Kurs ishi Mavzu:”Yangi davrda nogironlikka oid munosabatlarning oʻziga xos jihatlari” Kurs ishi rahbari: Jabborov Jahongir Guliston – 2023 Mundarija kirish

1.BOB. NOGIRONLIGI BOR SHAXSLARNI JAMIYAT TARAQQIYOTIDAGI OʻRNI

1.1. Nogironligi bor shaxslarni jamiyat hayotidagi o’rnini oshirish usullariva shakllari.

Jamiyatning nogironlarga bo’lgan munosabati har doim insoniyat rivojlanishining ma’lum bir bosqichining iqtisodiy va axloqiy yetukligini aks ettirgan. Tarixiy va sotsiologik tahlillar nogironlarga nisbatan u yoki bu munosabatni shakllantirish mexanizmlarini, tibbiy-psixologiya fanining rivojlanishi bilan o’zaro bog’liqligini aniqlashga imkon beradi.
O’rta asrlarda jamiyatning nogiron a’zolari uchun ijtimoiy izolyatsiya va surgun printsipi ustunlik qildi. Yevropa xalqlari tomonidan nasroniylikning qabul qilinishi nogironlarga nisbatan jamoat va xususiy xayriya tarzida nisbatan yuqori darajadagi munosabatlarning shakllanishiga yordam berdi. IX asrdan boshlab Yevropada kasalxona muassasalari yaratila boshlandi. Ularning tarkibida asosan uyda davolanishni afzal ko’rgan, ammo nogiron, ko’r, «kasal» bemorlar bo’lmaganligi sababli, davolash (va uning samaradorligi) minimallashtirildi, ko’pincha ma’naviy «davolanish» bilan cheklandi. Ushbu shifoxonalar tibbiy yordam emas, balki qariyalar uyi bo’lib xizmat qilgan. Berilgan boshpana va oziq-ovqatdan tashqarida ishlashni kasbiy terapiya deb hisoblash mumkin emas, chunki bajarilgan ish og’ir, ko’pincha sog’liq uchun nogironlar uchun kontrendikedir va “qoldiq ish qobiliyatini” ishlatishga qaratilgan, ammo ish qobiliyatlarini tiklashga qaratilgan emas . O’rta asrlardagi nogironlarga yordam berish muassasalari qaramog’idagi odamlarni jamiyatning to’laqonli a’zolari darajasida tiklash masalasini hal qila olmadilar. Ushbu hodisaning sababi nafaqat ushbu muassasalarning yetishmasligi yoki samarasizligidadir. Bunday vazifa o’rta asrlar madaniyati tubida paydo bo’lishi mumkin emas edi, bu birinchi navbatda 215natom ekspluatatsiya jamiyatining mohiyati va nasroniylarning dunyoqarashi bilan izohlanadi. Zaif , zulmatli, azob chekkan odamlar, o’zlarining diniy e’tiqodlariga asoslanib, azob-uqubatlari bilan samoviy baxtga loyiq bo’lishlariga chin dildan ishonishgan. Nogironning to’laqonli fuqaro bo’lishiga cherkov ham, davlat ham qiziqmasdi⁶. Xristianlarning ish tushunchasi sog’liqni saqlash xizmatlarini rivojlantirishda bir xil darajada muhim omil bo’lgan. Mehnat qadrsizlanib, uning axloqiy, psixologik, ijtimoiy-iqtisodiy ahamiyati inobatga olinmadi. O’rta asr sivilizatsiyasi doirasida restavratsi edi xizmatlari va usullari “shaxs” tushunchasining o’zi rivojlanmaganligi sababli shakllana olmadi. O’sha davrda nogiron shaxs o’zi tomonidan emas (alohida ijtimoiy shaxs sifatida), balki ma’lum bir ijtimoiy guruhning elementlaridan biri sifatida hunarmandlar gildiyasi, qishloq jamoati, monastir birodarligi, oilaviy klan sifatida mavjud edi. O’rta asr odami o’zini bunday jamoadan to’liq ajratmasdan va o’zini shaxs sifatida anglamasdan, tabiiyki, uning shaxsiy tiklanishiga ishonishi mumkin emas edi.
Nogironlik shakllari juda boshqacha bo’lishi mumkin. Nogironlikka olib keladigan sog’liqning ayrim holatlari insonning ahvolini yomonlashtiradi va tibbiy mutaxassislarning doimiy e’tiborini talab qiladi, boshqalari esa yo’q. Biroq, barcha nogironlar boshqalar kabi bir xil umumiy sog’liq ehtiyojlariga ega va shuning uchun asosiy tibbiy xizmatlardan foydalanishlari kerak. Birlashgan Millatlar Tashkilotining Nogironlar huquqlari to’g’risidagi konventsiyasining (CRPD) 25-moddasida nogironlarning hech qanday kamsitishlarsiz erishilishi mumkin bo’lgan eng yuqori sog’liq standartiga ega bo’lish huquqi tasdiqlanadi. Biroq, haqiqat shundaki, kam sonli mamlakatlar nogironlarga tegishli va sifatli xizmatlarni taqdim etadilar.
Tibbiy yordam olishdagi to’siqlar
Sog’liqni saqlash xizmatidan foydalanishga harakat qilganda, nogironlarning o’zlari turli xil to’siqlarga duch kelishadi, jumladan quyida sanab o’tilganlar.
Boshqalarning munosabatidan kelib chiqadigan to’siqlar

