Laboratoriya № avtomobillarning electron boshqarish tizimlari jixozlarini tuzilishini o’rganish va ishga tayyorlash ishning maqsadi

«D» guruhi bortdagi markaziy kompvuterdan boshqariladigan va yonilg'ini impulsli usulda har bir silindrning bevosita yonish kamerasiga pur­kash tizimi. Bu istiqbolli tizim bo'lib. u o'rnatilgan dvigatellar o'ta yuqori tejamli ishlaydi. Lekin tizim elementlari konstruksivasining juda murakkabligi va hozircha narxining ancha balandligi, uni keng joriy qilinishiga to'sqinlik qilmoqda (Touota, 2000yildan
Tekshirish tizimining kirish parametrlari gaz kelebeği ochilish burchagi, ateşleme vaqti va yonuvchi aralashmaning tarkibi. Haydovchi gaz kelebeği ochilish burchagini o'zgartiradi. Havo oqimining o'zgarishi havo-yonilg'i aralashmasi va ateşleme vaqtining o'zgarishi bilan birga keladi.
Chiqish parametri doimiy ravishda o'lchanadi va ECUdagi nazorat parametrlari bilan taqqoslanadi. Bunday tizim haydovchining harakatlaridan signallarni nazorat pedaliga ulangan havo oqimi sensori orqali elektr davrlari orqali oladi.
Asosiy ma'lumotlar yuqori chetki nuqtadan (TDC), eksantrik mili holatidan, dvigatelning val mili burchak holatidan (KB), massa havo oqimi datchiki (MAF) (yoki qabul qilish manifoldu bosimi) va portlash signallaridir.
Boshqarish sxemasida o'zgaruvchan parametr yordamida chiqindi gazlardagi (IG) kislorod kontsentratsiyasini o'lchash yo'li bilan aniqlanadigan ortiqcha havo koeffitsienti (α), bo'lib, uning chiqishida α qiymatiga mutanosib kuchlanish paydo bo'ladi. . Agar α qiymatining optimal qiymatdan og'ishi bo'lsa, elementi EBUyordamida purkash davomiyligini o'zgartiradi. Qayta aloqa tizimi “Svyatogor“avtomashinalarida va VAZ avtomobillarining eksport modifikatsiyalarida qo'llaniladi.
«К- Jetronic» yonilg'i purkash tizinii. Bosch firmasining K- Jetronic purkash tizimi yonilg'ini uzluksiz purkovchi mexanik tizim bo'lib, u AUDI-80 va -100; BMV-320i va 520i; Mercedes-Benz-450 va boshqa rusumdagi avtomobillarga o'rnatilgan. Yonilg'i bosim ostida kiritish kollektoridagi kiritish klapanlari oldida joylashgan forsunkalarga uzatiladi. Forsunka yonilg'i bosimining ta’sirida ochiladi va uni uzluksiz ravishda purkab turadi. Yonilg'i bosimi motorning yuklamasi va sovitish tizimi haroratiga bog'liq bo'ladi.



2-rasm. K-Jetronic yonilgini mexanik uzluksiz purkash tizimi

.
K-Jetronic tizimining asosiy elementlaridan biri me’yorlagich- taqsimlagichdir. U silindrga kiritilayotgan havo miqdori va boshqaruvchi bosim qiymatiga ko'ra purkalishi lozim bo'lgan yonilg'i miqdorini belgilaydi.

