Kurs ishi mavzu: Mass-spektrometrik analiz usullari. Kurs ishi rahbari: Mamurova M. M. Andijon – 2023 Mundarija Kirish I bob. Mass-spektrometrik metodining mohiyati

1.2. Spektrofotometrik (fotometrik) analiz
Fotometrik usullar bilan analiz qilinayotgan rangli birikmalar juda ko’pchilik hollarda keng yutilish polosalari bilan xarakterlanadi Fotometrik analizda yutilish polosasining kengligi katta ahamiyatga ega.
Polosaning kengligi qancha katta bo’lsa, bir nechta birikma aralashmasini analiz qilish shuncha qiyin bo’ladi. Rang hosil qiluvchi reaktivning va kompleksning yutilish polosalari keng bo’lsa, ularning bir-birini qoplash (bir qismini ustma-ust tushish) ehtimoliyati ortadi, bu esa o’z navbatida, analizni murakkablashtiradi. Polosaning kengligi, uning yarim kengligi deb ataladigan kattalik bilan xarakterlanadi.
Ko’pchilik hollarda oddiy molekulalar uchun yutilish polosasining yarim kengligi 80 - 100 nm ga teng. Bu kattalik qancha kichik bo’lsa, shuncha yaxshi.
Moddani fotometrik usul bilan aniqlash ikki qismdan: 1) aniqlanadigan moddani elektromagnit nurlarni yutuvchi birikmaga o’tkazish (aylantirish) va 2) olingan birikma eritmasi tomonidan yutilgan elektromagnit nurlar intensivligini o’lchashdan iborat bo’ladi. Amalda hamma elementlarn i aniqlash uchun fotometrik usullar ishlab chiqilgan. Eritmalari spektrning ultrabinafsha, ko’rinuvchi va yaqin infraqizil qismlarini yutishi mumkin bo’lgan birikmalar olish uchun zarur bo’lgan kimyoviy reaksiyalar ba’zi ionlar uchun ishlab chiqilmagan. Shuning uchun ham, fotometrik usullar moddani bevosita (to’g’ridan-to’g’ri) va bilvosita aniqlashga bo’linadi yoki boshqacha qilib aytganda, fotometrik aniqlash usullari uch xil reaksiyaga asoslangan.
1. X + R →XR (bevosita usul)
bu yerda X - aniqlanayotgan ion, R - XR birikmani elektromagnit nur yutishini ta’minlaydigan kimyoviy modda, XR - elektromagnit nurni yutuvchi birikma.
2. MR + Y →MY (bilvosita usul)
Y - aniqlanishi kerak bo’lgan ion, MR - elektromagnit nur yutuvchi birikma.
3. X + R→ XR (bilvosita usul)
X - aniqlanayotgan ion, XR - erimaydigan birikma.
Oxirgi reaksiyada hosil qilingan cho’kma ajratilib eritmaga o’tkaziladi va cho’kmaning tashkil etuvchilaridan biri fotometrik usul orqali aniqlanadi. Shunday qilib, bilvosita usullar elektromagnit nurlarni yutuvchi birikmani buzishga hamda cho’kma hosil qilish reaksiyalariga va keyin cho’kmani eritib, uning bir komponentini topishga asoslangandir. Albatta, bevosita usullar eng yaxshi natija beradi. Uchinchi tipdagi reaksiyaga asoslangan usullar yomon natijalar beradi. Shuning uchun, uni 1 va 2 xil usullar bo’lmagan holdagina ishlatish kerak.