• 
  Nogironlar ko’pincha tibbiyot xodimlari va boshqa tibbiyot xodimlari tomonidan noto’g’ri qarash, stigmatizatsiya va kamsitish haqida shikoyat qiladilar.
  
• 
  Ko’pgina sog’liqni saqlash mutaxassislari nogironlarning huquqlari va ularning sog’lig’iga bo’lgan ehtiyojlari to’g’risida etarli bilim va tushunchaga ega emas, shuningdek, nogironlik masalalari bo’yicha yetarli darajada o’qilmagan .
  
• 
  Ko’pgina sog’liqni saqlash muassasalarida nogironlarning ehtiyojlarini qondirish bo’yicha siyosat mavjud emas. Bunday siyosatlar nogironligi bo’lgan odamlar uchun ko’proq uchrashuv vaqtlarini, autrich xizmatlarini va bemor xarajatlarini kamaytirish choralarini o’z ichiga olishi mumkin.
  
• 
  Nogiron ayollar jinsiy va reproduktiv salomatlik xizmatlari va ma’lumotlariga kirishda muayyan to’siqlarga duch kelishmoqda. Sog’liqni saqlash mutaxassislari ko’pincha nogiron ayollar jinsiy aloqada bo’lmaydilar yoki onalikni bajara olmaydilar, deb noto’g’ri ishonishadi.
  

• 
  Nogironlar kamdan-kam hollarda o’z fikrlarini bildirish va aholining ushbu toifasi uchun sog’liqni saqlash masalalari bo’yicha qarorlar qabul qilishda ishtirok etish uchun taklif qilinadi.
  

Jismoniy to’siqlar

• 
  Sog’liqni saqlash muassasalari va tibbiy muassasalar ko’pincha aholining asosiy qismidan uzoqda joylashgan yoki nogironlar uchun moslashtirilgan transport vositalari kirish imkoni bo’lmagan joylarda joylashgan.
  
• 
  Nogironlar lift bilan yetib bo‘lmaydigan qavatlarda bo‘lsa, kiraverishda zinapoyali bino va muassasalarga tashrif buyurish va xizmatlardan foydalanish imkoniga ega emas.
  
• 
  Hojatxonalar, o’tish joylari, eshiklar ko’pincha nogironlar aravachasi foydalanuvchilarining ehtiyojlariga moslashtirilmaydi yoki harakatchanligi bo’lgan odamlarning harakatini cheklaydi.
  
