Kurs ishining maqsadi

]
2.2 Mehnat resurslaridan samarali foydalanish ko’rsatmalari.


Mehnat resurslaridan foydalanish samaradorligi mehnat unumdorligi ko'rsatkichlari bilan tavsiflanadi. Mehnat resurslaridan foydalanish intensivligi darajasini baholash uchun mehnat unumdorligining umumlashtiruvchi, xususiy va yordamchi ko'rsatkichlari tizimi qo'llaniladi.
Mehnat resurslaridan foydalanish samaradorligi darajasini tavsiflovchi umumlashtiruvchi ko'rsatkich mahsulot ishlab chiqarish hisoblanadi. Ishlab chiqarish - ishlab chiqarilgan mahsulot sonining ish vaqti birligiga to'g'ri keladigan soniga nisbati.
Chiqarish bir xodim uchun ham, bitta xodim uchun ham hisoblanishi mumkin.
Ushbu ikki ko'rsatkichning mavjudligi korxona xodimlari tarkibidagi o'zgarishlarni tahlil qilish imkonini beradi. Bitta ishchi ishlab chiqarishining o'sish sur'ati bilan solishtirganda bir ishchining mahsulot ishlab chiqarishning yuqori o'sish sur'ati o'sishidan dalolat beradi. solishtirma og'irlik sanoat va ishlab chiqarish xodimlarining umumiy sonidagi ishchilar va xodimlarning ulushini qisqartirish bo'yicha.
Bu yerda T jami mahsulotning umumiy o'ziga xos mehnat zichligi.
Ishlab chiqarish ko'rsatkichidan farqli o'laroq, mehnat zichligi.
bir qator afzalliklarga ega bo'lib, ishlab chiqarish hajmi va ishlab chiqarish hajmi o'rtasida bevosita bog'liqlikni o'rnatadi. mehnat xarajatlari, ishlab chiqarish sharoitlarining oʻzgarishi taʼsirida jonli mehnat iqtisodini realroq aks ettiradi, u mahsulot assortimentidagi siljishlarga bogʻliq emas, korxonalarning turli narxlarida bir xil mahsulot, xizmatlar boʻyicha natijalarning solishtirilishini taʼminlaydi.
Mehnat zichligi ko'rsatkichi tarkibi ishlab chiqarish jarayonida xodim tomonidan bajariladigan funktsiyalarga ko'ra xarajatlarni guruhlashni nazarda tutadi. Bu mehnatni tejash zahiralarini aniqlash, demak, mehnat unumdorligini yanada oshirish imkonini beradi.
Mehnat unumdorligining o'sishi asosan mahIshlab chiqarish va ishlab chiqarishning mehnat zichligi o'rtasida teskari proportsional bog'liqlik mavjud bo'lganligi sababli, ishlab chiqarishning umumiy solishtirma mehnat zichligi ishchilarning o'rtacha soatlik ishlab chiqarishi bilan bir xil omillarga bog'liq.
Shunday qilib, mehnat resurslaridan foydalanish samaradorligining ko'plab ko'rsatkichlari mavjud. Ishlab chiqarish ko'rsatkichlari asosida ishchilarning o'rtacha yillik ishlab chiqarishining multiplikativ omil modelini tuzish mumkin, mehnat zichligi ishlab chiqarish hajmi va mehnat xarajatlari o'rtasida to'g'ridan-to'g'ri bog'liqlikni o'rnatadi, ta'sir ostida tirik mehnatni tejashni yanada realroq aks ettiradi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida korxonada mehnat resurslaridan foydalanish samaradorligini baholash uchun muhim bo'lgan ishlab chiqarish sharoitlarining o'zgarishi, xodimlarning rentabellik ko'rsatkichi. Mikroiqtisodiyotning muhim jihati — xoʻjalik yurituvchi subʼyektlarning iqtisodiyot tarmoqlarida yanada yirikroq tuzilmalar — bozorlar paydo boʻlishi jarayonidagi oʻzaro munosabatlaridir. Mikroiqtisodiyot ayrim sanoat tarmoqlarining tarixiy taraqqiyoti va milliy iqtisodiyotning shakllanishi mantigʻini tushunishga yordam beradi. U ayrim tovarlarga narxnavo qanday belgilanishini, yangi zavodlar qurilishida muayyan sohani va ishlab chiqarishni rivojlantirishga qanday mablagʻlar ajratilishini va nima uchun investitsiya qilinishini, har yili aniq qancha tovarlar ishlab chiqarilishini tushuntirib beradi. Mikroiqtisodiyot yakka tovar ishlab chiqaruvchilar va isteʼmolchilar faoliyatini oʻrganar ekan, sanoat tarmoqlari va bozorlar qanday ishlayotgani va rivojlanayotganini, ularning faoliyatiga hukumat siyosati mamlakatlardagi iqtisodiy sharoitlar qanday taʼsir etayotganini ochib beradi. Jahon statistikada uy xoʻjaliklariga birgalikda yashovchi kishilar guruhlari yuritadigan umumiy xoʻjalik sifatida qaraladi. Odatda, bunday xoʻjalik oila, yaʼni erkak va ayol nikohiga yoki qonqarindoshlikka asoslangan