Kurs jumisi tema

Valyuta munasábetleri - bul, valyutanı jáhán xojalıǵı mámilesinde ámel qılıw processinde hám xalıq aralıq baylanıslar tarawına xizmet kórsetiwde ózine has pul munasábetleriniń jıyındısı bolıp tabıladı, yamasa mámleketler, jáhán valyuta bazarınıń subektleri, arnawlı bir mámlekettiń rezident yamasa norezident shaxsları ortasında valyutalardı satıw, satıp alıw, minnetlemelardı orınlaw hám de taǵı basqa sol sıyaqlı processlerde payda bolatuǵın munasábetler bolıp tabıladı.
Valyuta munasábetleri - bul xalıq aralıq baylanıslarǵa xızmet kórsetiwshi hám jáhán xojalıǵında valyuta mámilesi processinde payda bolatuǵın ózine has pul munasábetleriniń kompleksi bolıp tabıladı. valyuta munasábetleri jáhán valyuta sistemasınıń hasası bolıp xızmet etedi. Olardıń qáliplesiw processlerin úyreniw Ózbekstan ushın tekǵana teoriyalıq, bálki ámeliy áhmiyetke de iye esaplanadı.
Valyuta munasábetleriniń payda bolıwı, ózgertiliwi yamasa tamamlanıwınıń huqıqıy tiykarları bolıp xalıq aralıq kelisimler hám ishki mámleket nızam -qaǵıydaları esaplanadı.
Valyuta munasábetleri salıstırǵanda ǵárezsiz munasábetler bolǵanı halda tólew balansı, valyuta stul, esap-kitap operatsiyaları arqalı dúnya ekonomikasına sezilerli tásir kórsetedi.
Valyuta munasábetleriniń jaǵdayı tómendegilerge baylanıslı boladı :

• 
  milliy hám jáhán ekonomikasınıń rawajlanǵanlıq dárejesine;
  
• 
  sıyasıy jaǵdayǵa ;
  
• 
  jáhán bazarında mámleketlerara munasábetler boyınsha máselelerge hám bul mashqalalardıń rawajlanıw tendensiyalarına.
  

Valyuta munasábetleriniń tiykarǵı qatnasıwshıları retinde xalıq aralıq finanslıq shólkemler, mámleketler, mámleketlerdıń rezident hám norezident shaxsları maydanǵa shıǵadı.
Rezident shaxs - bul arnawlı bir mámleket aymaǵında jasap atırǵan hám bul mámleket puqarası bolǵan hám de usı mámleket aymaǵında iskerlik kórsetip atırǵan yuridikalıq yamasa fizikalıq shaxs bolıp tabıladı.
Norezident shaxs - bul arnawlı bir mámleket aymaǵında jasap iskerlik kórsetip atırǵan, biraq sol mámleket puqarası bolmaǵan yuridikalıq yamasa fizikalıq shaxs bolıp tabıladı. Mısalı, elshixonalar, wákilxanalar, sırt el firma hám kárxanalarınıń bólindileri hám de sol sıyaqlılar.
Usınıń menen birgelikte bul jerde sonı aytıp ótmoq kerekki, valyuta munasábetleriniń keń tarqalǵan qatnasıwshılarınan biri bul kommerciya bankleri bolıp tabıladı.
Kommerciya bankleri milliy, aymaqlıq hám jáhán valyuta bazarlarında tekǵana óz mápleri, bálki birinshi náwbette óz klientleri mápleriniń qorǵawshısı bolıp tabıladı. Jáhándıń iri kommerciya bankleri óz klientleriniń tapsırmaların talap dárejesinde orınlaw, olardıń finanslıq máplerin qorǵaw hám óz kommerciyalıq maqsetlerinde jáhán finans bazarınıń iri oraylarında óz filialların ashqanlar.
Kommerciya bankleri klientlerinde hám kommerciya bankleriniń ózlerinde túrli sebeplerge kóre hám de túrli maqsetlerde shet el valyutaǵa mútajlik payda boladı. Mısalı, kommerciya bankiniń klienti kiripyor bolsa ol shet el valyutada tushum aladı hám valyuta stul shayqalıwı áqibetinde payda bolatuǵın xaterlardı esapqa alǵan halda ol jaǵdayda, bul shet el valyutada alınǵan tushumni qáwipxatardan qorǵaw zárúrshiligi payda boladı. Usınıń sebepinen kiripyor kirip tushumini itimallı joytıwlerden qamsızlandırıwlaw maqsetinde óz bankine shaqırıq Etedi. Eger banktiń klienti importyor bolsa, kiripyor menen óz-ara dúzilgen shártnama shártlerine muwapıq esap -kitaptı ámelge asırıw ushın oǵan málim bir muǵdarda shet el valyuta zárúr boladı. Buǵan muwapıq importyormijoz bul shet el valyutanı satıp alıw maqsetinde óz bankine shaqırıq etedi.
Joqarıdagilerden tısqarı kommerciya bankiniń shet el valyutaǵa bolǵan óz zárúrli mútajlikleri bar. Mısalı, jáhán valyuta bazarında aldı -sotdi bahalarınıń parqı retinde payda alıw maqsetinde shet el valyutalardı satıp alıw, valyuta stuldıń shayqalıwı áqibetinde payda bolatuǵın valyuta táwekelchiliklariniń aldın alıw maqsetinde xedjinglew menen baylanıslı túrli valyuta operatsiyaların ámelge asırıw. Usınıń menen birgelikte Ózbekstan Respublikası ministrler Mákemesiniń 1994-jıl 4-oktyabrdagi " Ózbekstan Respublikası valyuta bazarın rawajlandırıwdıń qosımsha ilajları tuwrısında" gi sheshimine qaray kommerciya bankleri Ózbekstan Respublikası aymaǵında " swm" dıń ishki konvertatsiyasına muwapıq naq valyuta aldı -sotdisi menen baylanıslı operatsiyalar menen de shuǵıllanadılar. ministrler Mákemesiniń bul sheshimine muwapıq 1994-jıldıń 15-oktyabridan baslap Ózbekstan Respublikası aymaǵında pul retinde mámilede tek respublikanıń milliy valyutası " swm" yuradi. Basqa mámleketlerdıń milliy valyutaları, yaǵnıy shet el valyutalardıń pul retinde mámilesi Ózbekstan aymaǵında nızam menen qadaǵan etilgen.