Kurs ishi Mavzu: Globallashuv sharoitida transmilliy korporatsiyalar Mundarija

Tashqi savdo imtiyozlari. Bu alohida bojxona-tarif rejimini kiritish (ekport-import bojlarini kamaytirish yoki bekor qilish) va tashqi savdo operatsiyalarini amalga oshirish tartibini soddalashtirish;
Soliq imtiyozlari. Bunda faoliyatning ma’lum ko‘rinishlari soliq imtiyozlari orqali rag‘batlantiriladi. Bu imtiyozlar soliq bazasi (daromad, mulk qiymati va h.k.), uning tarkibiy qismlari (amortizatsiya ajratmalari, ish haqiga xarajat, transport), soliq stavkalarining darajasi, soliqqa tortilishdan doimiy va vaqtinchalik ozod qilish masalalari;
Moliyaviy imtiyozlar. U o‘z ichiga turli shakldagi subsidiyalarni oladi. Ularga kommunal xizmatlarning arzonligi, er maydonlari va ishlab chiqarish binolari, ijara haqini kamaytirish, imtiyozli kreditlar berish kiradi;
Ma’muriy imtiyozlar. Korxonalarni ro‘yxatdan o‘tkazish va xorijiy fuqarolar kirib-chiqishini engillashtirish, shuningdek turli xizmatlar ko‘rsatish maqsadida ma’muriyat tomonidan maxsus hududlar ajratilishi.
Rivojlanayotgan davlatlardagi erkin iqtisodiy hududlar ham o‘ziga xos qator o‘xshashliklarga egadirlar. Birinchidan, bu davlatlarda eksport-ishlab chiqarish hududlari (EICHH) keng tarqalgan. YUqorida aytilganidek, EICHH tashkil qilishga qator iqtisodiy sabablar, avvalambor, eksport uchun sanoat tovarlari ishlab chiqarishni rivojlantirish, mamlakatga xorijiy kapital, ilgor fan va texnika, zamonaviy texnik axborotlar jalb qilish zaruriyati kabi sabablar turtki bo‘ladi. Ikkinchidan, erkin iqtisodiy hududlardagi xo‘jalik yuritish rejimi xorijiy ishbilarmonlar uchun erkinroq va imtiyozli bo‘ladi. Bu erkin iqtisodiy hududlar orasida xalqaro raqobatning kuchayishi bilan bog‘liqdir. Uchinchidan, erkin iqtisodiy hududlar faoliyati davomida ular faoliyatining tovar-sanoat diversifikatsiyasi ro‘y beradi. Zamonaviy ITI yangi va yuqori texnologiya ishlab chiqish bilan bog‘liq bo‘lgan ilmtalab ishlab chiqarish jamlangan erkin iqtisodiy hududlarni ilgor o‘rinlarga olib chiqadi.
2.4. Transmilliy korporatsiyalarning boshqaruv tizimi va xorijiy filiallari. Jahon iqtisodiyotida xalqaro kapitalni taqsimlash va qayta taqsimlashda xalqaro korporatsiyalarning o’rni.
