Kurs ishi mavzu: Maktabgacha yoshdagi aqli zaif bolalarning tafakkurini rivojlantirish Bajardi

Kurs ishining amaliy ahamiyati:

Tadqiqot ishi materiallari ta’lim muassalalari talabalari uchun amaliy va mustaqil faoliyatda qo‘llashda amaliy ahamiyat kasb etadi.

Kirish

Jamiyatning ma’naviy takomili unda amalga oshiriladigan ta’lim - tarbiya ishlarining mazmuni, shakl va mohiyatiga bog’liqdir. SHu boisdan ham ta’limdagi yangilanishni, respublikamizda amalga oshirilayotgan bosqichma - bosqich ta’lim tizimini pedagogik talqin qilish, bu jarayonni samaradorli kechishini ta’minlash zaruriyati yuzaga keladi. Hozirgi yoshlarning har jihatdan mukammal barkamol, keng dunyoqarashga, ijodiy tafakkurga, intellektual salohiyatga ega bo’lgan shaxslar qilib tarbiyalashimiz zarur. Vatanimiz kelajagi bo’lgan yoshlarimizning bilimdonligi, ma’naviy kamoloti, g’oyaviy yetukligi davrimizning dolzarb vazifalaridandir.

O’zbek xalqi ta’lim-tarbiyaga oid boy merosga ega bo’lib, avlodlarga insonparvarlik, kamtarlik, mehnatsevarlik, do’stlik birodarlik, mehr-oqibat kabi umuminsoniy fazilatlarni tarbiyalab kelgan. Ma’lumki, bolalarning asosiy vaqti o’yin bilan o’tadi. O’yin - maktabgacha yoshdagi bolalarni har tomonlama rivojlanishining muhim vositasi, ularning asosiy faoliyati bo’lib hisoblanadi. O’yin jarayonida bola shaxsi faoliyat sub’ekti sifatida shakllana boshlaydi. O’yin o’zoq davrlardan beri mashhur olimlar, pedagog-psixologlar, faylasuflar, sotsiologlar, etnograflar va madaniyat arboblari diqqatini o’ziga qaratib kelgan.

Maktabgacha ta’lim bola shaxsini sog‘lom va etuk, shu bilan birga maktabga tayyorlagan holda shakllantirish maqsadini ko‘zlaydi. O‘zbekiston Respublikasi “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonunning 11-moddasida: “Maktabgacha ta'lim bola shaxsini sog`lom va yetuk, maktabda o`qishga tayyorlangan tarzda shakllantirish maqsadini ko`zlaydi. Bu ta'lim olti-etti yoshgacha oilada, bolalar bog`chasida va mulk shaklidan qat'i nazar boshqa ta'lim muassasalarida olib boriladi”,²- deb ta’kidlangan. Darhaqiqat, ta’lim-tarbiya qanchalik erta boshlansa, uning samarasi shunchalik erta namoyon bo‘ladi va insonning butun hayot tarziga ijobiy ta’sir qiladi.

Maktabgacha yoshdagi bolalarning eng asosiy va yetakchi faoliyatlaridan biri o‘yindir. etakchi faoliyat deb bolaning ayni shu yoshida tez – tez ko‘zga tashlanib turadigan xatti – harakatiga aytamiz.

Etakchi faoliyat shunday faoliyatki, bu faoliyat tufayli bolaning psixik jihatdan o‘sishida jiddiy o‘zgarishlar yuz beradi. Boshqacha qilib aytganda, mana shunday asosiy faoliyat jarayonida bolaning barcha psixik prosesslari anchagina o‘sadi. O‘yin bola hayotida mana shunday asosiy faoliyatlardan biridir. O‘yin shu qadar universial, shu qadar ko‘p qirrali va qudratli faoliyatdirki, barcha yoshdagi bolalarni o‘yindan boshqa kamolga yetkazishni tasavvur etish qiyin.

Xozirgi  vaqtda  umumta’lim  maktablarda  ruhiy  rivojlanishi  sustlashgan  bolalarni uchratishimiz mumkin. Bu bolalar maktab o’quv fanlarini o’zlashtirishda  qiyinchiliklarga  duch  keladilar.  Lekin  ruhiy  rivojlanishi  sustlashgan  bolalar  bilan  aqli  zaif  bolalar  va  tengdoshlarini  farqlash  lozim.  Aqli  zaif  bolalar  bilan  ruhiy  rivojlanishi sustlashgan bolalar o’rtasida qo’yidagi farqlarni ko’rishimiz mumkin.  Aqli  zaif  bolalarda  nutq  va  harakatning  buzilganni  butun  rivojlanishi  davomida  ko’rishimiz  mumkin.  Ruhiy  rivojlanishi  sustlashgan  bolalarda  esa  nutq  va  harakatning  buzilishi  bog’cha  yoshida  baratarf  etiladi.  Ruhiy  rivojlanishi  sustlashgan  bolalar  mustaqil  rasm  chiza  olishlari  ertaklar  eshitishda  tashabbus  ko’rsatishlari  mumkin.  Harakat  dinamikasi  borgan  sari  yaxshilanib  boradi.  Masalan,  bo’laklarga  bo’lingan  rasmlarning  bir  butunligini  yig’ishda  uncha  qiyinchiliklarga  uchramaydi  vazifalar  murakkablashib,  rasm  bo’laklar  soni  46  oshsagina pedagog yordam beradi. Bunday bolalar maqol va latifalar, topshiriqlar  mazmuni  to’g’ri  tushunadilar.  Lekin  normal  tegdoshlariga  nisbatan  tushunishlari aniq saviyadao’ladi. 

 O’z  holatlarini  aksariyat  hollarda  anglaydilar  mustaqil  yoki  kattalar 

yordamida to’g’rlaydilar. Ruhiy rivojlanishi sustlashgan bolalar mantiqiy tafakkuri  hotirasi  idrok  etishi  o’z  tengdoshlariga  nisbatan  biroz  orqada  qoladi.  Ruhiy  rivojlanishning  bunday  orqada  qolishiga  sabab,  ona  xomiladorlik  vaqtida  turli  xil  taksikoz  xodisalari  yuz  berishi,  ovqatlanishining  buzilishi  oqibatida  bo’lishi  mumkin. Onaning turli xil verusli gepotet, ich terlama, gripp kabi kasalliklar bilan  kasallanishi  yoki  bola  tug’ilishi  jarayonida  asfeksiya  holati  munosabati  bilan  bo’lishi mumkin. Shu sabablar bolalarning psixik kamol topib borishining orqada  qolishiga olib keladi.