Kur’ân-ı Kerîm’in yedi harf üzere (‘alā sab‘ati a ḥruf) indirildiğini bildiren

Keywords: 
Harf/Ahruf, Readings, Mushaf, Multiformity.

---

SÖZLÜ KOMPOZİSYON, YAZILI KOMPOZİSYON
VE YEDİ HARF HADİSİ
331
Giriş
Kur’ân-ı Kerîm’in, Hz. Peygamber (s.a.v.) döneminden günümüze dek sa-
dakatle aktarılmış –önce sözlü sonra söz ile birlikte yazıyla- Allah’ın değişmez
kelamı olduğu; Kur’ân’ı Allah’ın kelamı olarak kabul etmenin inanç gereği
olduğu ve bir harfini dahi -bu bağlamda harfi alfabe harfi olarak çevirdik,
ancak ileride göreceğimiz gibi başka anlamları da vardır- inkâr edenin kâfir
addedileceği Müslümanlarca bilinmektedir. Kur’ân-ı Kerîm’in günümüzdeki
yazılı halinin halife Hz. Osman (r.a.) döneminden kalma olduğu; sonraları
resm-i Osmânî adını alan bu yazılı formun Hz. Osman (r.a.) tarafından oluş-
turularak muhtemel diğer yazılı formları bertaraf etmek üzere “resmî biçim”
niteliğinde İslam beldelerine gönderildiği de yine Müslümanlarca çok iyi bi-
linmektedir. Hz. Osman’ın (r.a.) icraatından önceki durum ise birçoğu tara-
fından çok iyi bilinmemektedir. Çok iyi bilinen başka bir husus da Kur’ân’ın
muteber yedi kıraati olmakla birlikte bunlardan sadece ‘Ā
ṣım’dan (Kufeli kârî)
rivayet edilen
Ḥafṣ, Nāfi‘den (Medineli kârî) rivayet edilen Verş ile Kālūn ve
nihayet çok yakın bir zaman öncesine kadar Ebū‘Amr’dan (Basralı kârî) rivayet
edilen Dūrī kıraatlerinin İslam dünyasında yaygın olarak kullanıldığıdır. Kı-
raat uzmanlarının sadece yedi kıraati değil, on ve kimi zaman on dört ve daha
fazla sayıdaki kıraati detaylarıyla birlikte çok iyi bilmeleri de gayet tabiidir.
Yedi kıraat, bütün Müslüman otoriteler tarafından mütevatir kabul edil-
miştir. Mütevatir, yalan uydurmak için bir araya gelmeleri mümkün olmayan
çok sayıdaki liyakatli bir grup râvînin Hz. Peygamberden (s.a.v.) itibaren yine
kendileri gibi ehil çok sayıda râvîden aktardıkları rivayet demektir
1
. Yediyi ona
tamamlayan üç kıraat de fakihlerin çoğu tarafından eşit derecede sahih, hatta
daha değerli -bazı durumlarda daha fazlası değilse- kabul edilmiştir. Öte taraf-
tan, uzun zamandan beri on kıraatten ziyade yedi kıraate aşina olan halk nez-
dinde onu tamamlayan üç kıraatin sıhhat derecesi çok iyi bilinmemektedir.
Kıraatleri on dörde tamamlayan dört kıraate gelince, isnatlarının ya da rivayet
zincirlerinin sağlam olmaması yahut mütevatir derecesine erişemeyecek sayıda
1 Örnek olarak Bkz. el-Bennā’ [= A
ḥ
mad Ibn Mu
ḥ
ammad al-Dimyā
ṭ
ī], It
ḥ
āfu fu
ḍ
alā’ al-
başar fī l-qırā’āt al-arba‘ ‘aşar (ed. ‘Alī Mu
ḥ
ammad al-
Ḍ
abbā‘; Beyrut, Dāru’n-Nadvati’l-
Cedīde, thz., orijinal baskı Kahire: Matba‘atu Abdulhamīd Hanefī, 1359 [1940]), s.
6-7. Kur’anın mütevatir tabiatı ve buna göre Kur’ân –bu bağlamda Osmāni resm- ve
mütevātir tir addedilmek için gerekli sayıya ulaşamamış neredeyse birkaç raviye dayanan
diğer kıraatler arasındaki farklar hakkında ayrıntılı tartışmalar için örnek olarak bkz. el-
Vanşarīsī, al-Mi‘yār al-mu‘rib va-l-cāmi‘ al-muğrib ‘an fatāvī ‘ulamā’ İfrīqiyya va-l-Andalus 
va-l-Mağrib (ed. Mu
ḥ
ammad
Ḥ
accī ve diğerleri; Beyrut,: Dāru’l-Ğarbi’l-İslāmī, 13 cilt,
1403/1983), xii. 68-162, bilhassa s. 148 vd.; İbnu’l-Cezerī, Kitāb al-naşr fī l-qirā’āt al-
‘aşr (ed. ‘Alī Mu
ḥ
ammad al-
Ḍ
abbā‘; Beyrut: Dāru’l-Fikr, thz.), i. 13; al-Kazarūnī,
Ḥ
āşiya,
el-Bey
ḍ
āvī’nin Anvār al-tanzīl va asrār al-ta’vīl isimli tefsirinin sayfa kenarında (Kahire:
Dāru’l-Kutubi’l-Arabiyyeti’l-Kubrā, 5 cilt, 1330 [1912]), ii. 64 (K. 4. 1 altında).