Xalqaro korporatsiyalar faoliyati davomida iqtisodiyotda tadbirkorlik yaratiladi:
-ishlab chiqarish hajmi va ko'lami hisobiga mahsulot birligiga to'g'ri keladibelgilashni;-ishlab chiqarish samarali tashkil etish va hisobiga mehnat taqsimoti ixtisoslashuvniyanada chuqurlashtirish;
-tashkilot muhit o'zgarishiga tez moslashish;-ehtiyoj bo'linmalar orqali ular joylardagi bozorlar holatining vamahsulotga olingan talabning o' bo'lishiga tegishli ma'lumotlarni to'plash hamdatahlil etib borish;
-jahon bozoridagi talabning o'ziga muvofiq strategik ilovani amalga oshirish.Agar kompaniya jahon bozorlarida faoliyat yuritishning talablarini kompleks tarzdajahon bo'lsa, xalqaro korporatsiyalarning strategiyasi global haqida:
-kundalik va bozorlarning umumiyjahon holatini doimiy ravishda kuzatish;-o'ziga xos huquqchilarni va global huquq kurasida ishlash usullarini yaxshi bilishi;-o'z foydasiga umumjahon yoki yig'inviy ko'lamda amalga oshirishi;
-o'z foydasining ma'lum ilmiy tadqiqot ishlariga yo'qotilishi va yuqoritexnologiyalitarmoqlarda faoliyat ko'rsatishi;
-tez energiya, ishlab chiqarish, texnologiyayordam o'zyaratish yaratishi;-o'zining korxona va ishlab chiqarish filialilarini yagona xalqaro boshqaruvhaqidabirlashtirish va boshqa transmilliy korporatsiyaular bilan o'zaro yaqin aloqalar o'rnatishi.Hozirgi davrda xalqaro korporatsiyalar faoliyati hosilga xos bo'lganasosiy ishlab chiqarishqilishdan iborat:-jahon talabning o'z bozoridagi tezda mos tushadi;
-umumjahon global strategiyasi doirasida faoliyat ko'rsatib jahon bozoriningbarcha yuqoriqismlarga ta'sir o'tkazish imkoniga egaligi;-ishlab chiqarishni globalidan kengga ko'chirish;-xalqaro korporatsiyalar dunyoning barcha mamlakatlarida xalqaro ishlab chiqarishningglobal yarata olishganligi Transmilliy korparatsiyalarning jahon iqtisodiyoti glaballashuvidagi o'rni. Jahon xo'jaligida ro'y berayotgan iqtisodiy jarayonlarning ob'ektiv natijalariga ko'ra vujudgakelgan transmilliy korporatsiyalar o'ziga xos xususiyatga ega. Jahon iqtisodiyotida transmilliy korporatsiyalar xalqaro mehnat taqsimotining ishtiroki bo'lib, uning rivojlanishiga o'zhissasini qo'shib kelmoqda.Xorijiy boshqalar tomonidan shuni ko'rsatmoqdaki, transmilliy korporatsiyalar , transmilliy banklar, xalqaro savdo markazlari faoliyati doirasining kengayib borishi davlatlariiqtisodiy rivojlanishishida rol o'ynamoqda. Transmilliy korporatsiya deganda kasallikaktivlarga va xalqaro miqyosda iqtisodiyotning biror-bir-bir sohasiga kuchli ta'sir ko'rsatishmasalalarga ega bo'lgan ishlab chiqarish birlashmalari tushuniladi.
Qo’shma korxonalar faoliyati jarayonida odatda bir hamkor nisbatan kuchliroq bo’lib, kuchsizini yutib boradi. Lekin rasmiy xujjatlarda “yutib yuborish” emas, balki “firmalar qo’shilishi” ta’rifi qo’llaniladi, chunki bunday ibora kuchsiz firmalarning g’ururini kamsitishi mumkin. Bir qator maslahat beruvchi firmalarning fikriga ko’ra kompaniyalarning birlashuvini sanoatdan emas, balki injiniring, marketing va tijorat muomalalaridan boshlash maqsadga muvofiq. Natijada bu sohalar qo’shilishining samaradorligi sanoat quvvatlari qo’shilishi samaradorligiga nisbatan ikki barobar oshishi mumkin.
Firmalar qo’shilishi haqidagi qaror oylab davom etadigan puxta hisob-kitoblar va muzokaralardan so’ng qabul qilinadi. Birlashishni o’zaro kelishib olish quyidagi ketma-ketlikda amalga oshadi:
1.Harakatlarning strategik rejasini aniqlash.
2.Rahbariyatdagi o’rinlarning muvozanatli taqsimotini, shtab-kvartira va ITTKI markazlarining qaerda joylashishini aniqlash bilan boshqaruv tizimini o’zaro kelishib olish.
