Kurs ishi mavzu: Turlarni almashtirish operatorlari. Toshkent-2023

Operatorning quyidagi ko`rinishdagi holi amalda ko`proq ishlatiladi:

for k:q k1 to k2 do S;

bu yerda for (uchun), to (gacha), do (bajarmoq) - xizmatchi so`zlari;

k - tsikl parametri ( haqiqiy tipli bo`lishi mumkin emas);

k1 - tsikl parametrining boshlang`ich qiymati;
k2 - tsikl parametrining oxirgi qiymati;
S - tsikl tanasi.

Operatorning ishlash printsipi:

• 
  tsikl parametri (tsp) boshlang`ich qiymat k1 ni qabul qilib, agar bu qiymat k2 dan kichik bo`lsa, shu qiymat uchun S operatori bajariladi;
  
• 
  tsp ning qiymati yangisiga o`zgartirilib ( agar k son bo`lsa o`zgarish kadami 1 ga teng, belgili o`zgaruvchi bo`lsa navbatdagi belgini qabul qiladi, va h.k.) yana S operatori bajariladi va bu jarayon k > k2 bo`lguncha davom ettiriladi. Shundan so`ng, tsikl operatori o`z ishini tugatib boshqarishni o`zidan keyingi operatorga uzatadi.
  

Agar biz operatorlarning necha marta takroran hisoblanishini aniq bilsak, u xolda parametrli takrorlash operatoridan foydalanish maqsadga muvofiqdir.
Misol: yig`indini chekli n ta hadining yig`indisini topish programmasini tuzish.
program sum1;
var
S: real;
i,n: byte; {i va n o`zgaruvchilar 255 dan katta bo`lmagan, butun, natural sonlar}
begin
readln (n); S:= 0;
for i:=1 to n do
S:= S + 1_i;
writeln (S);
end.
Ayrim paytlarda, tsikl parametrini o`sib borish emas, balki kamayish tartibida o`zgartirish mumkin, bu holda tsikl operatori quyidagi formada yoziladi:
for k:= k2 downto k1 do S;

bu yerda down to (gacha kamayib) – tilning xizmatchi so`zi.

Bu operatorda k parametri k2 dan toki k1 gacha kamayish tartibida (agar k - butun qiymatli o`zgaruvchi bo`lsa tsikl qadami - 1 ga teng) o`zgaradi. Operatorning ishlash printsipi oldingi operatornikiday qolaveradi.
Misol: yuqorida ko`rsatilgan misolni programmasini qaytadan tuzaylik.
Bu holda programmadagi tsikl operatorigina o`zgaradi xolos: