Kurs jumisi tema

Jáhán, aymaqlıq hám milliy valyuta sistemaları sheńberinde, tómendegi finanslıq operatsiyalar ámelge asıriladı :

• 
  valyuta konvertirlanıwi - milliy valyutanı shet el valyutaǵa almastırıw ;
  

• 
  Kommerciya bankleri hám birjalerde valyuta aldı -sotdi operatsiyaları. Bul valyuta dilingi dep ataladı.
  

Házirgi kúnde, operatsiyalardıń tiykarǵı bólegi naq pulsiz halda ámelge asıriladı. Bir bankten basqasına pul ótkeriw wákillik esapbetler arqalı ámelge asıriladı. Bankler aralıq ámeliyatda LORO (Siz bizde) hám NOSTRO (biz Sizdikida) esapbetleri bar.
Kommerciya bankleriniń depozit-kredit dep atalıwshi, valyuta qarjların tartıw hám jaylastırıw menen baylanıslı operatsiyaları.
Bul operatsiyalar - óz-ara kreditlew, óz hám tartılǵan aqshalardı jaylastırıw, kreditlardı usınıw, rásmiylestiriw hám monıtorıń menen baylanıslı banklararo operatsiyalar bolıp tabıladı.

• 
  Sırtqı sawda operatsiyalarında, xalıq aralıq ámeliyatda qabıl etilgen túrli forma daǵı esap -kitaplerde bank xızmeti kórsetiw;
  
• 
  Altın hám fond instrumentleri (múlkshilik titullari, obligatsiyalar, ekilemshi finanslıq instrumentler hám t.b. ) satıw yamasa satıp alıw maqsetinde, finans bazarında ámelge asırilatuǵın operatsiyalar. Bul operatsiyalardıń barlıǵı investitsiya maqsetlerinde, sonıń menen birge, alıpsatarlıq yamasa xejerlew (qamsızlandırıw ) maqsetlerinde ámelge asıriladı. Bankler bul operatsiyalardı óz atınan yamasa klient tapsırigiga kóre ámelge asıradılar ;
  
• 
  Kredit (depit) kartochkalarınıń iyelerine xizmet kórsetiw menen baylanıslı operatsiyalar ;
  
• 
  Bank xalıq aralıq transfertlari (dividend, procent, pensiya tólewi, aliment, sıylar, sayaxatshılarǵa xizmet kórsetiw hám t.b. ) ámelge asırıw.
  
• 
  Zamanagóy valyuta sisteması, onıń de aymaqlıq (geografiyalıq tárepten), da waqıt tárepten (kesheyu-kunduz isleytuǵın valyuta bazarı ), da texnologiyalıq tárepten (informaciya texnologiyaları hám tarmaqlarınıń pútinligi) globallewgenligi menen xarakterlenedi.
  

Zamanagóy valyuta sistemasınıń globallasıwınıń ayriqsha tárepleri tómendegilerden ibarat :

• 
  valyuta kursları hám procent stavkalarınıń qápelimdede hám keskin ózgeriwi menen xarakterlenetuǵın bazar mexanizmi;
  
• 
  bir tárepden, aldınan qápelimde waqıyalarǵa (neft láńleri yamasa Germaniyanıń birlesuvi sıyaqlı ) demde iykemlesiwge zárúrat, basqa tárepden, mámleketler húkimetleriniń inflyatsion siyasat júrgiziwi hám mámleket qarızdarlıǵı ósiwi siyasatınan kepillikleytuǵın málim xalıq aralıq tártipke salıw instrumentlerin jaratıw.
  

Jáhán valyuta sistemasınıń eń tiykarǵı ózgesheligi sonda, ol mudamı ózgerip, rawajlanıp turadı. Bul ózgerislardıń eń ulıwma sebepleri - jáhán xojalıǵın rawajlandırıw daǵı xalıq aralıq sherikliktiń kusheytiwi, tavar islep shıǵarıw hám bazarlardıń baynalminallasıwı bolıp tabıladı. Búgingi kúnde onı tártipke salıw mexanizmleriniń turaqlı ózgeriwi hám valyuta sistemasınıń turaqlılıǵın, valyuta sistemasınıń evolyutsiyası menen qanshellilik uyqas túsiwine baylanıslı.
Xalıq aralıq valyuta sistemalarınıń málim formaları, óndiristiń rawajlanıwı, xalıq aralıq baylanıslar, milliy pul sistemaları, jáhán maydanındaǵı kúshler qatnasına, jetekshi mámleketlerdıń máplerine qaray belgilenip atır.
Jáhán valyuta sistemasınıń rawajlanıw basqıshları. Parij jáhán valyuta sisteması (1867-1914 y.) Puldıń xalıq aralıq almasıwı, tap puldıń ózi sıyaqlı áyyemgi bolsada, házirgi formada valyuta pitimleriniń payda bolıwı XIX ásir aqırına barıp taqaladı. Birinshi jáhán valyuta sisteması - 1865 jılda tórtew Batıs Evropa mámleketleri tárepinen islengen hám «Altın ulgisi» tiykarında iskerlik júrgizgen - Latın teńge birlespesi esaplanadı. Usı valyuta sisteması, rásmiy túrde 1867 jılda Parij konferenciyasında tán alındı hám dúnyanıń 30 dan artıq mámleketi tárepinen arnawlı xalıq aralıq shártnamaǵa qol chekildi. Bul valyuta sisteması Altın ulgisi»ga yaǵnıy, altındı etalon (kriterya ) metall retinde qabıllawǵa tiykarlanǵan milliy pul sistemaların birlestirdi. Sol sebepli de Parij valyuta sisteması «Altın teńge ulgisi» dep yuritila baslandı. Buǵan muwapıq, jáhán aqshası altın teńgeler hám altınǵa konvertirlanadigan pullerden shólkemlesken edi.
Altın ulgi tártibi basqıshpa-basqısh úsh formanı basdan keshirdi. 1914 jılǵa shekem altın teńge basqıshı, 1922 jıldan 1929 jılǵa shekem altın qoyılma ulgisin, 1944 jıldan 1971 jılǵa shekem altın deviz ulgisi. Altın teńge ulgisi dáwirinde teńgeler altın qoyılmalerden altın teńgeler islep shıǵarıw huqıqına iye edi. Bul erkin tárzde hám derlik mut ámelge asırılǵan, sol sebepli de, bul teńgeler pul massasınıń tiykarın shólkemlestirgen. Qaǵaz pullar tap altın teńgeler qatarı mámilede bolǵan hám olar altınǵa tolıq konvertirlangan. Altın Menen konvertirlanganlik mudami támiyinleniwi ushın, qaǵaz pullar emissiyasi shegaralanǵan. Jańa sistemanıń dúnya boylap keń tarqalıwı menen, oǵan bolǵan isenim arttı. Bul ámelde, xalıq aralıq esap -kitaplerde tólew jardeminde altın hám basqa sol sıyaqlı qımbat bahalı metallardı alıw yamasa beriw ornına, shet el schetni depitlew yamasa kreditlew arqalı tólewdi ámelge asırıwǵa alıp keldi. valyuta dilerlari qolında telegraf, telefon, teletayp sıyaqlı qurallardıń payda bolıwı, xalıq aralıq valyuta sawdasın professional dárejede júrgiziwge múmkinshilik berdi.
Parij valyuta sisteması birinshi jáhán urısına shekem ámelde boldı. Onıń tiykarǵı ózgesheligi, paritetlari altınǵa salıstırǵanda ornatılatuǵın, belgilengen valyuta stavkalarında edi. Bul mámleket tárepinen kepillik berilgen bolıp, «valyutaniń altın pariteti» yamasa «valyutaniń altın quramı» dep at aldı. Altın teńge ulgisi dáwirinde, altın esabına eki tárepleme funkciya ámelge asırılǵan. Usı funkciyalar : xalıq aralıq esap -kitaplerde tán alınǵan tólew quralı retinde hám de bir waqtıniń ózinde, ishki bazarda birden-bir qabıl etilgen almasıw hám tólew quralı edi.