3.Yagona kompaniyaga birlashayotgan hamkorlarning aktivlarini baholash.
4.Birlashayotgan kompaniyalar shtati bilan qo’shilishni kelishib olish.
Firmalar qo’shilishining muvaffaqiyatli ko’rsatkichi bo’lib ishlab chiqarish va tijorat operatsiyalari hajmining 10-20 %ga o’sishi, mahsulot ishlab chiqarish va sotish xarajatlarining 10-20%ga kamayishi hisoblanadi.
TNClarning eng katta ta'siri global kredit bozori va fond bozorida. Ular nafaqat evromoliyadagi omonatlar egalari bo'lgan omonatlar egalari bo'lgan omonat egalari bo'lganlar sifatida ular nafaqat o'z zaxiralari sifatida o'zlarining zaxiralarini ishlab chiqishadi. Global fond bozori singari, aslida, fond birjalarida etakchi kompaniyalarning aksariyati TNK. EURARASDA EURARAS-da EUROAS-ga chiqadigan va EURCRERITESga murojaat qilib, chet el fondlari bozorlariga sotish orqali ularning investitsiyalarining katta qismini moliyalashtirishga qodir. Transmilliy korporatsiyalar butun segmentlarida harakat qilayotgan global moliya bozorida eng faol ishtirokchilarga aylandi. Shunday qilib, dunyodagi tovarlar va xizmatlarni eksport qiluvchi va import qiluvchilar bo'lish, TNK global valyuta bozori va derivatsiyalar bozorida katta mijozlarga aylandi. Garchi tijorat banklari ushbu bozorlarda o'z manfaatlarini o'z manfaatlaridan kelib chiqqan bo'lsa-da, chet ellik operatsiyalarining asosiy qismi o'z mijozlari uchun, birinchi navbatda TNK tomonidan amalga oshiriladi. Jahon iqtisodiyotining rivojlanishi bilan, global valyuta bozorida yangi "Amaldagi shaxslar" paydo bo'ldi. Valyuta bozori xalqaro savdo hisobidan kengaydi, banklararo bozorda banklarning faol ishtirokida, savdo va boshqa bitimlardagi sanoat korxonalarining savdo va boshqa bitimlar sonini ko'paytirish, va asosan, kengayib borayotgan ishtirokchilar sonini ko'paytirish, va asosan, kengaytirilgan savdo korxonalarining rivojlanishi va o'sishni kengaytirgan holda sanoat korxonalarining rivojlanib borayotganini va o'sishni kengaytirgan holda sanoat kompaniyalarining rivojlanib borayotganligini va o'sishni kengaytirgan holda sanoat korxonalarining rivojlanib borayotganini va o'sishni kengaytirgan sanoat korxonalarining rivojlanib borayotgani, sanoat bozoridagi sanoat korxonalarining rivojlanib borayotganini, va asosan, kengayib borayotgan savdo korxonalari sonini ko'paytirdi va asosan, kengaytirilgan sanoat korxonalarining rivojlanib borayotganini va o'sishni kengaytiruvchi sanoat korxonalarining rivojlanib borayotganini, sanoat bozoridagi ishchilar sonini ko'paytirdi va rivojlanib borayotgan savdo korxonalari sonini ko'paytirdi va rivojlanib borayotganida sanoat korxonalarining rivojlanib borayotganini va o'sishni kengaytirdi TNClarning qo'shimcha daromadlari uchun valyuta savdosi bo'yicha faoliyati. TNK va integratsiya guruhlari faoliyati uchun valyuta rejimidagi o'zgarishlar talab qilindi. Evrojanok valyutalari kelib chiqqan - dunyodagi erkin valyuta bozorida ishlab chiqarilgan mamlakat tashqarisida olib boriladigan valyutalar to'plami. TNK va boshqa xalqaro kompaniyalar erkin almashtiriladigan valyutada katta mablag'ga egalik qiladi, boshqa valyutada istalgan vaqtda ularni almashtirishlari mumkin.


