Laboratoriya ishi №. 7 Rl va rc zanjirlardagi o’tkinchi jarayonlarni tadqiq etish. Ишнинг мақсади

LABORATORIYA ISHI №.7

RL va RC zanjirlardagi o’tkinchi jarayonlarni tadqiq etish.

Ишнинг мақсади: RL- ва RC-занжирдаги ўтиш жараёнларини ўрганиш; бу занжирлар параметрларининг ўткинчи жараён характерига таъсирини тажрибада кузатиш.

1.Қисқа назарий маълумотлар

RC-занжирдаги ўтиш жараёни 8.1-расмдаги схема ёрдамида текширилади. Кириш сигнали генератордан (кучланиш манбасидан) берилади ва у бир қутбли тўғри бурчакли импульсларнинг кетма-кетлигидан иборат (8.1,б- расм).

8.1.-расм. Текширилаётган RC-занжир (а), киришдаги кучланишнинг

шакли (б), сиғимдаги кучланиш (в).

8.1,а-расмдаги RC-занжирнинг киришидаги кучланиш Кирхгофнинг иккинчи қонунига мувофиқ қуйидаги ифода ёрдамида аниқланади

.

Агар ва эканлигини эътиборга олсак, у ҳолда RC-занжирдаги ўткинчи жараён қуйидаги тенглама билан ифодаланади:

(8.1)

унга қуйидаги ечим мос келади

(8.2)

бунда - импульс кенглиги; катталик -занжирнинг вақт доимийси; унинг қиймати занжирдаги ток ва кучланиш эркин ташкил этувчиларининг миқдорлари ўзларининг бошланғич миқдорларидан 2,73 марта камайишларигача кетган вақт миқдорига тенг. Вақт доимийси нинг қийматини график усулда аниқлаш мумкин. Бунинг учун эркин ташкил этувчининг ихтиёрий нуқтасидан, ҳусусан, графикнинг (8.2,а-расм) бошланғич нуқтасидан ўтказилади. Шу нуқтанинг абсцисса ўқига проекцияси (0 нуқта) ва урунманинг вақт ўқи билан кесишган нуқтаси орасидаги узунлик вақт доимийси га тенг.

8.2-расм. Сиғимдаги (а) ва қаршиликдаги кучланиш (б)нинг

эркин ташкил этувчилари.

Импульснинг оралиқдаги (импульс йўқлигидаги), яъни 0 бўлгандаги реакцияси қуйидаги ифода билан аниқланади:

(8.3)

бунда

Сиғимдаги ва қаршиликдаги кучланишларнинг графиклари (8.3) ифодаларга мувофиқ 8.1,в- ва 8.2,б-расмда келтирилган.

RL-занжирнинг (8.3,а-расм) схемасида илгаригидек (8.1,б-расм) сигнал таъсир этади. Бунда занжирдаги ўткинчи жараён қуйидаги дифференциал тенглама билан ифодаланади:

.

8.3.-расм. RL-занжир схемаси (а), қаршиликдаги ток ва

кучланиш (б) ва индуктивликдаги кучланиш (в) графиклари.

Бу дифференциал тенгламага тавсифий тенглама мос келади. Унинг ечими (илдизи) эса бўлади. Бунда қиймат RL-занжирининг вақт доимийси дейилади.

Импульснинг оралиғида қаршиликдаги ва индуктивликдаги кучланишлар шакллари импульс йўқлигидаги (занжир киришида қисқа туташувга эквивалент бўлган) вазиятга мос келади:

(8.4)

Импульснинг оралиғида эса (0) қуйидагича ифодаланади:

(8.5)

бунда

Шу кучланишлар (8.4) ва (8.5) ифодалар ёрдамида аниқланади ва улар 8.3,б- ва 8.3,в-расмда келтирилган.

Шуни таъкидлаш зарурки, юқорида келтирилган сиғимдаги , индуктивликдаги ва қаршиликдаги кучланишларни ҳисоблаш ифодалари фақат вақт доимийси учун ҳақлидир; ушбу оралиқда бундан кейинги импульс келгунга қадар ўткинчи жараён тугайди.

Импульс кенглиги бўлган тўғри бурчакли мусбат импульсларнинг даврий кетма-кетлигига мос келган зичлик учун вақт доимийси бўлганда RC-занжирда ва RL-занжирда бўлади, яъни импульснинг охирги онигача ўткинчи жараён деярли тугайди. Шу сабабли ҳисоблаш тенгламалари соддалашади:

RC-занжир учун бўлганда

(8.6,а)

RL-занжир учун бўлганда

(8.7,а)

Агар оралиқда ҳисоблаш боши қилиб қабул қилинса, у ҳолда (8.6) ва (8.7) ифодалар соддалашади:

RC-занжир учун

(8.6,б)

RL-занжир учун

(8.7,б)