K- Jetronic tizimi quyidagicha ishlaydi (6.4-rasm).Yonilg'i nasosi 2 bak 1 dan yonilg'i to'plagich 3 va tozalagich 4 orqali benzinni ~ 0,5 MPa bosim osti­da me'yorlagich-taqsimlagich 6 ning A kamerasiga uzatadi. Purkalayotgan yonilg'i va kiritilayotgan havo niiqdorlari orasidagi talab qilinadigan 1:14.7 nisbatni ta’minlash uchun bosim diski 5 dan iborat havo o'lchagich va
yonilg'ini me’yorlagich-taqsimlagichi 6 dan foydalaniladi. Havo o'lchagich (6.5-rasm) yuqori aniqlik bilan tayyorlangan mex- anizm bo'lib, uning juda ham yengil qilib tayyorlangan bosim diski (qalinligi 1 mm, diametri 100 mm) maxsus pishangga o'rnatiladi. Pishangning aylanish o'qi zoldirli podshipnikli tayanchga ega boMganligi sababli bosim diski havo sarfini o'zgarishiga juda “sezgir” bo'ladi. Bosim diski 5 pishangining aylanish o'qiga rolikli ikkinchi pishang mahkamlangan. Rolik bevosita mc’yorlagich- taqsimlagich plunjerining pasiki o'chiga tiralib turadi. Dcmak, bosim diskining harakati taqsimlagich plunjerining liarakatlanishiga olib keladi. Havo sarfi bilan benzin sarfini chiziqli bogManishini ta’minlash maqsadida me’yorlagich- taqsimlagichda differensial klapanlar tizimi ishlatilgan. Bu ishchi aralashmada- gi havo-benzin tarkibini stexiometrik nisbaida, ya’ni 14.7:1 da boMishini la’minlaydi
Elektr benzonasos 2 motor tirsakli valining aylanishlar chastotasiga bogMiq boMmagan holda ishlaydi. U o‘t oldirish kaliti ulangan va tirsakli val aylanayotgan hollarda ishga tushadi. Nasosning bosim bo'yicha ikki karra, uzatish bo'yicha esa o‘n karra zahiraga ega boMganligi sabali. purkash tizimiga bosim rostlagichi o'rnatiladi. Bu rostlagich 4 me’yorlagich-taqsimlagich ichiga joylashtirilib , u “A” (yonilgM uzatish) va “Z?” (ortiqcha yonilg'ini bakga qay- tarisli) kanallari bilan tutashtirilgan.
M
5

otomi ishga tushirish vaqtida benzonasos 8 purkash tizimida yonilgM bosimini hosil qiladi. Agar motor sovuq boMsa (harorati J5^CC' dan past) el- ektromagnit boshqaruvga ega boMgan ishga tushirish forsunkasi II ma'lum vaqt davomida kiritish kollektoriga qo'shimcha yonilgM purkaydi. Ishga tushirish forsunkasi- ning ishlash vaqti motorning haroratiga ko’ra termorele 12 tomonidan belgilanadi. Sovuq motorning salt ishlash rejimida aylanishlar chastotasini oshirish uchun klapan 10 orqali motorga qo'shimcha havo uzatiladi. Sovuq motorni ishga tushirish va uni qizdirish jarayonida ishchi aralashmani boyitish boshqaruvchi bos­im rostlagichi 7 tomonidan taqsimlagich plun- jcri ustidagi bosimni kamaytirilishi va plunjerni ko'proq ko'tarilish hisobiga amalga oshiriladi.

3-rasm. Me’yorlagich- taqsimlagich

l-yunilg'i uzatish kanali,2,7- differinsial klapanning mos ravishda yuqori va pastki kameralari, 3-taqsimlagich plunjeri , 4-klaimn prujinasi, 5-klapan diafragmasi , 6- gilza.

Motor xatorati 35 °C dan oshgandan keyin temiorele 12 ishga tushirish for-sunkasi 11 o'chiradi va motorga yonilg'i ishchi for- sunkalar orqali uzatiladi.

Me’yorlagich-taqsimlagieh ben- _J) zonasosdan A kanali or-qali kirgan yonilgMni motorning ish rcjimiga ko'ra me'yorlaydi va E kanali orqali silindr forsunkalariga (injektorlari) taqsim- laydi.

1. 
   b)
   

4-rasm.Forsunkalarga uzatilayotgan yonilgi ulushiga mos differinsial klapanning holati: a) yonilgi ulushi kichik bo’lganda, b) yonilgi ulushi kichik bo’lganda
Taqsimlagich plunjeri 3 (6.6-rasm) ning holati bosim harakati bilan bogMiq.
Plunjer 3 tirqishli gilza 6 da hara- katlanadi. Bu juftlikdagi zichlik mini­mal tirqish va ishqalanuvclii yuzalarn- ing tozaligi hisobiga ta’minlanadi.
Plunjerga pastdan bosim diskining pishangi ta’sir qiladi, yuqoridan esa- boshqaruvchi bosim. Taqsimlagich va chiqish kanallari E orasiga differensial klapanlar joylashtirilgan. Differensial klapanlar, yuqorida ta’kidlan-gandek, plunjer harakati bilan forsunkalarga uzatilayotgan yonilgM sarfi orasida chiziqli bogianishni ta’minlash uchun xizmat qiladi.
Differensial klapan pastki 7 va yuqori 2 kamcralardan iborat boMib, ular po'lat diafragma 5 bilan ajratilgan. Differensial klapanlarning pastki kamer- alarining hammasi halqali kanal vositasi bilan tutashtirilgan va ishchi bosim os- tida bo'ladi. PoMat diafragmaga pastki tomondan yonilgMning ishchi bosimi ta'sir qilsa, yuqoridan prujina 4 bosib turadi.
Plunjer tirqishlari orqali differensial klapanning yuqori kamerasiga yonilgM uzatilganda prujina 4 ning bosim kuchiga yonilgM bosimi qo‘shiladi va diafragma 5 pastga egiiib yonilgMni ye kanaliga oMish tirqishini kattalashtiradi (6.7-rasm). Yuqori kameradagi yonilgM bosimi pasayadi, diafragmnia bir mun- cha to^;g‘rilanadi va natijada dinamik muvozanat, ya^?ni plunjer harakati bilan forsunkalarga uzatilayotgan yonilgM orasidagi ta’minlashishi zarur boMgan chiziqli bogManish yuzaga keladi.
Yonilgi bosimi rostlagichi purkash tizimdagi yonilgi bosimining qiymatini o'zgarmas holda ushlab turadi. Bosim belgilangan qiymatdan ortishi