Xulosa
Korporatsiyalarning milliy va jahon iqtisodiyoti uchun muhimligi ular shakllanishi va faoliyat yuritishi jarayonlarining tegishli ilmiy tahlilini talab etadi. Kapital va ishlab chiqarishning keng ko’lamda bir joyga to’planishi asosida yuzaga keluvchi birlashgan korporativ tuzilmalar bugungi kunda milliy va jahon iqtisodiyotining muhim sub’ektlari bo’lib hisoblanadi. Biroq ularning milliy va jahon iqtisodiyotiga ko’rsatadigan ta’siri ijobiy hamda salbiy bo’lishi mumkin. Erkin iqtisodiy hududlar muvaffaqiyati haqida guvohlik beruvchi misollardan tashqari ularni tashkil qilishda muvaffaqiyatsizlikka ham uchralgan. Masalan, SHri Lanka, Gvatemala, Liberiya, Senegal va boshqa davlatlarda turli ko‘rinishdagi erkin iqtisodiy hududlar nafaqat muvaffaqiyatsizlikka uchradi balki umuman faoliyatini to‘xtatdi. Buning asosiy sabablariga siyosiy, iqtisodiy, tashkiliy sabablarni ko‘rsatish mumkin. Siyosiy sabablar mamlakatdagi umumiy siyosiy beqarorlik, fuqarolar kelishmovchiliklari va boshqalardir. Iqtisodiy sabablarga avvalo, erkin iqtisodiy hududlardagi investor nuqtai nazaridan juda murakkab investitsion rejim haqidagi qonunchilik kiradi. EIXdagi byurokratik bashqaruv, hududda investorlarni ro‘yxatga olishda kerak bo‘lmagan protseduralar mavjudligi, hudud ustunliklarini yomon reklama qilinishi ham erkin iqtisodiy hududlar taqdiriga sezilarli ta’sir ko‘rsatadi.
Zamonaviy xalqaro kompaniyalarning aksariyat qismi transmilliy korporatsiyalarni namoyon etadi. Tashkiliy shakli bo’yicha ular umumiy mulkchilik bilan bog’langan aktivlarga egalik qiluvchi kontsernlardir. Ular oldingi o’tmishdoshlari-kartel, sindikat, trestlardan jiddiy farq qiladi, chunki ularning a’zolari o’z kapitallarining egasi bo’lib qolar edilar.
Milliy kompaniyani xalqaro kompaniya maqomini olishga undovchi asosiy sabablar: tovar aylanmasi o’sishi bilan sotish bozorini va demak foydani ko’paytirish, ishlab chiqarish va sotish xarajatlarini qabul qiluvchi mamlakatdagi arzon xomashyo va ishchi kuchi hisobiga qisqartirish, qabul qiluvchi mamlakat sanoatidan, kredit-moliya tizimi, sotish kanallari va infrastrukturasidan foydalanish hisoblanadi.
Uzoq muddatli shartnomalar eksportyorlar kabi importyorlarni ham o’ziga jalb etadi. Uzoq muddatli shartnomalar eksportyorlarni reklama, xaridorlarni izlash, ko’p sonli bir martalik shartnomalarni tayyorlash xarajatlarini va shuningdek transport kompaniyalari bilan uzoq muddatli muntazam kelishuvlar hisobiga transport xarajatlarini qisqartirish orqali sotish bozori barqarorligini ta’minlaydi.
Uyushmalarni tashkil etish kompaniyalarga (shu jumladan katta bo’lmagan va o’rta kompaniyalarga ham) eksport ishlab chiqarish uchun zarur uskunalar bilan ta’minlash va tashqi bozorga chiqish uchun moliyaviy va boshqa resurslarni birlashtirish imkoniyatini yaratadi.