L. B. Okun Elementar bóleksheler

Elektronvolt (eV). SI sistemasında energiyanıń birliginiń djoul ekenligi belgili: 
1 Dj = 1 kg·m
2
·sek
-2
47
. 
SGS sistemasındaǵı energiyanıń birligi erg: 
1 erg = 1 g·sm
2
·sek
-2 
= 10
-7
Dj. 
Elementar bóleksheler fizikasında energiyanıń birligi sıpatında elektronvolt hám onıń 
tuwındıları qollanıladı: 
1 keV (10
3
eV),
1 MeV (10
6
eV), 
1 GeV (10
9
eV) hám 1 TeV (10
12
eV). 
Ásirese arnawlı ádebiyatta hám biziń kitabımızda 1 GeV birligi qollanıladı. 
Elektron 1 V shamasına teń potenciallar ayırması arqalı ótkende 1 eV energiyaǵa iye boladı. 
Elektronnıń zaryadı e 1,6021892(46)·10
-19
Kl; demek bir kulonda 6,241459(93)·10
18
elektron 
boladı. 
1 Dj = 1 Kl·V =6,241459(93)·10
18
eV ≈ 6,24·10
9
GeV, 
1 GeV = 1,6021892(46)·10
-10
Dj = 1,7826759(52)· 10
-24
g·c
2
(c arqalı jaqtılıqtıń tezligi 
belgilengen): 
s = 2,99792458(1,2)· 10
10
sm·sek
-1
, 
ℏc = 1,9732858(51)·10
-14
GeV·sm, 
ℏ = 6,582173(17)·10
-25
GeV·sek = 1,0545887(57)· 10
-27
erg·sek. 
ℏ, c = 1 birliklerinde 
1 GeV ≈1,6·10
-10
Dj ≈ 1,8·10
-24
g, 
1 GeV ≈ 0,7·10
-24
sek ≈ 2·10
-14
sm. 
𝑮
𝑵
 menen 𝑮
𝑭
 ti salıstırıw. 𝐺
𝑁
menen 𝐺
𝐹
shamaların salıstırıw úlgi bolarlıqtay áhmiyetke iye. 
SGS hám SI sistemalarında 
𝐺
𝑁
≈ 6,7·10
-8
sm
3
·g
-1
·sek
-2
= 6,7·10
-11
m
3
·kg
-1
·sek
-2
, 
𝐺
𝐹
≈ 1,4·10
-49
erg·sm
3
= 1,4·10
-62
Dj·m
3
. 
Eger bul sanlarǵa ústirtin túrde qarasa, onda 𝐺
𝑁
shaması 𝐺
𝐹
shamasınan kóp úlken degen oy 
payda boladı. Eger, tábiyiy birliklerge keletuǵın bolsaq, onda másele pútkilley basqasha, qarama-
qarsı túrde sheshiledi: 
𝐺
𝑁
≈ 6,7·10
-39
ℏc
5
GeV
-2
, 
𝐺
𝐹
≈ 1,2·10
-5
ℏ
3
c
3
GeV
-2
. 
Biz ℏ, 𝑐 = 1 birliklerinde 𝐺
𝑁
gravitaciyalıq turaqlınıń mánisiniń ázzi tásirlesiwdiń turaqlısınıń 
mánisinen 33 tártipke kishi ekenligin kóremiz. Bul jaqsı belgili faktke tolıq sáykes keledi: 
laboratoriyalıq sharayatlarda gravitaciyalıq tásirlesiw ázzi tásirlesiwge salıstırǵanda kishi.