6-rasm. Boshqaruvchi bosimning rostlagichi

bilan porshen prujinani siqib o‘ng tomoniga harakatlanadi va ortiqcha yonilgini В kanal orqali bakga qay- tarilishiga imkon beradi. (6-rasm). Boshqaruvch bosimning rostlagichi boshqaruvchi bosimni asosan sovuq motorni ishga tushirish va qizdirishda, salt va tola yuklamalar bilan ishlaganda o'zgartiradi.
Boshqaruvchi bosimning rostlagichi yuqori 2 va pastki 4 diafragmalarga ega. Yuqori diafragma 2 ning o‘rta qismida yonilgini qaytarish kanalni В berkilishi mumkin bo'lgan klapan 3 o'matilgan. Bu kanal ocliiq bo'lganda yonilg‘i bosim rostlagichi orqali bakga qaytariladi.
Bimegall plastinali prujina 1 motor harorati 35-40°C dan kam bo'lgan-da diafragma 2 ni pastga egadi va diafragma ustidagi ikkita kanalni bir-biri bilan tutashtiradi. Bu jarayonda pastki diafragma 4 ning ikkita silindrsimon prujinasi siqiladi. Boshqaruvchi bosim rostlagichi silindrlar blokida maxsus tayyorlangan maydonchaga o‘matiladi va uning ta’sirida isiydi. Bundan tashqari bimetall prujina l ga elektr isitgich ham o'ralgan. Bu yonilg'ining boyitilish jarayonini to'xtatishni tezlatish uchun zarur.
Motomi ishga tushirish va qizdirish vaqtida rostlagich quyidagicha ish- laydi: prujina 1 diafragma 2 ni pastga egadi va ikkita kanalni tutashtiradi. Bu holda boshqaruvchi bosim qiyniati kichik bo'ladi va taqsiinlagich plunjeri tepaga ko'tariladi - ishchi aralashma boyitiladi. Motor harorati ko'tarilgan sari issiq la’sirida bimetall plastina 1 yuqoriga ko'tarilib diafragma 2 ning egilish darajasini kamaytira boshlaydi. Motor harorati 35-40 °C gayetganda plastina I diafragma 2 ni to‘la qo'yib yuboradi va klapan 3 qaytarish kanalini bekitadi.
Pastki diafragmaning holati kanal rostlagichning yuqori bo'shlig'iga dvigatel drossel to'siqchasini pastidan uzaiiladigan siyraklashishga va diafrag­ma 4 ning tagidagi bo'shliqqa ulangan atmosfera bosimiga bog'liq. Motor salt yoki qisman yuklamada ishlaganda drossel to'siqcha qisman berkitilgan bo'ladi va undan keyingi bo'shliqda ma’lum siyraklanish yuzaga keladi. Natijada pastki diafragma atmosfera bosimi ta’sirida ichki prujinani siqib yuqori tirgakka qadaladi. Yuqori diafragma klapan 3 ni berkitadi. Boqaruvchi bosim ortadi. ish­chi aralashma suyultiriladi.
Motor to‘la yuklama bilan ishlay boshlaganda drossel to'siqcha to la ochiq bo'ladi va undan keyingi bo'shliqda siyraklashish kamayadi, ya’ni bosim orta­di. Pastki diafragma pastki chekka holtgacha egilib ichki prujinani siqisn ku- chini keskin kamaytiradi. Natijada yuqori diafragma pastga egilib klapan 3 ni ochadi. Boshqaruvchi bosim kamayadi, ishchi aralashma boyitiladi.