈ F α . Demak, x ∈ F, ya’ni F yopiq to‘plam. 3.1.13. Metrik fazoda C(int(E)) = [CE] tengligi o‘rinli ekanligini isbotlang. Yechimi. Har bir x ∈ C(int(E)) nuqta uchun x / ∈ int(E) o‘rinlidir. Bundan x elementning ixtiyoriy atrofi E to‘plamida to‘liq yotmasligi kelib chiqadi. U holda bu atroflarning har birida C(E) to‘plamning kamida bitta elementi mavjud. Shuning uchun x ∈ [C(E)], ya’ni C(int(E)) ⊂ [CE]. int(E) ⊆ E bo‘lganligidan, [CE] ⊆ C(int(E)) munosabatning o‘rinli ekanligi kelib chiqadi. Demak, C(int(E)) = [CE]. 84 III. Metrik fazolar 3.1.14. ` 2 metrik fazoning to‘laligini isbotlang. Yechimi. ` 2 fazodan olingan {x n } fundamental ketma-ketlik beril- gan bo‘lsin, bunda x n = (x (n) 1 , x (n) 2 , . . . x (n) k , . . .). Fundamental ketma-ketlikning ta’rifidan, ixtiyoriy ε > 0 uchun shun- day n ε natural soni topilib, n, m ≥ n ε tengsizliklarni qanoatlantiruvchi n, m natural sonlari uchun ρ 2 (x n , x m ) = ∞ X k=1 |x (n) k − x (m) k | 2 < ε (3.3) tengsizlik o‘rinli. Bundan har bir i soni uchun |x (n) i − x (m) i | 2 ≤ ∞ X k=1 |x (n) k − x (m) k | 2 < ε, bo‘lganligidan, har bir i uchun {x (n) i } ∞ n=1 sonli ketma-ketlik funda- mental. Bundan u yaqinlashuvchi bo‘ladi. Bu ketma-ketlikning limi- tini a i bilan belgilab, a = (a 1 , a 2 , . . . , a i , . . .) elementni hosil qilamiz. Agar ∞ P i=1 |a i | 2 < ∞ va lim n→∞ ρ(x n , a) = 0 munosabatlarning o‘rinliligi ko‘rsatilsa, ` 2 fazoning to‘laligi isbot etilgan bo‘ladi. (3.3) tengsizlikni quyidagi ko‘rinishda yozamiz: ∞ X k=1 |x (n) k − x (m) k | 2 = p X k=1 |x (n) k − x (m) k | 2 + ∞ X k=p+1 |x (n) k − x (m) k | 2 < ε, bu yerda p ixtiyoriy natural son. Bundan ixtiyoriy p uchun p X k=1 |x (n) k − x (m) k | 2 < ε, yoki p bilan m ni tayinlab, n bo‘yicha limitga o‘tilsa, ushbu p X k=1 |a k − x (m) k | 2 < ε tengsizlik kelib chiqadi. Bu tengsizlik ixtiyoriy p uchun o‘rinli; shuning uchun bunda p bo‘yicha limitga o‘tish mumkin, u holda ∞ X k=1 |a k − x (m) k | 2 < ε. (3.4) § 3.1. Metrik fazolar 85 Bundan va ∞ P k=1 |x (n) k | 2 < ∞ munosabatdan quyidagi tengsizlik kelib chiqadi: ∞ X k=1 |a k | 2 < ∞. Demak, a = (a 1 , a 2 , . . . , a n , . . .) ∈ ` 2 . So‘ngra ε > 0 ixtiyoriy bo‘lganligi uchun (3.4) dan lim n→∞ ρ(x n , a) = 0. 3.1.15. m metrik fazoning to‘laligini isbotlang. Yechimi. m fazodan olingan {x n } ketma-ketlik fundamental bo‘lsin, bunda x n = (x (n) 1 , x (n) 2 , . . . x (n) k , . . .). x n ∈ m bo‘lganligi tufayli shunday c n ketma-ketligi mavjudki, uning uchun |x (n) k | ≤ c n (k = 1, 2, 3, ...) o‘rinli. Fundamental ketma-ketlikning ta’rifidan, ixtiyoriy ε > 0 uchun n ε natural soni topilib, n, m ≥ n ε tengsizliklarni qanoatlantiruvchi n, m natural sonlari uchun ρ(x n , x p ) = sup k |x (n) k − x (p) k | < ε tengsizlik o‘rinli. Bundan |x (n) k − x (p) k | < ε (3.5) munosabatning k ga nisbatan tekis bajarilishi kelib chiqadi. De- mak, ixtiyoriy k uchun {x (n) k } sonli ketma-ketlik fundamental va yaqinlashuvchi. Bu ketma-ketlikning limitini a k bilan belgilab, a = (a 1 , a 2 , . . . , a k , . . .) elementni hosil qilamiz. Endi ushbu a ∈ m va lim n→∞ ρ(x n , a) = 0 munosabatlarni isbotlaymiz. (3.5) da p ga nisbatan limitga o‘tilsa, barcha k lar uchun n > n ε bo‘lganda o‘rinli bo‘lgan |x (n) k − a k | ≤ ε (3.6) tengsizlik kelib chiqadi. Bundan |a k | ≤ |x ( Download 1.55 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling