Kukrakda krol usuli. Chalkancha krol usuli. Delfincha suzish

kullar xarakati. Aytaylik, kullar bilan suv ustida kilinayotgan xarakat tugadi, endi tugri uzatgan kullarni elka kengligida oldin panja, keyin bilak va elka suvga botiriladi. Suvga botgan tugri xolatdagi kullar oldinga va pastga xarakat boshlaydi. buni suzish texnikasida kulni suvga botirish va suzish boskichi deyiladi. Bu boskichdan keyin eshishning tayanch kismi boshlanadi. Bunda kullar tirsak va bilak-panja bugimlaridan bukila boshlaydi va pastga xarakatini davom ettiradi, panjalar suzuvchi xarakatlanayotgan tomonga perpendikulyar xolda yakinlashadi. Suv satxi bilan kullar oraligidagi burchak 30⁰ ga etganida bu boskich tugaydi. Endi eshishning asosiy kismi boshlanadi: kul xozir aytganimizdek, pastga va orkaga xarakatlana borib, tirsak bugimidan bukilishda davom etadi va taxminan 125⁰ etganda tortish kuchi eng chukkisiga chikadi, panjalar esa vertikal xolatga kelib xarakatini davom ettiradi. kullarni suvdan chikarish oson burilishi uchun eshishning asosiy kismini tugatish oldida panjalarni orkaga va biroz tepadan chetrokka olish lozim.
kullar suvdan olishda navbat bilan elkalarga, sung bilaklar va panjalarga keladi. Bunda kullar tirsak bugimidan xiyol bukiladi. Keyin kullarning suv ustidagi boshlanadi. Bunda ikkala kul deyarli chuzilgan xolatda, zurikmay, ammo tezlik bilan xarakatlanishi lozim. Panjalar kaft bilan suv tomonga karatiladi va fakat suvga kirish oldida bilak bilan birga pastga yunaltiriladi. Shu bilan delfincha suzishning bir tsikli tugaydi.
Nafas olish va chikarish. Ma’lumki, kullar bilan eshishning asosiy kismi bajarilayotgan vaktda elka kamari eng chukkiga kutarilgan payt buladi, bosh suvdan chikadi va nafas olinadi. Bu vaktda kullarni suv satxidan kutarib ishlashning birinchi yarmi tugaydi. Keyin bosh suyagi yuz tomon bilan tusha boshlaydi, kullar suv satxidan kutarib tushishi tugaydi. Sal utmay nafas chikariladi.
Oyoklar xarakati. Delfincha suzishning uziga xos tomoni oyoklarning bir vaktda yukoridan pastga va pastlash yukoriga tuxtovsiz xarakat kilishi va tananing faol ishtirok etishidir.
Tayyorlanish xarakati oyoklarni paydan yukoriga xarakatlantirish bilan boshlanadi. Buning uchun: oyoklar eng pastki nuktaga tushirilgan, tizzadan xiyol bukilgan, panja ichkariga bulishi kerak. Chanok-son bugimi tanaga nisbatan taxminan 155 burchak ostida bukilgan |son-korin burchagi|. Tana ustki kismigacha suvga botib turadi. Harakat oyoklarni chuzib yuborib, chanok-son bugimidan yozgan xolda belni xiyol bukishdan boshlanadi. Oyoklar to gorizontal xolatiga kelguncha tugri uzatgan vaziyatda yukoriga xarakatlanadi, sung tizza bugimida taxminan 130⁰ burchak ostida bukiladi. Bu paytda panjani ichkariga karatiladi, tizzalar esa bir-biridan 15-20 sm atrofida ajralib turadi. Shundan keyin ishchi xarakat boshlanadi-yukoridan pastga, ya’ni oyoklarni tizza va boldir-panja bugimlaridan yoza boshlanadi va shu paytning uzida chanok-son bugimidan xamda beldan yukoriga bukishga utiladi. Sung boldir va panjalar zuldik bilan pastga xarakat kiladi, bel va chanok suv yuziga yakinlasha boshlaydi. kachonki, oyoklar tizza bugimidan butunlay yozib yuborilganda ishchi xarakat tugagan xisoblanadi.
Har kanday sportcha suzishda xarakatlarning bir-biriga uygunlashuvi, monand kelishi shart bulganidek, delfincha suzish usulida xam oyok-kullar xarakati va ularga monand tana xarakati masofaning oxirigacha bir-biriga mos kelishi, bir-birini kuvvatlab borishi shart. Buning uchun kullar oldiga chuzilib suza boshlaganda bosh suvga botib turilish, oyoklar yukoridan pastga birinchi zarb bilan depsinishi va bu kullar suzishni tamomlayotganda tugallanishi kerak. Sung kullar eshishning tayanch kismi bilan asosiy kismining uchdan birini bajarayotganida eng yukori xolatni olishi lozim. kullar eshish kismining kolgan uchdan ikki kismini bajarayotganida oyoklar bilan ikkinchi zarb beriladi. kullar chanok ruparasidan utayotgan paytda esa oyoklar bilan zarb berish tugallanadi. kullar suvdan kutarilib, suv ustidan utayotgan va oyoklar suvga kiritgan paytda ikkinchi marta eng yukori xolatga utiladi. Shu bilan bir tsikl tugagan buladi |I min da 54-64 tsikl bajarish mumkin|. Mana, nima uchun delfincha suzishning bu usulini ikki zarbli delfincha suzish deyiladi. Bunda kullar bilan zur berib eshish ularni tirsak bugimidan chakkonlik bilan bukish, yozish va burishlar bilan amalga oshiriladi. Bularning xammasi kullar, elka kamari va tana mushaklar yordamida bajariladi. Suvni zarb bilan panjalar yordamida tepish, kullar yordamida suvni orkaga itarish bilan gavdani oldinga itkitish, nixoyatda bir-biriga monand tushishi kerak.