• 
  Nogironlar uchun sozlanmaydigan mebellardan, shu jumladan yotoq va tibbiy ko’rikdan o’rindiqlardan foydalanish qiyin bo’lishi mumkin.
  
• 
  Sog’liqni saqlash muassasalari va boshqa tibbiy muassasalarning binolari ko’pincha yomon yoritilgan, aniq ma’lumot belgilariga ega emas yoki odamlarning harakatiga to’sqinlik qiladigan murakkab sxemalarga ega.
  

Muloqot uchun to’siqlar

• 
  Eshitish qobiliyati zaif odamlarga tibbiy yordam ko’rsatishdagi asosiy to’siq sog’liqni saqlash muassasalarida yozma materiallar yoki surdo-tarjimonlarning cheklanganligidir.
  
• 
  Bemor haqidagi yozma ma’lumotlar va retseptlar har doim ham Brayl alifbosi yoki katta hajmdagi bosma shaklda taqdim etilmaydi, bu esa ko’rish qobiliyati zaif odamlar uchun qiyinchilik tug’diradi.
  
• 
  Bemorlar uchun ma’lumotlar ko’pincha murakkab shaklda tuzilgan va ko’plab professional atamalardan aziyat chekadi. Sog’liqni saqlash ma’lumotlarini tushunarli formatda, jumladan, illyustratsiyalar va boshqa vizual elementlar bilan tushunarli tilda taqdim etish kognitiv nuqsonlari bo’lgan odamlar uchun tushunishni osonlashtirishi mumkin.
  

Moliyaviy to’siqlar

• 
  Kam daromadli mamlakatlardagi nogironlarning yarmidan ko’pi tegishli tibbiy xizmat uchun to’lay olmaydi.
  
• 
  Shuningdek, ko‘plab nogironlar tibbiyot muassasalariga borish va dori-darmonlarni xarid qilish uchun pul to‘lay olmaslik, shifokorlar qabuliga borish uchun pul to‘lash u yoqda tursin, noliydi⁷.
  

Nogironlarning JSST tibbiy xizmatlaridan foydalanish imkoniyatini yaxshilash uchun:

• 
  A’zo davlatlarning nogironlik muammolari haqida xabardorlikni oshirishga qaratilgan sa’y-harakatlarini boshqaradi va qo’llab-quvvatlaydi va nogironlik komponentini milliy sog’liqni saqlash siyosati va dasturlariga kiritishga yordam beradi;
  
• 
  Nogironlik to’g’risidagi ma’lumotlar va ma’lumotlarni to’plash va tarqatishga yordam beradi;
  
• 
  Me’yoriy hujjatlarni, shu jumladan nogironlikni sog’liqni saqlash xizmatlariga kiritish bo’yicha yo’riqnomalarni ishlab chiqadi;
  
• 
  Siyosatchilar va sog’liqni saqlash tizimiga xizmat ko’rsatuvchi tashkilotlarning salohiyatini kuchaytiradi;
  
• 
  Nogironlarning sog’lig’i holati to’g’risida xabardor bo’lishini, tibbiyot xodimlarining ularning huquqlari va qadr-qimmatini qo’llab-quvvatlashi va himoya qilishini ta’minlash strategiyasini ilgari suradi;
  
• 
  “Birlashgan Millatlar Tashkiloti faoliyatining barcha tarkibiy qismlariga nogironlarni qo’shishni umumiylashtirish yo’lidagi barqaror va transformativ taraqqiyotni” rag’batlantirishga qaratilgan Birlashgan Millatlar Tashkilotining Nogironlarni qo’shish strategiyasini (UNDIS) amalga oshirishga hissa qo’shadi va a’zo davlatlar va rivojlanish bo’yicha hamkorlarga sog’liqni saqlash sektorida nogironlik bo’yicha asosiy oqimlarni joriy etish bo’yicha yangilangan dalillar, tahlillar va ko’rsatmalar beradi.