Laboratoriya ishi № Mavzu: Raqamli texnika negiz elementlarini tadqiq etish. Ishning maqsadi

Ko‘paytirgichlar.
EHMda bajarladigan amallarning 50% arifmetik ko‘paytiruv bilan amalga 
oshiriladi. SHuning uchun EHM sifat ko‘rsatgichi bo‘lib mazkur amalni bajarshga 
ketgan vaqt hisoblanadi. Agar ko‘paytiruv ko‘shish va siljitish amallari bilan ketma-

---

ket bajarilsa, u holda ko‘paytirish vaqti sezilarli katta bo‘ladi. SHuning uchun 
alohida mikrosxema ko‘rinishida yoki KIS tarkibidagi operatsion tugunlar sifatida 
tezkor bir taktli ko‘paytirgichlar ishlab chiqariladi. Ularda ko‘paytirish algoritmi 
modifikatsiyalangan Bull algoritmi yoki xususiy ko‘paytmalar algoritmi deb 
ataladi. U ishora belgilari va ko‘payuvchilar modullari ustidan alohida amallarni 
ko‘zda tutmaydi, balki ko‘paytirish amalining o‘zi ko‘payuvchilar razryadlarining 
xususiy ko‘paytmalarini ko‘shishga olib kelinadi. 
Birjinsli tuzilmaga ega bo‘lgan matritsali ko‘paytirgichlar keng tarqalgan. 
Bunday ko‘paytirgichlarning asosi bo‘lib A(a
1
a
0
)xV(b
1
b
0
) 2-razryadli ikkilik 
ko‘payuvchilarni ko‘paytirish amalini bajaruvchi matritsali ko‘paytiruvchi blok 
hisoblanib, unda xususiy ko‘payuvchilar qo‘shiladi. 
a
1
a
0 
x 
b
1
b
0 
______________ 
b
1
a
1
b
1
a
0 
+ 
b
0
a
1
b
0
a
0 
_______________________ 
M
1
M
2
M
1
M
0 
Misoldan ko‘rinib turibdiki, ko‘paytirish amalini bajarish jarayonida xususiy 
ko‘payuvchilar shakllanadi, ular bir-biriga nisbatan tegishli siljitishlardan so‘ng 
qo‘shiladi. 
2-razryadli matritsali ko‘paytiruvchi blok tuzilma sxemasi 3.3-rasmda 
keltirilgan. 
3.3-rasm. Matritsali ko‘paytiruvchi blok tuzilma sxemasi. 

---

Mazkur blokda 4ta 2HAM elementidan tashkil topgan matritsa bir vaqtning 
o‘zida barcha xususiy ko‘paytmalari razryadlarini shakllantiradi, olingan natijalar 
iikkita bir razryadli jamlagich matritsalari yordamida qo‘shiladi. Ikkita 
A(a
3
a
2
a
1
a
0
)xV(b
3
b
2
b
1
b
0
)-razryadli ko‘payuvchlarning qo‘paytirish algoritmini 
ko‘rib chiqamiz.
Bu algoritmni to‘rtta bir turdagi bloklar kombinatsiyasi ko‘rinishida tasvirlash 
mumkin (shtrix chizig‘i bilan ajratilgan). Har bir blok 3.3-rasmda keltirilgan qurilma 
bo‘lib, qo‘shuv amalini bajaruvchi ikkita qo‘shimcha jamlagich kiritilgan. Shunday 
qilib, b
1
a
1
xususiy ko‘paytmaningM
2 
razryadi qiymatini hosil qilish uchun, b
1
a
0 
va 
b
0
a
1
xususiy ko‘paytmalarni qo‘shish natijasida olingan o‘tkazish signalidan 
tashqari, blokning o‘zida qo‘shni bloklarda hosil qilingan b
2
a
0
va b
0
a
2
xususiy 
ko‘paytmalarni qo‘shish kerak.
Bul algoritmini amalga oshirish ko‘paytirish vaqtini sezilarli kamaytiradi. 
 
Nazorat savollari 
1. Arifmetik-mantiqiy qurilma deb qanday qurilmalarga aytiladi. 
2. Arifmetik-mantiqiy qurilmani ishlash prinspini tushuntirib bering. 
3. Arifmetik-mantiqiy qurilma qanday elementlardan tashkil topadi? 
4. Arifmetik-mantiqiy qurilmani prinsipial sxemasini tushuntirib bering. 
 
Hisobot mazmuni 
Talabalar yuqorida keltirilgan nazariy ma’lumotlarni o’qib o’rganib 
qisqacha xullosa va nazorat savollariga yozma ravishda javoblar yozib hisobot 
tayorlaydilar.