Kurs ishi Mavzu:”Yangi davrda nogironlikka oid munosabatlarning oʻziga xos jihatlari” Kurs ishi rahbari: Jabborov Jahongir Guliston – 2023 Mundarija kirish

Oʻrganilganlik darajasi. Nogironligi bor shaxslar bilan ishlash, ularni jamiyatdagi oʻrnini belgilash hozrirgi zamonaviy hayotdagi ijtimoiy muommolardan biridir. Siyosat, sotsiologiya, tibbiyot , ijtimoiy ish va shu kabi sohalarda bu mavzuga qoʻl ulurgan . Xususan Emili Kumbs¹ (Nevada universiteti, Las-Vegas),Anjela Jons(Farmingdeyl davlat universiteti),B. Ethan Koston² (Virjiniya Hamdo'stlik universiteti), Kassandra Sparks³(Kaliforniya universiteti, Berkli) kabi chet el olim , prosessirlari va yurtimizning Tadjiyeva S⁴. , Shukurova M. , Omonqulova Nozimaxon⁵, Xusanova Maʼmura , Toʻrabekova Shirin kabi mutaxasislar ham oʻz ishlarini olib borganlar.
Nogironlik – bu odamning jismoniy yoki ruhiy holati tufayli normal funktsiyalarni bajarish qobiliyatini yo’qotadigan holat. Nogironlik jismoniy (masalan, falaj, oyoq-qo’llarining yo’qolishi, karlik), aqliy (masalan, ruhiy tushkunlik yoki travmadan keyingi stress) va aqliy (masalan, o’rganishdagi nuqsonlar) bo’lishi mumkin. Ba’zi odamlar allaqachon nogironlik bilan tug’ilgan, boshqalari baxtsiz hodisa yoki kasallik natijasida nogiron bo’lib qoladilar. Nogironlikning turli darajalari mavjud: o’rtachadan og’irgacha, vaqtinchalikdan doimiygacha. Nogironlar ularni qo’llab-quvvatlaydigan jamiyatda yashasa va yaxshi ta’lim olish va ish bilan ta’minlash imkoniyatlariga ega bo’lsa, yaxshilanishi mumkin. Xalqaro Sog‘liqni Saqlash Tashkilotining ma’lumotlariga ko‘ra dunyoda 1 milliarddan ziyod kishida ya’ni dunyo aholisining 15%da nogironlikni u yoki bu turi kuzatiladi. Ularning 80% rivojlanayatgan davlatlarda yashaydi. Hozirga vaqtda O‘zbekiston aholisining 2,14 % nogironligi bor shaxslar sifatida qayd etilgan. Nogironlik bo‘yicha to‘g‘ri va ishonchli ma’lumotlar nogironligi bo`lgan shaxslarni hayotda nogironligi bo‘lmagan shaxslar bilan teng holatda ishtirokini ta’minlash uchun muhimdir. Jismoniy shaxslarning kimligini bilishadi va ular uchun qanday odamni nogiron deb atash mumkin bo’lgan ishonch hosil qiladi. Tibbiy nazardan, o’z-o’zidan nogironlik sifatida qaraladigan alohida holat va shunga qaramay, “nogironlik” so’zining ma’nosini anglatuvchi atamaning aniq ta’rifini berish juda oddiy emas. Nogironlik insonning bir qator faoliyatini amalga oshirishni cheklashi keng tarqalgan. Aslida, “nogironlik” atamasi har qanday ko’rinishning me’yoridan zaif yoki kuchli og’ishi ta’langanda qo’llaniladi, ya’ni.Aksariyat “nogironlik” so’zi “kamroq qimmatli”, “kam foydalanuvchili”, “funktsiyalari”, “mahrum”, “g’ayritabiiy” degan ma’nolarni anglatadi. Bu jismoniy nogironlik muammosini faqat shaxsiyga tegishli muammo sifatida ko’rib chiqish. Umumiy atamalardan nogiron holda nogironlik kontseptsiyasini yo’lga qo’yishga ko’plab urinishlarga qa.Yaxshi ishi bo’lgan va transport bilan bog’liq muammolarni hal qilish muvaffaqiyatli bo’lgan, qulay uy-joy va oilasi bor ko’zi ojiz kompyuter mutaxassisi hali ham nogironmi, odamni nima haqida nima kasal qiladi va bunga kim tegishli bo’lishi kerak qolmoqd? Nonvoyni unga allergiyasi