kichik guruhdir. Uy xoʻjaligi vazifalariga: 1) ishlab chiqarish omillarini (masalan, ishchi kuchini) sotishdan va mol-mulkdan (uy-joy va yerdan ijara haqi, bankka qoʻyilgan pul foizi, aksiya daromadi) daromad olish; 2) uy xoʻjaligini yuritish (yordamchi qishloq xoʻjaligida ishlash, isteʼmol mollari va xizmatlarni harid qilish, oziq-ovqat mahsulotlarni uyda tayyorlash, moddiy va maʼnaviy neʼmatlardan foydalanish); 3) bolalarni tarbiyalash; 4) «tashqi» iqtisodiy aloqalar (davlatga soliq toʻlash, transfert toʻlovlar olish, xorij bilan iqtisodiy aloqalar, shu jumladan, xorijdan pul joʻnatmalari, posilkalar olish) kiradi. Mikroiqtisodiyot oʻrganadigan yana bir manba tovarlar va xizmatlar ishlab chiqarish va ularni sotish bilan shugʻullanuvchi xoʻjalik tashkilotlari — korxonalardir. Bunday tashkilotlar jismoniy va yuridik shaxslar (firmalar) egaligida boʻlishi mumkin. Mikroiqtisodiyotning ahamiyati alohida tadbirkorlar, korxonalar, uy xo`jaliklari, oddiy fuqarolar faoliyatida zarur. Amalda bizning asosiy mahsadlarimizdan biri xo`jalikka oid qarorlarga kelinganda qanday qilib mikroiqtisodiyot tamoyillari qo`llanishini ko`rsatishdan iboratdir. Mikroiqtisodiyotning amalda qo`llanishini ko`rsatuvchi jahon amaliyotida yuz bergan misolni keltiramiz.Korporatsiya darajasida bir qarorga kelish. 1985 yilning oxirida «Ford» oldingi g’ildiraklari tortadigan va samarali aerodinamik shaklga ega bo`lgan «Tauras» nomli yangi avtomobil modelini bozorga taqdim etdi. Mashina katta muvaffaqiyatga ega bo`ldi va 1987 yilga kelib «Ford» foydasini deyarli 2 marta ko`paytirdi. Bu mashinaning dizayni va samarali ishlab chiqarilishi muhandislik tafakkurining eng yangi yutuqlarini qo`llash bilan bog’liq edi, u ancha-muncha iqtisodiy masalalarga ham daxldor bo`ldi. Firma menejerlari yangi dizayn xaridorlar tomonidan naqadar ma’qullanishini tushunib yetishlari kerak edi. Iste’molchilarni mashinaning texnik tavsiflari va tashqi ko`rinishi qoniqtiradimi? Dastlabki talab qancha bo`ladi, u vaqt o`tishi bilan qanday o`zgaradi va bunga avtomobilning narxi qanday ta’sir etadi? Iste’molchilarning talab-ehgiyojini o`rganish, yangi mashinaga bo`lgan talabni prognozlash, mashina narxi o`zgarganda unga talabning o`zgarishi «Tauras» dasturining muhim qismini tashkil etdi. So`ng «Ford» model qiymatini belgilashi kerak edi: ishlab chiqarish xarajatlari va ularning yiliga qancha mashina chiqarilishiga qarab o`zgarishini aniqlash zarur edi. Shuningdek, kasaba uyushmasi bilan ish haqining miqdori to`g’risidagi muzokaralar natijasi, po`lat va boshqa xom ashyolar narxi ham hisobga olinishi kerak edi. Ishlab chiqarishda tajriba ko`paygan sari ishlab chiqarish xarajatlarining pasayish miqdori va tezligini ham tahlil etishga to`g’ri keldi. Bu ma’lumotlar maksimal foydani qanday olish mumkin, buning uchun yiliga qanday miqdorda mashina chiqarishni rejalashtirish kerak, degan savollarga javob topish uchun talab qilinar edi. «Ford» narx shakllantirish strategiyasini ishlab chiqishi kerak edi, bundan tashqari raqobatchilarning bu strategiyaga qanday javob berishini ham chamalab ko`rishiga to`g’ri kelar edi. Kasaba uyushmalari ish haqi to`g’risidagi muzokaralarda naqadar kuchlilik qiladi va bu ish haqi miqdoriga qanday ta’sir etadi? Kapital qo`yish haqida qaror₋ ga kelinganda bu savollarga javoblarning noaniqligini qanday hisobga olish kerak? «Ford» birlashgan firma bo`lib ma’lum tashkiliy muammolarni ham hal etishi kerak edi, chunki uning bir bo`linmasi mashina ayrim qismlarini ishlab chiqaradi, boshqalari esa yig’ish bilan shug’ullanadi. Turli bo`linmalar menejerlariga mukofot puli ajratilishi ham kerak. Avtomobilni yig’uvchi bo`linmalar boshqa bo`linmalardan oladigan dvigatellarga qanday narx qo`yishi lozim.
Agar mehnat bozorida sof raqobat mavjud bo'lsa. mehnatning muvozanat bahosi talab va taklifning o'zaro nisbati asosida shakllanadi. Mehnat bozorida monopsoniya kasaba uyushmalari va minimal ish haqi to'g'risidagi qonunlarning ta'siri katta.