Kurs ishi mavzu: Boshlang’ich sinf o‘quvchilarning bilish faoliyatini tashkil etish metodikasi

O‘quvchilarning o‘qishini faollashtirishning didaktik asoslari 
O‘quvchilarning bilish faoliyatini faollashtirish. O‘qitish-tizimli ta’limga yerishishning eng zarur va ishonchli usulidir. Muhim ahamiyatni aks ettiruvchi pedagogik jarayondagi xususiyatlar (ikki tamonlama, shaxsning hartomonlama rivojlanishiga yo‘naltirish bir mazmunli va jarayonli tomon), o‘qitish shu vaqtning o‘zida o‘ziga xos sifatli farq qiladi. Qiyin va ko‘p qirrali, anglash o‘quvchining mavjud voqelikni maxsus tashkil qilingan jarayon bilan yoritish, pedagog tomonidan boshqaruvchi bilishning maxsus jarayoni boshqa narsa emas bu o‘qitishdir. O‘qituvchining aynan yo‘naltiruvchi vazifasi o‘quvchilarning bilimni to‘liqligicha o‘zlashtirishini ta’minlaydi, bilish va ko‘nikmalarini, aqliy kuchi va ijodiy qobiliyatini rivojlantiradi.
Bilish faoliyati-bu sezuvchanlik qabul qilishning birligi, nazariy fikrlash va amaliy faoliyat. U hayotning har bir qadamida uchraydi, faoliyatning barcha turida va o‘quvchilarning ijtimoiy o‘zaro munosabatida (ishlab chiqaruvchi va jamoaga foydali mehnat, bahosiga-mo‘ljal olish va tasviriy estetik faoliyat, muloqat) - o‘quv jarayonida fanga oid amaliy harakatlarni turli yo‘llar bilan bajarishda (tajriba o‘tkazish, konstruksiyalash, izlanuvchi masalalarni yechish va b.) namoyon bo‘ladi. O‘qitishda har doim muloqat bo‘ladi va ko‘rish faoliyati ko‘rinishida shakllanadi. O‘qitish, shu kabi har xil boshqa jarayon, xarakat bilan bog‘liq. U, qanday va butunlay pedagogik jarayon, vazifali tuzilishga ega, yo‘naltirilgan, va o‘qitish jarayonidagi harakat bitta o‘quv vazifa yechimidan boshqasiga o‘tadi, o‘quvchini bilish yo‘lida olga siljish: bilmaslikdan bilishga, to‘liq bo‘lmagan bilimdan ancha to‘liq va aniqga. O‘qitish ikkitomonlama jarayon hisoblanadi, pedagog va o‘quvchilar yaqindan o‘zaro munosabatda bo‘ladi.
O‘quvchilar munosabati odatda o‘qituvchilarning o‘qitish faolligi bilan xarakterlanadi, faollik (o‘qitish, o‘zlashtirish, mazmuni va b. shu kabi) darajasini aniqlaydi (jadallik, mustahkamlik). Faollik tizimidan quyidagi komponentlar ajralib chiqadi:
-o‘quv vazifalarini bajarishga tayyorgarlik;
-mustaqil faoliyatga intilish;
-vazifani bajarishga ongli ravishda tushinish;
-o‘qitishning tizimliligi;
-o‘zining shaxsiy darajasini ko‘tarishga intilish.
Faollik bilan bevosita bog‘lanadigan o‘quvchilarning o‘quv motivining yana bir zarur tomoni bu mustaqillik, ob’ektni aniqlash bilan bog‘liq, faoliyat vositasi, o‘qituvchilar yordamisiz o‘quvchilarning o‘zlari tomonidan amalga oshishi. Bilish faoliyati va mustaqil bo‘lish bir biridan ajralmasdir; faolroq o‘quvchilar, qoida kabi, ko‘proq mustaqil, o‘zida faollik yetishmovchi o‘quvchini boshqalarga bog‘liq va mustaqil bo‘lishidan mahrum qiladi.
O‘quvchilarning faolligini boshqarishni an’anaviy faollik deb ataydi. Faollashtirishning bosh maqsadi – o‘quvchilarning faolligini shakllantirish, o‘quv – tarbiyaviy jarayon suratini oshirish. Pedagogik amaliyotda bilish faoliyatini faollashtirishning turli yo‘llaridan foydalanishadi, ularning ichidan asosiylari – shakl, xilma – xilligi, usullar, o‘qitish vositalari, ularni o‘qitishini tanlash, vujudga kelgan vaziyatda o‘quvchilarni faollik va mustaqil bo‘lishiga olib keladi. Ko‘proq faollashtiruvchi effekt shunday vaziyatni beradiki, unda o‘quvchilarning o‘zlari bajarishi kerak bo‘lgan:
- o‘z fikrini himoya qilish;
- baxs va muzokarada qatnashish;
- o‘z o‘rtoqlari va o‘qituvchilariga savol berish;
- o‘rtoqlari javoblarini taqrizlash;
- o‘rtoqlarining javoblari va yozma ishlarini baholash;
- ortda qolgan o‘zlashtiruvchilar bilan ishalsh;
- ancha bo‘sh o‘zlashtiruvchilarga tushunarsiz joylarini tushuntirish;
- yecha oladigan masalalarni mustaqil tanlash;
- bilishga oid masalalarning yechimi mumkin bo‘lgan bir necha variantlarini topish;
-o‘zini tekshiruvchi vaziyatni yaratish, shaxsiy bilishini va amaliy harakatini tahlil qilish;
- ularga ma’lum bo‘lgan yechish usuli bilan bilishga oid masalalarni kompleks tadbiq qilish yo‘li bilan yechish.
Mustaqil o‘zlashtirish yangi texnalogiyalari shuni nazarda tutadiki, avvalambor ko‘proq o‘quvchining faollashuvini orttiradi deb tasdiqlash mumkin. O‘zining bor kuchi bilan yerishgan, katta bilish boyligiga ega bo‘ladi. Bundan shunday xulosa chiqarish mumkinki, o‘qitishning yutug‘i o‘quvchilarning mashqga munosabati bilan so‘ngi xulosada aniqlanadi, ularning bilishga intilishi, o‘zi anglagan va mustaqil ravishda bilimni o‘zlashtirish, ko‘nikma va malaka, ularning faolligi.