Brass usuli

Tarixi. Brass usulida suzish chindan xam eng kadimiydir. U shuning uchun xam kadimiyki, odam suvga u yoxud bu sabalarga kura tushar ekan, albatta brass usulida suzishning kandaydir elementlarini bajaradi, endigina suvga tushgan odam xam, suzishni urganishni maksad kilib olgan bola xam shartli ravishda brassdagi xarakat elementlarini bajaradi. Buning sababi mazkur suzish usulining oddiyligida, uning xayotga yakinligidadir. Hatto erda utiradigan bola ayrim vaktlarda oyoklarini ikki yoniga bukib brass xolatini oladi. Bejiz emaski, sport mutaxassislari brass usulini tugma suzish usuli deyishadi.
Brass usulida suzish sportda XVI-XVII asrlarda Evropada keng tarkalgan edi. Hatto nemis ukituvchisi Nikolay Vinema suzish sportida oid asari |"Vodolaz"|da brass usulini bayon kilar kan, uni kurbakaning suzishiga uxshatadi. Inglizlar bu usulni "kukrakda suzish" deb ta’riflaganlar. Frantsuzlar esa brasscha suzish deb nomlanganlar. Keyinchalik suzishning bu usuli fakat sport musobakalarida emas, balki xarbiy mashk sifatida xam keng yoyiladi va bora-bora kushinlarda uni urgatish: maxsus tayyorgarlikdan utish kabi jangovar mashklar katoridan urin oladi.
Brass usuli kanchalik keng tarkalgan bulishiga karamay, u olimpiada uyinlaridagi musobakalarga kup vaktgacha kiritilmay keldi. Fakat 1908 yili Londonda bulib utgan IV Olimpiadada mustakil sport turi sifatida uyinga kiritildi.
Ma’lumki, brass usulida suzishning tezligi past bulgan. Hozir xam nisbatan shunday. usha paytlarda nemis suzuvchisi Rademaxer tezlikni oshirish uchun burilish va finish oldida kullarni xavoda kutarib «uchish» xarakatlarini kushdi. 1928 yili Amsterdam |"Gollandiya"| da bulib utgan musobakalarda filippinlik T.Ildefonso suv ostida songacha suvni eshish xarakatlarini kiritdi. 1956 yildan Melburn |Avstraliya|dan bulgan XVI Olimpiada uyinida sovut suzuvchi sportchisi X.Yunichev 200 metrlik masofaga suzishda «Shungib brass» usulini kullab tezlikni yana xam oshirishga muyassar buldi. Ammo keyinchalik suvga shungib brasscha suzish man kilindi.
Yillar utib brass usulida suzishning texnikasi takomillashib boraverdi. Bir kator elementlar yangilandi, kushildi. Masalan, urushdan keyin gollandiyalik trener M.Braun uz shogirdi A.Xaan bilan birga izlanishda bulib, uziga xos yangilik kiritdi. Ular boshni suvdan kutarmagan xolda kullar bilan eshib, oyoklar suvni depsilayotgan vaktda panjalar yordamida suvni uziga tortish va shu paytda boshni kutarib nafas olishni kulladilar.
Xulosa
Xullas, brass usulida suzish ancha-takomillashtirildi. Bu usulning xayotda amaliy axamiyati xam kattadir. Masalan, chukayotganlarning kutkarishda, narsalarni olib utishda, zaruriyat takozo kilganida kiyim-bosh bilan suvga tushib suzishda bu usul juda kul keladi. Chunki asosiy itarish kuchi oyok bilan bajariladi, kullar esa biron boshka ishni bajarilishi, ya’ni, masalan, chukayotgan odamni ushlab suzish mumkin.
kullar xarakati. Dastlab kullar chuziladi va panjalar yoni bilan birlashtiriladi, kaftlar pastga karagan buladi. Sung kullar pastga va ikki yon tomonga kerilib xarakat kiladi. Shu vaktning uzida kaftlar tashkariga karatiladi va suzuvchi xarakatiga perpendikulyar kilib torta boshlaydi. kullar bilan suv satxi oraligidagi burchak taxminan 15-20⁰ ga etganida ishchi xarakat eng samarali xolatga kelgan buladi. Ya’ni kullar tirsak bugimidan xiyol bukilib orkaga-pastga va yon tomonga xarakat kilarkan, zarb bilan suvni panjalar yordamida orkaga itardi. Bunda ularning oxirgi xarakat nuktasi kullar vertikal xolatga etgan payti buladi. Shu bilan ishchi xarakat xam tugaydi. Endi tayyorlashning xarakati boshlanadi. Bunda kaftlar tana tomonga, ya’ni ichkariga burilar ekan, shu bilan bir vaktda kullar tirsak bugimidan taxminan 95-100⁰ ga bukiladi. Keyin ular bukilishda davom etib tirsak pastga tushadi, panjalar esa yukoriga kutarilib ular bilan bir chizikka etadi va oldinga chuzilib kukrak ostiga keladi. Shundan keyin kaftlar oldinga-orkaga, yukoriga xarakatlanib kullar tirsakdan yozib yuboriladi va dastlabki xolatga-ishchi xarakatiga tayyorgarlik kuradi. Shu bilan tayyorlanish xarakati xam tugaydi, ya’ni kullar bir xarakat tsikli bajargan buladi.
Nafas olish. Suzuvchi sportchi nafas olish uchun dastlab elka kamarini yukoriga kutarilish kerak. Bu xolat kullar bilan eshishni tugatish paytiga tugri keladi. Huddi shunda u ogiz ochib nafas oladi. Keyin yuzni suvga botirib bir ozdan keyin ogiz-burundan nafas chikaradi.
Nafas olish va chikarish musobaka oxiriga kadar bir maromda shu zaylda davom etishi lozim.
Oyoklar xarakati. Dastlabki xolatda oyokdan uzatib yuborilgan bir-biriga birlashtirilgan, oyoklar uchi xam chuzilib buladi. Harakat boshlanishi bilan ikkala oyok tizzadan va chanok-son bugimlardan bukiladi. Shu paytning uzida oyoklar tizzadan ikki yon tomonga elka kengligiga kiriladi va sal pastga tushiriladi, oyoklar panjasi esa |kafti| suv satxiga etar-etmas vaziyatda tanaga tomon xarakatlanadi va tashkariga buriladi. Shu xarakat oxirgi nuktasiga etganida tayyorlanish xarakati tugaydi. Bunda son bilan tana oraligidan burchak taxminan 125⁰ atrofida, son bilan boldir burchagida 45-50⁰ atrofida buladi. Bir suz bilan aytganda, tizzalar suv satxiga perpendikulyar xolatga kelgan buladi. Uni juda tez bajarish kerak. Aks xolda uning suzuvchi xarakatiga karshiligi yana xam ortib ketadi.
Ishchi xarakat oyoklarni birin ketin chanok-son bugimidan, tizzadan, tizzadan orkaga-yonga va sal pastga tomon zarb bilan yozishdan boshlanadi. Bunda eshish xarakatini va bor kuchni panjalar bilan boldirlarga berish kerak. Oyoklar uzatib, panjalar uchi chuzib yuborilganida ishchi xarakat tugab, tayyorlanish xarakatiga utiladi va x.k.
Brass usulida xam xuddi boshka suzish turlaridek xarakatlarning uygunlashuvi juda muxim omil xisoblanadi. Masalan, dastlabki boskichda, ya’ni kullar bilan oyoklar uzatilgan, bir-biriga biriktirilgan paytda ishchi xarakatini kullar bajaradi, oyoklar uzalganicha va bushashganrok xolatda turadi. kullar kukrakka kiritlgan paytda oyoklar yigiladi. kullar oldinga chuzilganda oyoklar zarb bilan suvni tepadi va gavda olga siljib ketadi. Shundan keyin tsikl kayta takrorlanadi.
Hozirgi vaktda brass usulida 100 va 200 metr masofaga suzish buyicha musobakalar utkaziladi. Kompleks suzishlarda 200-400 metrga suziladi. Mazkur suzish usulini rivojlantirish, takomillashtirish va yukori kursatkichlarga erishishda kuyidagi sportchi suzuvchilarining nomlari dunyoga tanilgan: S.Boychenko |Moskva|, L.Meshkov |Leningrad|, V.Minashkin |Leningrad|, G.Prozumenshikova |Sevachtopol|, Svetlana babanina |Tashkent|, M.Xrokin |Voronej|, Yu.Kis |Olmaota|, L.Belokon |Tashkent|, E.Vavilova |Toshkent|.

FOYDALANILGAN ADABIYoTLAR

1. O.A.Sobirova «Suzish» Toshkent, Ibn-Sino 1993 yil.
2. D.Kauselmen «Nauka o plavnie» FIS 1972 |ruscha|.
3. V.A.Parfonov «Plavanie» FIS 1981 yil.
4. O.A.Sobirova «Bolalar, suzishni urganing» Toshkent 1987 yil.
5. I.A.Butovich «Suzishni urganing» Uzdavnashr Toshkent 1962 yil.
6. A.Rixsieva, X.Turxodjaev «Sport meditsinasi asoslari» Toshkent 1985 yil.
7. I.Tangirov, A.N.Monusiy «Suzish» Toshkent, 1986 yil.