---

332
Yasin DUTTON - Çev. Nazife Nihal İNCE
olması gerekçesiyle bu kıraatler çoğunlukla şā
ẕẕ
, ya da standart dışı kıraatler
olarak kabul edilmiştir
2
.
Temellendirilmiş bu kıraatlere ilave olarak, ilgili literatür- bilhassa kıraat
ve tefsir (Kur’an açıklaması)- bir çok sahâbî ve/ veya tâbiīye hatta Hz. Pey-
gambere atfedilen başka kıraatlerin varlığına – çoğunlukla şā
ẕẕ
kabul edilen-
işaret eden referanslarla doludur; büyük hadis mecmualarında dağınık halde
bulunan kıraatler bunlardan bazılarıdır, bu referanslarda Kur’ânî vahyin farklı
okunuşlarının bulunduğuna dair daha genel tabiatlı kanıtlar bulmak müm-
kündür.
Bu makalede, Kur’ân kıraatinin varyantlarıyla ilgili geleneksel tabloyu gö-
zönünde bulunduracağız ve manzarayı özellikle kaynaklarda geniş yer tutan
Kur’ânın “yedi harfe göre” (anlamlarına ileride yer vereceğimiz) vahyedildiğini
bildiren hadisin ışığında izleyeceğiz. Bu tabloda Hz. Osman öncesi dönemde
yani Hz. Peygamber ve ilk iki halife döneminde geçerli olan kıraat varyantla-
rının sayısının sonraki döneme kıyasla oldukça fazla olduğu açıkça görünüyor.
Açıkça görünen diğer bir husus ise bu çokluktaki varyantlar, hiçbir şekilde bir
kayba, tutarsız bir metinin varlığına ya da birden fazla Kur’an olduğuna işaret
etmemiş, aksine çağdaş sözlü kompozisyon teorilerinin önerisine göre aslında
Kur’an’ın ‘çokbiçimli’ bir metin olduğunu göstermiştir, tıpkı normun yazılı-
dan ziyade sözlü olduğu bir toplumda ortaya çıkan bir metnin olması gerektiği
gibi. Gerçek şu ki kur’ān (okumak) sözcüğü böyle bir anlamı içinde barındırır,
yani kur’ān, ilâhî koruma altında olan orijinal kitāb’ın Hz. peygamberin dilin-
deki tezahürüdür, sonradan yine kitap formunda kaydedilmiş, daha doğrusu
kitap formunda toplanan bir dizi sayfalara (mu
ṣḥ
af) aktarılmıştır.