tufayli endi o’z mutaxassisligi bo’yicha ishlay olmaydigan ishsiz deb mumkinmi? Agar shunday bo’lsa,ushbu atamani yetarli miqdorda uchun birinchi navbatdagi uchinchi raqamini nogironlik bilan chalkashtirib yuboriladigan boshqa tegishli dizaynlardan ajratib olish kerak. Eng keng tarqalgan noto’g’ri – nogironlik va kasallik bir va bir xil. Nogiron bo’lgan odam ko’pincha holati sog’lom shaxsning tanasiga qarama-qarshi bo’lgan va shunga mos ravishda tibbiy yordamga muhtoj bo’lgan shaxs deb ataladi. Nogironlikning sababi diabet yoki yurak kasalligi kabi uzoq kasallik yoki kasallik bo’lsa, bu xavfli o’zi emas, balki u paydo bo’lgan ijtimoiy oqibatlardir.Yana bir keng tarqalgan noto’g’ri aniqlash – bu nogironlikni u ishlab chiqarilgan sog’liq holati bilan aniqlanadi. Masalan, mehnatga oid tasniflarning to’liq ro’yxati deb ataladigan turlarga ishlab chiqariladi. Ko’rlik, nogironlik, karlik, yoki yuqori ekstremitalarning falaji kabi nogironlik. Bunday ro’yxat, “nogironlik” atamasining o’zi aniqlanishi kerak bundan mustasno kim nogiron deb hisoblanishini aniqlash uchun foydadir, chunki. “normadan chetga chiqish” bilan chalkashib ketadi.nogironlikni aniqlashga qaratilgan oldingi urinishlarning aksariyati
nogironlikni birinchi navbatda salbiy yoki g’ayritabiiy deb tavsiflash vasvasasiga qarshi tura olmadi.
Nogiron bo’lgan odam muammolar manbaiga aylanadi va “ijtimoiy ish” maqomiga ega bo’ladi, deb ishoniladi. Nogiron odam normal hayot kechira olmaydi, degan fikr bor. U hamma narsa yaxshi bo’lmagan odam. Keng ilmiy adabiyotlar mavjud bo’lib, unda nogironlar o’zini adekvat tuta olmaydigan shaxslar sifatida taqdim etiladi va ko’plab mamlakatlarda “defektologiya” e’tirof etilgan fan bo’lib kelgan va shunday bo’lib qoladi, uning vazifasi anomaliya darajasini o’lchashdir.Aksariyat nogironlar o’zlarini bu xarakteristikaga qarshi himoya qiladilar. Biroq, nogironlik maqomiga chidashga tayyor bo’lganlar bor. Odamlar nogironlar deb tasniflanganda, ular nogiron va nogiron bo’lmagan odamlarni birlashtiradigan narsalarni yo’qotadilar va ularni ajratib turadigan holatlarga e’tibor bermaydilar. Bundan tashqari, nogironlikning aberatsiya ekanligi haqidagi asosiy g’oya juda shubhali ko’rinadi. Bu kabi mulohazalar ko’pchilikni “nogiron” atamasidan ko’ra “nogiron fuqarolar” atamasini ko’proq yoqtirishiga olib keldi, chunki ikkinchisi insonning asosiy xususiyati sifatida nogironlikni nazarda tutadi. Odamlar ham, jamiyat ham nogironlikni g’ayritabiiy narsa sifatida emas, balki oddiy hodisa sifatida ko’rishlarini istash butunlay oqlanadi. Darhaqiqat, 1995 yilda Kopengagenda bo‘lib o‘tgan BMTning Ijtimoiy rivojlanish bo‘yicha Butunjahon konferensiyasida davlat va hukumat rahbarlari tomonidan qabul qilingan Deklaratsiyada nogironlik “ijtimoiy xilma-xillik” shakli sifatida belgilangan. Bunday ta’rif jamiyatga yondashuvni talab qiladi, unga ko’ra u “hamma uchun” mavjud bo’ladi. Demak, salbiy pozitsiyadan nogironlikni me’yordan chetga chiqish yoki pastlik sifatida ko’rib chiqishga oldingi barcha urinishlar asossizdir.
Kurs ishi: kirish, 2 ta bob, 4 ta paragraf, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iboratdir.